AŞIK TARZI HALK EDEBİYATI ve NAZIM ŞEKİLLERİ

GENEL ÖZELLİKLERİ Halkın “âşık” veya “ozan” dediği saz şairleri tarafından oluşturulmuştur. Âşıklar köylerde, şehirlerde veya asker ocaklarında yetişmişlerdir. Genellikle okuma yazma bilmeyen âşıklar usta- çırak ilişkisiyle yetişmişlerdir. Aşk, toplumsal olaylar, doğa güzellikleri işlenen başlıca konulardır.

GENEL ÖZELLİKLERİ Çoğunlukla sözlü olmasına rağmen şairler, şiirlerini “cönk” dedikleri defterlerde toplamışlardır. Âşık edebiyatı dini etki taşımadan oluşmuş, din dışı bir edebiyattır. Şiirler dörtlüklerle, hece ölçüsüyle ve daha çok yarım uyaklı olarak söylenmiştir.

GENEL ÖZELLİKLERİ Saz eşliğinde söylenen şiirlere içten bir söyleyiş hâkimdir. Âşık edebiyatında, halkın konuştuğu sade bir Türkçe kullanılmıştır. Koşma, varsağı, semai, destan nazım şekilleri kullanılmıştır.

GENEL ÖZELLİKLERİ Âşık Edebiyatı'nın yüzyıllara göre en önemli temsilcileri şunlardır: 16. yüzyıl: Köroğlu, Kul Mehmet, Aşık Garip, Aşık Kerem 17.yüzyıl: Karacaoğlan, Kayıkçı Kul Mustafa, Aşık Ömer, Kuloğlu, Ercişli Emrah 18.yüzyıl: Gevheri 19.yüzyıl: Dertli, Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihni, Seyrani, Ruhsati 20.yüzyıl: Âşık Veysel, Âşık Ali İzzet, Âşık Murat Çobanoğlu, Âşık Reyhanî, Âşık Şeref Taşlıova.

SEMAİ Halk şiirinde hecenin 8’li ölçüsü ile koşma biçiminde düzenlenen ve özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir. Genellikle en az 3, en fazla 5-6 dörtlükten oluşurlar. Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları işlerler.  8’li hece ölçüsüyle yazılırlar.

SEMAİ İlk dörtlüğü aaab, abab, aaba, abcb şeklinde diğer dörtlükler dddb, eeeb, fffb şeklindedir. Karacaoğlan’ın semaileri çok ünlüdür. https://www.youtube.com/watch?v=z3bs26PttNo

SEMAİ ÖRNEĞİ Gönül Gurbet Ele Çıkma (Erzurumlu Emrah) Gönül gurbet ele çıkma Ya gelinir ya gelinmez Her dilbere meyil verme Ya sevilir ya sevilmez Yöğrüktür bizim atımız Yardan atlattı zatımız Gurbet ilde kıymatımız Ya bilinir ya bilinmez Bahçemizde nar ağacı Kimi tatlı kimi acı Gönüldeki dert ilacı Ya bulunur ya bulunmaz Deryalarda olur bahri Doldur ver içem zehri Sunam gurbet elin kahrı Ya çekilir ya çekilmez Emrah der ki düştüm dile Bülbül figan eder güle Güzel sevmek bir sarp kale Ya alınır ya alınmaz

VARSAĞI Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir biçimdir. Hecenin 8’li kalıbıyla söylenen koçaklama tarzı şiirlerdir. Dörtlük sayısı genellikle 3 veya 5’tir. Kafiye örgüsü xaxa, bbba, ccca… şeklindedir.

Her yönüyle semaiye benzeyen varsağılar, onlardan ilk dörtlükte kullanılan bre, behey, hey, hey gidi gibi ünlemlerle ayrılır. Varsağılar yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenir. https://www.youtube.com/watch?v=Jkwh9V37aR w

VARSAĞI ÖRNEĞİ VARSAĞI (Karacaoğlan) Yürü bre yalan dünya Sana konan göçer bir gün İnsan bir ekine misal Seni eken biçer bir gün Ağalar, içmesi hoştur O da züğürtlere güçtür Can kafeste duran kuştur Elbet uçar gider bir gün Yeryüzünde yeşil yaprak Yer altında kefen yırtmak Yastığımız kara toprak O da bizi atar bir gün Bindirirler cansız ata İndirirler tuta tuta Var dünyadan yol ahrete Yelken gider salın bir gün Karacaoğlan der nâşıma Çok işler gelir başıma Mezarımın baş taşına Baykuş konar öter bir gün