Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Plan Bilimsel Yayıncılık Açık Erişim Kurumsal Arşivler Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr Türkiye’de Neler Yapılabilir? Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Bilimsel dergiler pahalı Bilimsel Dergi Sayısı 24.000 hakemli dergi Yılda 2,5 milyon makale Bilimsel dergiler pahalı Ekonomik model aboneliğe / kiralamaya (lisans) dayalı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kısır Döngü Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . . . . Dergi fiyatları “esnek” değil: hizmeti alan (araştırmacı) ile parayı ödeyen (kütüphane) farklı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor Dergi fiyatları “esnek” değil Tetrahedron Letters 1974  200 USD 1997  7176 USD 2005  12.204 USD Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar Tetrahedron Letters fiyatı 31 yılda 61 kat artmıış! Bunun nispeten yavaşlamasına neden olarak da ACS tarafından yayımlanan AE dergisi Organic Letters gösteriliyor. OL’nin etki faktörü ISI’ye göre TL’yi geçmiş. Bilimsel (STM) yayıncılıkta rekabet yok ve Elsevier’e harcanan bütçe oranları için kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004, Bölüm 4. Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var! The Competition Commission report commented that price competition does not occur in the STM journal market: "if a very well-regarded but expensive journal increases its price further, it is the cheaper, but less-well regarded journals in the same field that are cancelled, so that the subscription to the leading journal can be maintained. This means that a publisher sometimes has the potential to increase his market share by raising his prices".[172] This feature of the market is well illustrated by a graph based on an analysis by Credit Suisse First Boston. See figure 5, below: Reed Elsevier typically accounts for 30-50% of library acquisitions budgets.[173] If a library has a nominal budget of 100 units, a 3% increase in budget would give it 3 additional units to spend. Figure 5 shows how many of those extra units Reed Elsevier would take if it increased its prices by a rate of 6.85% from a number of starting positions, expressed as percentages of the total library budget.[174] At a 30% share of the library's budget, Reed Elsevier would take just over 2 of the units. At a 50% share, it would take 3.4 units, 0.4 units more than the library's budget increase allowed. Thus, because library budgets generally have a fixed ceiling, by increasing prices, the publisher with the largest share of the budget can gain an even greater share and may also force other publishers out of the budget altogether. Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı Araştırma projeleri Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları Bilimsel yayınları alan kütüphaneler Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?” [116] A 2004 report by the investment bank Credit Suisse First Boston concluded that "we would expect governments (and taxpayers) to examine the fact that they are essentially funding the same purchase three times".[117] Hükümetlerin ve vergi verenlerin aynı malın üç defa satın alınmasını gözden geçirmeleri gerekiyor. Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Tanımı “1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim “2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.” Yazarın tüm kullanıcılara eserine ücretsiz erişim, kopyalama, kullanma, dağıtma, iletme, eseri kamuya gösterme ve kişisel kullanım için az sayıda basılı kopya yapmalarına izin vermesi Eserin yayından hemen sonra bir kurum ya da bilimsel dernek tarafından standart formatta açık erişime, sınırsız dağıtıma ve uzun süreli arşivlemeye olanak sağlayacak şekilde çevrimiçi bir arşivde depolanması Kaynak: Bethesda Statement on Open Access Publishing June 20, 2003 http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 Kendi kendine arşivleme Açık Erişim dergileri BOAI Daha adil ve etkin bir iletişim sistemine geçmek için iki paralel ve birbirini bütünleyen strateji belirledi: Kaynak: Prosser, 2003 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kendi Kendine Arşivleme Yayıncıların tutumu Yayıncıların %92’si onaylıyor Yazarların tutumu Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yayıncıların Tutumu 8919 (%100) 107 % Yayıncılar Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92) Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan Dergiler % Yayıncılar 8919 (%100) 107 Henüz değil 695 %8 34 %32 Ön baskı 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69) Son baskı 5754 %65 66 %62 Kaynak: Brody & Harnad, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor Kaynak: Harnad & Brody (2004) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli? 1.5 billion lost annually in potential return on British science İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad) The UK is losing around £1.5 annually in the potential impact of its scientific research expenditure, according to one of the key figures in the global open access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing environment. Kaynak: www.eprints.org Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Dergileri Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi Hakemli dergilerin %8,3’ü Erişim için abonelik gerekli değil Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor (makale başına 500-2000 USD ödeme) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Directory of Open Access Journals DOAJ –İsveç Lund Üniversitesinin bir girişimi (2003), halen 1816 dergi var rehberde (Mart 2005’de 1400 idi) fakat hala 24000 derginin sadece %7,5’ini oluşturuyor Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Gelişmeleri Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri Michael Day’dan Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003 Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003 BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003 OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004 IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004 Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 14 Şubat 2002 Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi- 20 Haziran 2003 Berlin Fen Bilimleri ve İnsani Bilimlerde Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 22 Ekim 2003 BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı Bildirgesi - 12 Aralık 2003 OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 30 Ocak 2004 Türkiye de dahil 34 ülke tarafından imzalandı Eylül 2005’de OECD sadece araştırma verilerinin değil literatürün de açık erişime dahil edilmesini kararlaştırdı IFLA Bilimsel Literatüre ve Araştırma Dokümantasyonuna Açık Erişim Bildirgesi-24 Şubat 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005 ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH): Araştırma sonuçlarının yayımından itibaren bir yıl içinde açık erişim arşivlenmesi Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 “Araştırma kamunun parasıyla finanse ediliyorsa o zaman araştırma sonuçları kamuya bedava olmalıdır.” Ian Gibson, Komite Başkanı Hükûmet kabul etmedi Ama Birleşik Krallık Araştırma Konseyi (RCUK) Kasım 2005’de Açık Erişimi zorunlu hale getirmeyi planlıyor Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005 Biraz sulandırıldı ve NIH public-access politikası haline geldi (NIH bir yıl içinde arşivleme önerisi getirdi ama zorunlu değil ve yayıncı iznine bağlı) RCUK de yayıncı izni öngörüyor) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006) ABD (161) İngiltere (68) Kanada (32) Almanya (59) Fransa (27) Avustralya (23) İsveç (25) Hollanda (15) İtalya (21) Brezilya (43) Hindistan (15) Danimarka (7) Çin (5) Macaristan (4) İspanya (13) Belçika (9) Güney Afrika C. (6) Japonya (4) Türkiye 1 . . . 34 ülkede var (25 Ocak 2005) http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006) GNU Eprints (195) DSpace (129) ETD-db (22) OPUS (Open Publication System) (20) Bepress (25) CDSWare (8) HAL (3) ARNO (4) Diğer (180) Kaynak: archives.eprints.org Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Arşivler Girişimi Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) Dizinleme yayın sürecinin bir parçası Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor” Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Arama Mekanizmaları: OAIster Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi; kayıt sayısı yaklaşık 2,1 milyon arttı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Google Scholar Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kurumsal Arşivler Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler Ön baskılar Son baskılar Tezler Teknik raporlar Kitaplar Öğrenim nesneleri Ek materyaller (veri, görüntü, vs.) Açık Erişim dergileri Çalışma metinleri . . . Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

İşletim Sistemi: Linux Fedora Core Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Yazılımı: Dspace Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

H.Ü. Açık Erişim Arşivleri Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Arama Sonuçları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Dizin Bilgileri (Dublin Core) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Tam Metin Tez Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri Farklı dermeler yaratılabilmesi Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması Özelleştirme: MyDspace Yeni belge yükleme tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim Yönetim edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı, yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Farklı Dermeler Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Son Yüklenen Belgeler Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Özelleştirme: MyDspace Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yeni Belge Kaydetme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Tanımlama I Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Tanımlama II Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yükleme I Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yükleme II Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yükleme III Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Doğrulama Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Lisans / Telif Hakları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kayıt Tamam Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yeni Arama Sonucu Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Dizin Bilgisi Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Edit İşlemleri Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yetkilendirme Politikası Tanımı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Bölümleri Yönetme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Kullanıcıları Yönetme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yapılanlar CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için) Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt OAIster arama motoruna kayıt Google Scholar’a kayıt Google Scholar – henüz Hacettepe arşivini taramıyor Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

OAI Registry Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim” Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Tarama Sonuçları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Yapılması Gerekenler Veri girişi Uygulamanın Hacettepe’de yaygınlaştırılması Farkındalığın artırılması Uygulamanın diğer üniversitelerde yaygınlaştırılması Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

www.acikerisim.org Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK Kaynak: Michael Day, Prospects for institutional e-print repositories in the United Kingdom. (http://www.rdn.ac.uk/projects/eprints-uk/) Bu ve bundan sonraki 3 slayt Day’den (2003) yararlanılarak hazırlanmıştır. Joint Information Systems Committee (JISC) destekli bir proje Focus on Access to Institutional Resources (FAIR) Programme’ının bir parçası OAI MHP aracılığıyla açık arşivleri ve konu arşivlerini (örneğin, arXiv), eğitim portallarını, 8 Kaynak Keşif Ağı’nı (RDN) tarayan ulusal hizmet sağlayıcı geliştirmek amaçlanıyor Web teknolojilerinin kullanımı Atıfların otomatik olarak ilişkilendirilmesi Kurumsal açık arşivlerin yaratılması ve yaşatılması Kaynak: Day (2003) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Türkiye’de Neler Yapılabilir? “Farkındalık” yaratmak www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri projeleri çoğaltmak Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili olduğunu görmek Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla) Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek Açık Erişim dergileri yayımlamak TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS) Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli