ÖFKE VE YÖNETİMİ

ÖFKE NEDİR?

Hakkımız olanı alamadığımızda ya da önem verdiğimiz bir insanın beklentilerimiz doğrultusunda davranmadığında yaşanan duygudur. Bireyin bir engellenme durumuyla karşı karşıya kalması, herhangi bir saldırıya maruz kalması, incinmesi, yoksun bırakılması ya da tehdit algılaması gibi durumlarda hissettiği bir duygudur. İncindiğimizin, haklarımızın çiğnendiğinin, istek ve ihtiyaçlarımızın engellendiğinin ve bizce doğru gitmeyen bir şeylerin olması durumunda veridiğimiz mesajdır.

ÖFKE – ŞİDDET SALDIRGANLIK - DÜŞMANLIK Öfke duygusu; şiddet, saldırganlık ve düşmanlık duygularından farklıdır. Düşmanlık, öfke duygularını içerse de öfkeye göre daha uzun süreli negatif bir duygudur. Saldırganlık ise, öfke ve şiddetin dışa yönelik olarak ifade edilme şekillerinden birisidir.

ÖFKE İLE İLGİLİ GERÇEKLER (Araştırmalar sonucu elde edilen bulgular) 1- Öfke bir davranış değil, fizyolojik öğeleri olan bir duygudur. 2- Öfke insana özgü evrensel bir duygudur. 3- Öfkenin boşaltılması, sadece sorunun çözümü için zemin hazırlaması açısından değerlidir. 4- Duyguların özgürce ifadesi, çözüme değil, daha fazla saldırganlığa neden olur. 5- Öfke “buharı tüten bir çaydanlık” değildir, birikip patlamaz. 6- Öfkenin hedefi çoğu zaman yabancılar değil, yakınlarımızdır. 7- Kronik düşmanlık kalp krizi riskini artırır. 8- Öfke ile başa çıkmanın en sağlıklı yolu, onu daha az zarar verecek bir hale getirmektir.

ÖFKE İLE İLGİLİ BATILLAR (Kabul görmelerine karşın yanlışlığı kanıtlanmış fikirler) 1- Bağırarak, yastık yumruklayarak veya köpükten sopalarla sağa sola vurarak, öfke ile başa çıkılmış olur. 2- Öfke her zaman anında ifade edilmelidir. 3- Kadınlar, erkeklerden daha az öfkelenir. 4- Bazı insanlar hiç öfkelenmez. 5- TV’de izlediğimiz şiddet, spor veya başka rekabet unsuru içeren durumlar aracılığı ile “öfke” boşaltılır. 6- Saldırganlık insanın içgüdüsel davranışıdır. 7- Öfke her zaman yıkıcı, istenmeyen ve günahkar bir duygudur. 8- Öfkenin sözel ifade edilmesi her zaman arzu edilir bir şeydir.

ÖFKEYİ ORTAYA ÇIKARAN NEDENLER

Öfke duygusunun ortaya çıkmasına neden olarak, kişiler arası ilişkilerde yaşanan çatışmalar gösterilmektedir. Çatışma, insanların gereksinimleri, dürtüleri ve istekleri birbiriyle ters düştüğü zaman yaşanan durum olarak da ifade edilmektedir .

ÇATIŞMA NEDENLERİ Kaynakların kıtlığı (zaman,para,mal,bilgi,statü,vb.) 2) Psikolojik gereksinimlerin karşılanamaması (Ait olma, güç, özgürlük, eğlenme) 3) Değerlerdeki farklılıklar.

Değer Farklılıkları Değerler bize kılavuzluk eden inanç ve kurallardır. Değerler kişilerin kimliklerini oluşturan farklılıklar ve çeşitliliklerdir. Değer farklılıkları nedeniyle (örneğin inançlarda, ilkelerde, önceliklerde farklılıklar) ortaya çıkan çatışmaları çözmek daha güçtür. Değerler birbiriyle uyuşmadığı takdirde taraflar çoğu zaman “doğru/yanlış”, “iyi/kötü” şeklinde düşünürler. Farklı amaçlar nedeniyle ortaya çıkan çatışmalar da değer çatışmaları olarak görülebilir.

ÖFKENİN İFADE EDİLİŞİ

A- Öfkenin İçe Yönelmesi: Bazı kişiler öfkelerini ifade etmekte zorlanırlar. Kendilerine ait kuralları ve ölçüleri olması nedeniyle, böyle kişiler öfkelerini ifade etmeye engel koyarlar. Bu kişilerin öfke tepkileri genellikle somurtma, küsme, surat asma gibi edilgen tepkilerdir.

B- Öfkenin Dışa Yönelmesi: Öfkenin dışa yönelmesi, öfke duygusunun sözel olarak ifade edilmesidir. Ancak bu ifade bir volkanın patlamasına benzer ve kontrolsüzdür. Öfkelerini bu biçimde ifade eden kişiler için ilişkilerinde sorun yaşamaları, herhangi bir topluluktan ya da toplumdan dışlanmaları kaçınılmazdır.

C- Öfkenin Kontrol Edilmesi: Öfkenin kontrollü biçimde ifade edilmesidir. “Öfkemi amacıma ulaşmayı engellemeyecek bir tarzda nasıl ifade edebilirim?” sorusunun yanıtı üzerinde düşünmek, kişinin öfke duygusunu kontrol etmesine yardımcı olur. Öfkenin ifade edilme şekli ve kontrolü kültürel özelliklere ve beklentilere, öğrenilmiş davranışlara, ailenin davranış şekillerine, eğitim durumuna, yaşa ve cinsiyete göre değişmektedir .

ÖFKE Yıkıcı, Zarar verici BİR BİÇİMDE DEĞİL, Geliştirici, Girişimde bulunmaya yönlendirici, Yaratıcılığı kullanmaya zorlayıcı OLARAK ORTAYA KONABİLMELİDİR.

ÖFKENİN SONUÇLARI

A. Öfke ve Fizyolojik Tepkiler: Kan şekerinin yükselmesi Nabzın ve kan basıncının artması Sık sık ve zor nefes alma Baş ağrısı Kas ağrıları, sırt, boyun ağrıları Psikosomatik rahatsızlıklar

B. Öfke ve Zihinsel Tepkiler: Konsantrasyon bozukluğu Düşük performans Unutkanlık Uykusuzluk Dikkatsizlik

C. Öfke ve Duygusal Tepkiler Bunaltı Depresyon Anksiyete (kaygı) bozuklukluları

D. Öfke ve Davranışsal Tepkiler: Madde bağımlılığı (sigara, alkol, uyuşturucu bağımlılığı) Yeme bozuklukları Saldırganlık Şiddet Zorbalık Davranış bozuklukları Huzursuzluk Acelecilik

ÖFKE KONTROLÜ

Öfkeyi doğru ifade etme becerisini kazanmaya “öfke kontrolü” denir. Öfke yönetimi programlarının ya da çalışmalarının amacı, kişilere öfkenin neden olduğu duygusal ve fiziksel uyarılmayı nasıl azaltacağı konusunda yardımcı olmaktır. Bu tür çalışmaların amacı gerçekleşmesi imkansız olan öfke duygusunun tamamen ortadan kaldırılması değildir. Bunun yerine öfkenin kişilere ve çevrelerine ilişkin etkilerini nasıl kontrol edeceğini öğretmektir.

ÖFKEYE EĞILIMLI BIREYLERIN YAPTIKLARI BILIŞSEL HATALAR 1- Olasılıkların sağlıksız değerlendirilmesi: Olumsuz sonuçların olma olasılığının abartılması buna karşılık olumlu sonuçların gerçekleşme olasılığını daha düşük değerlendirilmesi. 2- Yükleme Hataları: Olumsuz davranışların bilinçli yapıldığına inanma. Öfkeye meyilli bireyler başkalarının düşüncelerini okuma yeteneğine sahip olduklarına inanırlar.

ÇOCUK VE ERGENLERIN ÖFKELERINI İFADE ETMEYI ETKILEYEN GELIŞIMSEL FAKTÖRLER

a. Çocukların ve ergenlerin bağımlılık derecesi ya da ulaştıkları özerklik derecesi: Anne ve babalarına aşırı bağımlı olan çocuk ve ergenler öfkelerini kolaylıkla ifade edemez. Bu kişilerde yaşanan öfke duygusu beraberinde terk edilme, reddedilme ya da cezalandırılma gibi bazı durumları hızlıca ortaya çıkarır. Bu korkular nedeniyle öfke, bastırma yoluyla kontrol edilmeye çalışılır.

b. Çocuklar yetişkinlerden çok daha az kaynaklara sahiptir: Çocuklar sorun çözme becerileri, kendi duygularını anlama ve yönetebilme yetkinlikleri ile kendi zihinsel ve sosyal becerileri açısından yeterince olgun değildirler. Zihinsel olarak en parlak çocuklar bile duygusal olgunluktan yoksundur. Çocuklar kendi çocuk mantıkları içinde bir düşünce sistemine sahip olduklarından olayları neden-sonuç ilişkisi içinde tam olarak değerlendiremezler.

c. Çocuklar hayal kırıklıklarına karşı düşük toleranslıdır: Çocuk ben-merkezliliğinden kaynaklı, küçük çocuklar ihtiyaçlarının karşılanmasını erteleme kapasitesinden yoksundur. İsteklerinin o anda yerine getirilmesini beklerler. Küçük çocuklar ve hatta erinlik dönenimde olanlar bile ihtiyaçlarının ya da isteklerinin karşılanmaması durumuna düşük tolerans gösteriler ve öfkelenirler.

ÖNERİLER

ÖFKE KONTROL YÖNTEMLERINDE TEMEL İLKELER Konu sizin için önemliyse mutlaka konuşun. İşler kızışmışken vuruşa geçmeyin. Sorunu düşünüp konumunuza açıklık kazandırmaya zaman ayırın. İletişim hatalarından kaçının Ben Diliyle Konuşun

Bulanık taleplerde bulunmayın. İnsanların farklı olduğu gerçeğini kabul edin. Hiçbir sonuca varmayan tartışmalara girmeyin. Her bireyin kendi davranışlarından sorumlu olduğunu görün. Başka birine ne düşündüğünü ve hissettiğini ya da ne düşünmesi ve hissetmesi gerektiğini söylemeyin. Üçüncü bir taraf aracılığıyla konuşmaktan kaçının.

D. ÖFKE ANINDA İLKYARDIM TEPKİLERİ 1- Eğer Öfke durumundaki kişi sizseniz; öfke anında ne tür tepkiler gösterdiğinizi araştırın.. 2- Normal bir duygu olduğunu kabul edin.. 3- Gereksinmeleri karşılanmamışlar saldırmaya hazırdır.. 4- Öfke yaşayan birinin konuşmasına izin verin.. 5- Öfkeli olan bireye “öfkemi kontrol edebilirim!... duygusunu aşılayın. 6- Çatışma ortamından birkaç dakika uzak kalın. 7- Öfke anında öfkeli bireyin dikkatini başka yerlere çekin.

8- Kızgın ve öfkeli birey uygun davranamaz 8- Kızgın ve öfkeli birey uygun davranamaz.Yanlış anlar, iletişimi güçtür. Böyle durumlarda; a. Dinleme becerisini kullanın. b. Israrcı olmayın, sakin davranın. c. Sakin olun, “uygunsan dinlemeye hazırım” mesajını verin. d. Az ve öz konuşun.

9- Eğer bir öneri varsa hemen verin 9- Eğer bir öneri varsa hemen verin. 10- Öfkeye eşlik eden duyguyu bulup yansıtın..“ kızmışsın.. v.b..” 11- Eğer siz sorunun bir parçasıysanız kabul edin. Paylaşılmadığı sürece çözüm güçleşir. 12- Olumlu davranışları vurgulayın. 13- Gevşeme egzersizleri yapılabilir. (Nefes egzersizleri veya bedeni rahatlatıcı birkaç küçük etkinlik) 14- Hayal tekniği kullanılabilir.

15- Müzik kullanılabilir 15- Müzik kullanılabilir.(Özellikle rahatlatıcı, klasik veya meditasyon müzikleri) 16- Bireyin enerjisini sevdiği bir aktiviteye yönlendirin. 17- Her zaman O’na yardım etmeye hazır olduğunuzu iletin, böylece öfke kontrolü kolaylaşır. 18- Eğer öfke durumundaki kişi sizseniz sevdiğiniz, güvendiğiniz birileriyle yaşanılanları paylaşın.

19- Gülün, kahkaha, çığlık atın, isterseniz ağlayın 19- Gülün, kahkaha, çığlık atın, isterseniz ağlayın. 20- Yaşanmakta olan sorunun hızlı bir biçimde değerlendirilmesini yapın. 21- Kaynağını araştırıp bulmaya çalışın. Tüm bunların başarılması için “Öfke Günlüğü” tutun.

Günseli KIR Rehber Öğretmen