RİSK ETMENLERİNİN FARKINDA OLMA Dr. Fidan Korkut Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

RİSK ETMENLERİ Sorunların ortaya çıkmasına ya da Artmasına neden olabilecek Daha çok psiko-sosyal kökenli etmenleri içermektedir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

RİSK ETMENLERİ Risk etmenlerini ve yaygınlığını ortaya koymak önleme çalışmaları için çok önemlidir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

RİSK ETMENLERİ Çocuklar için risk oluşturabilecek faktörler ile ergenlerinki biraz farklıdır. Çocuklar için risk etmenleri genel olarak şunlardır Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ÇOCUKLAR İÇİN Aile içi çatışma ve şiddet, Ayrılma, Boşanma, Uygun olmayan ana babalık gözetimi (zayıf ana babalık bağları), Çocuk ihmali ya da istismarı, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ÇOCUKLAR İÇİN Ana babalardan biri ya da ikisinin ruhsal hastalığı, alkol ya da madde kullanımı, Aşırı yoksulluk ve Sosyal güvenlik haklarından mahrumiyet. Oturulan yerleşim yerinin sorunları (şiddetin, farklı tehlikelerin olması gibi) önemli risk etmenleridir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ÇOCUKLAR İÇİN Ayrıca, çocuğun Sık sık okuldan kaçması, Kronik tedavi edilmemiş fiziksel hastalığının ya da engelinin olması, Akranları tarafından red edilmesi, Yalnızlık ve soyutlanma yaşaması, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ÇOCUKLAR İÇİN Çocuğun tedavi edilmemiş öğrenme bozukluğu ya da dikkat bozukluğu ve hiperaktivite sorunu yaşaması da risk etmenlerindendir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ERGENLER İÇİN yukarıdakilere ek olarak söyle sıralanabilir: Çete üyeliği, maddenin kötüye kullanımı, sık sık okuldan kaçma, terk edilmiş ya da evsiz olmak, rasgele cinsel ilişki cinsel kurban olma, tecavüze uğrama, fahişelik yapma ya da aile içi cinsel ilişki,. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ERGENLER İÇİN Farklı olan diğer etmenler ise gözaltında tutulma koşuluyla salıverilme ya da suçlu olma Farklı olan diğer etmenler ise duygusal zorluklar, apati ya da duygusal körelme, düşük öz saygı, duygusal kontrolsüzlük, akademik başarısızlık, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ERGENLER İÇİN duyusal ya da organik engellerin varlığı, nörokemikal dengesizlik, kişiler arası problemler, beceri gelişiminde gecikmeler, sosyal yetersizlik, dikkat eksiklikleri, zayıf iş becerileri ve alışkanlıkları Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ Kesin olarak saptanan tek bir intihar nedeni yoktur. Risk altındaki gencin yaşadığı stres, intiharı hızlandırabilir ancak nedeni değildir. Bazı araştırmacılar risk etmenlerini psikopatolojik, biyolojik, ailesel ve durumsal olarak ele almaktadırlar. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ / PSİKOPATOLOJİ Psikiyatrik bozukluk, intihar girişiminde en güçlü gözlenen risk etmeni Nerdeyse tüm intihara girişenlerin tanı konabilecek bir ruhsal sorunu var İntihar için majör depresyon en büyük risk kaynağı Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ PSİKOPATOLOJİ İntihara girişen ergenlerle yapılan bir çalışmada, ergenlerin %57.5’inin DSM IV tanısı alacak özellikleri olduğu görülmüş Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ PSİKOPATOLOJİ Gelecek intihar girişimleri için en güçlü gösterge, geçmişte bir girişimin olmasıdır. İntihar edenlerin %80’inden fazlasının önceden intiharı deneme öyküsü vardır Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ PSİKOPATOLOJİ Madde yanlış kullanımının Yeme bozuklukları, özellikle bulimia, Kilo kaybetmek için aşırı egzersiz yapma, Zayıflama hapı kullanma da bazı durumlarda intihar girişimlerinde risk etmeni olabilmektedir Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ BİYOLOJİ Bu konuda nöro-kimyasal bazı çalışmalar seratonin norotransmitterinin işlevlerindeki eksiklikten söz etse de intiharla aralarındaki bağ açıklığa kavuşmamıştır. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ AİLE Ailede intihar eden birisinin olması , Aile içi öğrenmenin rolü daha fazla Etkili olmayan başa çıkma yolları ana babadan öğreniliyor Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ AİLE Aileden birisinin intiharı Aile üyelerinden birisinin ruhsal hastalığı ya da madde kullanımı, Babanın yokluğu, Ev içi şiddet, Fiziksel ya da cinsel taciz Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ AİLE Aile işlevlerini bozuk olarak algılayan ve parçalanmış aileleri olan ergenler Aile üyelerinin kaybı, Ana babanın ayrılması, Boşanması Yeniden evlenmeleri. Evdeki ekonomik stres de etkili, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ DURUMSAL ETMENLER ABD’de en güçlü durumsal risk etmenlerinden birisinin evde silah bulunmasıdır. Özellikle evde gerçekleştirilen intiharlarda silah kullanılma olasılığı yüksektir Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ DURUMSAL ETMENLER reddedilme, istenmeyen hamilelik, düşük okul başarısı arkadaşlarla kavga etme romantik bir ilişkinin bitmesi ana baba ile çatışmalar yaşama , Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ BİLİŞSEL ETMENLER Umutsuzluk yaşama, Yetersiz kişiler arası problemleri çözme becerisi Görece esnek olmayan düşünme biçimi, Olumsuz ya da umutsuz bir bakış açısı ile Bugünden çok geleceğe yönelimli olma Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ Bunların yanı sıra, Aşağılık duygusu, Kimlik karmaşası, Utanç ve şüphe içinde olma, Temel güven eksikliği yaşama Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ Arkadaşlarından sosyal desteğin az alınması, Umutsuzluk yaşanması, Yenilerde intihara kalkışmış bir arkadaşın varlığı, Fiziksel bir hastalık ya da yaralanmaya bağlı işlev bozuklukları Stres dolu yaşamın olması ve Olumsuz yükleme stillerinin kullanılması intiharı yordayıcı değişkenler olarak bulunmuştur . Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ/ CİNSİYET-YAŞ Erkeklerde kadınlara göre dört kat fazla intihara rastlanırken, kadınlarda erkeklere göre üç kat fazla intihar girişimi MEB intihara girişen kızların oranı %46 iken erkeklerde bu oran %14.2’dir. İntihar eden kız öğrenci oranı ise %3.8 iken erkek öğrenci oranı %6.2’dir. Yaşam boyu kızlarda intihar fikri daha yüksekse de 16 yaşına dek artıp 17-18 yaşlarında durağanlaşmaktadır Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ Aslında, her intihara girişen ergen çok az sayıda da olsa ipucu vermektedir. O nedenle olaydan sonra “geçen hafta konuştuk, çok iyiydi”, “ondan hiç ummazdım” gibi ifadelerin duyulması verilen ipuçlarının çok sınırlı olması anlamındadır. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE RİSK ETMENLERİ Amerikan İntihar Derneği altı tehlikeli ipucundan söz eder: İntihar tehditi ölme isteğini ya da niyetini gösteren ifadeler önceden intihar girişiminde bulunma kişiliğinde ya da davranışlarında kayda değer farklılıkları gösterme, depresyon ve yaşamında bazı düzenlemeler. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI Özellikle gençler arasında intihar oranlarında bulaşmaya benzer bir artışa rastlamaktadır kitle iletişim araçları bazen intiharları “romantikleştirme” eğiliminde İntihar haberinin ön ya da arka sayfada verilmesi bile yerel intihar oranlarının artışına neden olabilmektedir Haberlerde sıklıkla kullanılan yöntem üzerinde durulur, duygusal süreçler göz ardı edilir Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

İNTİHAR VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI Gazetelerde yer alan intihar haberleri, fotoğrafsız, ayrıntı içermeyen, yorumsuz, kısa, iç ya da son sayfalarda verilmesi daha uygun. Basında verilen intihar haberlerine bazı ölçütlerin getirilmesi Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

MADDE KULLANIMI VE RİSK ETMENLERİ Herkes risk altındadır. Ergenlik dönemindekiler, madde bağımlısı olmaya daha duyarlıdır Bu dönemde madde kullanımı adeta normatiftir. Eğer gencin biyolojik ve genetik yatkınlığı varsa denemeleri bağımlılığa kadar gidebilir. Üstelik bu dönemde yetişkinliğe göre kimyasal bağımlılığın ilerlemesi daha hızlı olmaktadır. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

MADDE KULLANIMI VE RİSK ETMENLERİ Ana babaları ile zayıf ilişkileri olan Ana babası cezalandırıcı, otoriter disiplin kullanan, Ana babasından az sosyal destek alan, Ana babasından birisi ya da ikisi de madde kullanan Ailesi düşük sosyo-ekonomik düzeye sahip olan ve Ailesel sorunlar yaşayan fiziksel ve cinsel istismara uğrayan çocuk ve gençler arasında yanlış madde kullanımı olasılığı daha fazladır. Okulda okul personeli ile zayıf ilişkiler, Cezalandırıcı, otoriter okul olarak özetlenebilir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

MADDE KULLANIMI VE RİSK ETMENLERİ Olmaları gereken sınıftan daha alt sınıfta okuyanlar, Düşük okul başarısı, Akranlarla zayıf ilişkileri, Madde kullanan akranlarla arkadaş olanlar. Akran baskısı yaşayanlar Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

MADDE KULLANIMI VE RİSK ETMENLERİ Belli bir kişilik tipi yoksa da Depresyon ve yalnızlık çeken, Stres yaşayan, Kaygılı, Düşük dürtü kontrolü Düşük kişiler arası güveni zayıf kişiler arası ilişki becerileri olan , Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

MADDE KULLANIMI VE RİSK ETMENLERİ Engellenmeye düşük toleransı olan, Öfkeyi iyi ifade edemeyen, Değişime uyum yapamayan, Kompulsiflik ve mükemmeliyetçilik özellikleri olan Dıştan denetimli olan. Düşük kendilik değeri olan , Anti sosyal davranışları olanlar da risk altındadır Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

CYBH, HIV/AIDS VE RİSK ETMENLERİ Tüm yaşlarda, Tüm cinsel yönelimlilerde, Her iki cinsiyette, Her tür kişisel hijyen düzeylerinde, Her türlü yerleşim merkezlerinde HIV büyük risktir. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

CYBH, HIV/AIDS VE RİSK ETMENLERİ Ergenler bilgi ve deneyim eksiklikleri nedeni ile daha fazla risk grubundadırlar. Madde kullanımı ile riskli cinsel davranışlar arasında yakın bir ilişki vardır. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

Temel bir gün ölümcül hastalığa yakalanır Temel bir gün ölümcül hastalığa yakalanır. Dursun da yanında refakatçi olarak kalmaktadır. Temel gelen herkese "Ben AIDS’im" der. Dursun artık dayanamaz ve sonunda sorar: "Temel sen AIDS falan değilsin neden herkese yalan söylüyorsun?" Temel "Ula kimse duymasun" der ve devam eder "Haçan öyle de öleceğum böyle de. En azından karıyı sağlama alayum da..." Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

CYBH, HIV/AIDS VE RİSK ETMENLERİ Psikiyatrik ve duygusal bozukluklar, Depresyon, Zayıf dürtü kontrolü, Etkili olmayan başa çıkma yolları. Evsiz ve evden kaçanlar Gelişimsel olarak riskli davranışlar yapmaya eğilimliler Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

ERGEN HAMİLELİĞİ İÇİN RİSK ETMENLERİ etkili olmayan ana baba iletişimi, düşük ana baba gözetimi, tek ebeveynle oturmak, düşük eğitimli ana baba, aşırı çalışan anne Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

SALDIRGANLIK VE RİSK ETMENLERİ Erken yaşlarda başlayan ve ısrar eden saldırganlık ya da anti sosyal davranışlar Düşük akran ilişkileri Akranlarınca red edilme Akranların etkisinin nadir olabileceğini, ancak varolan eğilimleri artırabileceğini belirten araştırma sonuçları da vardır. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

SALDIRGANLIK VE RİSK ETMENLERİ öğrenme problemleri, düşük düzeyde okur yazarlık , düşük düzeyde akademik başarı ve ilgi tutarsız disiplinli ve sıcak ilgi göstermeyen aileler, ana babanın saldırganlığı ve kötü davranması , Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

SALDIRGANLIK VE RİSK ETMENLERİ çocuklara denetim eksikliği, sert ve cezalandırıcı çocuk yetiştirme uygulamaları, boşanmış bir aileden gelme, ailede birinin ilaç ya da alkol kullanımı, az eğitimli ana babalar yoksulluk Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

SALDIRGANLIK VE RİSK ETMENLERİ Çocuğun zor mizacının olması, empati eksikliği, düşük sosyal ilişki, gelişmemiş sosyal beceriler, zayıf duygusal ve bilişsel gelişim, kendisini yabancılaşmış hissetmesi, alkol ya da ilaç kullanması Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

GÖZLENEBİLEN BAZI RİSK ETMENLERİ şiddet içerikli resimler çizmek ya da yazılar yazmak, saldırganlık ve şiddetle ilgili tarihçeye sahip olmak hayvanlara eziyet etmek, soyutlanmak, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

GÖZLENEBİLEN BAZI RİSK ETMENLERİ yakında bir ilişkisinin bitmesi, sosyal olarak geri çekilmesi, ailesel stresler yaşaması, akranlarınca “farklı” olarak algılanması düşük akademik ilgi. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

GÖZLENEBİLEN BAZI RİSK ETMENLERİ kontrol edilmeyen öfke gösterme, dürtüsel/kronik ısırma davranışı, gözdağı verme, zorbaca davranma, farklılıklara hoşgörü gösterememe, önyargısal tutumlara sahip olma, çetelerle ilişki Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Kişilik, Davranışlar, Tutumsal, Gelişimsel ve Ailesel etmenler olarak gruplanır Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ En riskli dönemlerden birisi ergenlik dönemidir. Daha çok kızlarda görülse de erkekler de var Yetişkin ve genç kadınlar erkeklere göre on kez daha fazla Nedenler sosyo kültürel olduğu kadar, gelişimsel de Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ-CİNSİYET Ergenliğe dek sağlıklı olan kızlar ergenliğe ulaştıklarında kendilik algıları ve gelişimleri üzerinde etkili olan sosyal engellerle karşılaşmaktadırlar. Erkeklerin gelişimi bireysel ve hiyerarşik iken kızların kimlikleri ilişkileri bağlamında geliştirmektedirler ve kızlar tam olarak bir başkası olmayı öğrenmektedirler. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Kadınlar için güzellik ve incelik fazla vurgulanıyor Fiziksel görünüşle fazla ilgilenme, Çarpık beden algısı ve kendilik değerinin düşük olması, fiziksel görünüş ile ilgili mükemmeliyetçilik. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Sosyal olarak zayıflık için sosyal baskı hissetme Sosyal kabulün çok önemli olduğunu düşünme İdeal zayıflık düşüncelerini içselleştirme Depresyon ve olumsuz duygulanım düzeyi Başa çıkmada kaçınma yolunu kullanma, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Zayıf iletişim becerilerine sahip olma, Yaratıcı problem çözmeyi kullanamama Sınırlandırılmış beslenme düzenine sahip olma Kilo vermek için sağlıksız yolları kullanma Sosyal destek eksikliği. Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Özellikle bulimik olanlar için olumsuz aile ilişkileri, ailenin yeme tutumları, genel olarak ailenin işlevsiz oluşu, ailenin yemek zamanlarıyla ilgili kuralları Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Ana babalarla daha fazla çatışma yaşama Ailede aşırı korumacılık, Zayıflamış aile ilişkileri Kişisel ya da aile tarihçesinde obesite varsa daha sonradan bulimiyanın gelişebiliyor Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Anoroksiya nervosaların yüksek depresyon, Aşırı ayrılık kaygısı, Okulda yetersiz ilişki beceriler Bulimiklerin ise düşük akademik başarı, Daha fazla okul problemi, Dr.Korkut, MEB, 08, 2004

YEME BOZUKLUKLARI VE RİSK ETMENLERİ Özel okuldakilerin, orta ya da yüksek ekonomik düzeydekilerin yeme bozukluğu yaşama riski daha fazla Düşük ekonomik düzeyde obesite yaşama riski daha fazla Dr.Korkut, MEB, 08, 2004