Sözcük türleri sorular

Çayönü kazısında (I) ortaya çıkarılan buluntular (II),insanlığın, avcılık (III) ve toplayıcılıktan yerleşik yaşama geçiş (IV) aşamasını (V) göstermektedir. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü yönünden öbürlerinden farklıdır? A)I.B) II. C)III. D) IV.

Cevap c Kök, sözcüğün yapım eki almamış bölümüdür.“kazısında” sözcüğünde kök “kazmak” eylemidir. “Buluntular” sözcüğünde kök bulmak eylemidir.“avcılık” sözcüğünde kök av ismidir, “geçiş” sözcüğünde kök geçmek eylemidir. “aşamasını” sözcüğünde kök aşmak eylemidir. Kökler isim ve eylem kökleri diye ikiye ayrıldığından “av” isim kökü farklı olur.

Aşağıdakilerden hangisinin kökü ad değildir? A) Yanlışlık B) Yavrulamak C) Yöneltilen D) Yakınlık

Cevap a B’de kök yavru, C’de kök yön, D’de kök ismidir. “Yanlışlık” sözcüğü yanılmak eyleminden türemiştir; bu nedenle farklı olan kök bu seçenektedir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki almıştır? A) Sen yoktan anlamaz mısın? B) Gürel, bu karışık işi yoluna koyar. C) Dikkatli sil de yırtma kâğıdı. D) Kimi böceklerin kıskaçları çok güçlü oluyor.

Cevap d Kök ve gövdelere eklenerek onlarla anlamca ilgili başka sözcükler türeten eklere yapım eki denir. Kökün ne olduğunu söylemiştik, gövdeyse bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcük demektir. Bu seçeneklerde yalnızca “kıskaçları” sözcüğünde yapım eki vardır. “kıs-” eylemi “-kaç” ekini alarak hem isme dönüşmüş hem de yeni bir anlam kazanmıştır. Diğer seçeneklerdeki altı çizili sözcükler hep çekim eki almıştır.

Atatürk'ün Özel Yaşamı"(I) adlı kitap, o ünlü (II) bilim (III) adamının (IV) kişilik (V) özelliklerini yansıtıyor. Bu cümlede numaralanan sözcüklerden hangisi, yapı bakımından diğerlerinden farklıdır? A)I. B) II. C) III. D) IV.

Cevap d Sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır: Hiç yapım eki almamış sözcüklere basit, bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcüklere türemiş, birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşması ve bitişik yazılmasıyla oluşan sözcüklere bileşik sözcük denir.“yaşam, ünlü, bilim ve kişilik” sözcükleri yapım eki almış, türemiş sözcüklerdir; ama “adamının” sözcüğü çekim ekleri almıştır; bu nedenle basittir.

Aşağıdaki cümlelerde bulunan bileşik sözcüklerden hangisi oluşum yolu açısından diğerlerinden A) Kendini çok açıkgöz sanıyor. B) Karadeniz yine sel altında kalmış. C) Bilgisayarla oynarken uyumuş. D) Yemeğe akbaba gibi saldırdı.

Cevap c Bileşik sözcükler üç yolla oluşur: Bazılarında sözcüklerden birinde ya da ikisinde birden anlam değişikliği olur. Örneğin, gökyüzü, rüzgârgülü, başbakan, kuşbakışı ... Bazılarında sözcüklerden birinde ya da ikisinde birden ses değişikliği olmuştur. Örneğin, nasıl, niçin, emretmek, halletmek, sütlaç ... Bazı sözcüklerdeyse bir ya da iki eylem bir arada kullanılmış, ad soyundan bir sözcük elde edilmiştir; buna tür kayması denir. Örneğin, biçerdöver, yapboz, sinekkaydı, alaşağı, imambayıldı... Bu soruda oluşum yolu denirken bu farklılıktan söz ediliyor. “açıkgöz, Karadeniz, akbaba, boşboğaz” sözcüklerinde anlam kayması var; oysa “bilgisayar” sözcüğünde tür kayması var.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlanandan tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır? A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah D) Kağıtlarla camlarını örteyim pencerelerin

Cevap d İki ismin genellikle belli eklerle oluşturduğu öbeğe isim tamlaması denir. Tamlayan eki –(n) in, tamlanan eki –(s) i’dir. Belirtili isim tamlamaları her iki ek de kullanılarak oluşturulur. Örneğin, uçağın özelliği, kalbin ritmi, binanın yüksekliği ... Bu tamlamalarda tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir. Bu soruda D seçeneğinde “pencerelerin camları” belirtili isim tamlamasında böyle olmuş, “camlarını” taml***** cümlede “pencerelerin” tamlayanından önce söylenmiştir. Diğer seçeneklerde zaten belirtili isim tamlaması yoktur. C’deki tamlama üç isimden oluştuğu için, “tarhana çorbasının içimi”, belirtili değil zincirleme isim tamlamasıdır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem yanlış gösterilmiştir? A) Bu genç adam, ablasının sınıf öğretmeniydi. B) Böyle sataşmaları, kendine dert etme. C) Alınan kitapların hepsi, dedem içindi. D) Kendisinden on gündür haber alamıyoruz.

Cevap d Yüklem bazen bir eylem bazen ekeylem eklerini alarak yükleme yerleşmiş ad soylu bir sözcük ya da eylemsidir. Yüklem alınırken ad ve sıfat tamlamaları, edat grupları, deyimler, bileşik eylemler bölünmemeli, bunların sonları yüklemse başları da yüklem öğesine alınmalıdır. Bu soruda D’de “haber almak” deyiminin baş tarafı yükleme alınmadığı için yanlış yapılmıştır.” ablasının sınıf öğ- retmeni” zincirleme ad tamlaması; “dert etme” yardımcı eylemle kurulmuş bileşik eylem; “dedem için” ve “beş metre kadar” edat grupları olduğu için beraber alınmaları doğrudur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, özneyi buldurmaya yöneliktir? A) Beni mi aradılar? B) Aşağı mı ineceğiz? C) Dün mü geldiniz? D) Yağmur mu yağıyor?

Cevap d mi” soru edatı hangi öğeden sonra gelirse onunla ilgili soru soruluyor demektir. Bu durumda A’da soru nesneye, B’de, C’de, E’de zarf tümlecine, D’de özneye yöneliktir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde arasöz öznenin açıklayıcısıdır? A) Kitaplar, belki de yaşamın gerçek anlamıdır, tüm mutlu zamanlarıydı. B) Daha sonra, yaptıklarına pişman olunca, yatıştı ve yumuşadı. C) Şiirlerinde, aşk şiirlerinde, hep tutkulu oldu. D) Yaşadıkça sevgisini, çocuklara olan sevgisini, hep gösterdi.

Cevap a Özne, yüklemde gösterilen işi yapan ya da oluşu taşıyan öğedir. Yükleme sorulan “yapan kim, ne; olan kim, ne” sorularıyla bulunur. A’da “tüm mutlu zamanlar olan neydi” diye sorduğumuzda “Kitaplar” yanıt vermektedir, arasöz de onun açıklaması olduğu için yanıt A’dır. B’de ve C’de, D’de özne o (gizli özne).

Ozan, düşünceyi duygu haline dönüştürünceye kadar yoğurur Ozan, düşünceyi duygu haline dönüştürünceye kadar yoğurur. Aşağıdakilerden hangisinde, öğelerin sıralanışı bu cümledekiyle aynıdır? A) Eleştirmenler, dilciler, şiirde sözcüklerin gerçek anlamlarından çok, yan anlamlarının kullanıldığını söylerler. B) Şiir, duyguları etkileyerek akıl gücünü baskı altına alır. C) Şiir, duyular aracılığıyla dünyayı okura tanıtır. D) Her çağ, kendi şiirini, ikinci bir dil yaratarak oluşturur.

Cevap d Nesne, işi yapmayan ama işten etkilenen öğedir; yükleme sorulan neyi, kimi (belirtili nesne), ne (belirtisiz nesne) sorularıyla bulunur. Zarf tümleci yükleme sorulan ne zaman, nasıl, ne kadar, nereye sorularının yanıtını olan öğedir. Buna göre soru kökündeki cümlenin öğeleri şöyledir: Ozan, / düşünceyi / duygu haline dönüştürünceye kadar / yoğurur. Özne B.li Nesne Zarf tümleci Yüklem D’deki cümlenin öğeleriyse şöyledir: Her çağ, / kendi şiirini, / ikinci bir dil yaratarak / oluşturur. Özne B.li Nesne Zarf tümleci Yüklem