Bölüm 22 Para ve Banka David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Birtakım önemli sorular Toplum paraya neden ihtiyaç duyar? Hükümetler para arzını neden değiştirirler? Finans piyasalarının reel sektörle etkileşimi nasıldır? Parayla faiz oranı arasındaki ilişki nedir? 2

Para Ekonomide herkes tarafından kabul görmüş bir bir alışveriş ve borç ödeme aracıdır. – MAL PARA: Tütün, ipek, altın – KANUNİ PARA: Banknotlar ve bozuk paralar – KAYDİ PARA: Banka parası 3

Paranın fonksiyonları Değişim (mübadele) Aracı (Medium of exchange) – Alışveriş ve borçların ödenmesinde para takastan (barter) daha etkili bir araçtır. Hesap Birimi Aracı (Unit of Account) – Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir. Değer Saklama Aracı (Store of value) – Para gelecekte alışverişte kullanılmak üzere elde tutulabilir. Borç ödeme aracı: Borçların (gelecekte geri ödemelerin) para birimi cinsinden belirlenmesi 4

Modern Bankacılık Finansal Aracı – Borç verenle alanı biraraya getirme konusunda uzmanlaşmış bir kurumdur. Örneğin ticari bankalar hükümetin izni altında kredi verebilir ve mevduat kabul edebilir, Çek hesapları açabilir. 5

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler Finansal Varlık (Financial asset) – Belirli bir dönem boyunca sahip olduğu kişiye belirli bir faiz geliri getiren değerli kağıda verilen isimdir. Nakit (Cash) – Banknot ve bozuk para, faiz geliri getirmez. – Tüm varlıklar içinde en likit olanı nakit paradır. Bonolar (Bills) – Bir seneden az vadeli, bilinen bir tarihte piyasaya çıkartan kurum tarafından satın alınması garanti edilmiş finansal varlık – Likiditesi yüksektir Tahviller (Bonds) – Uzun vadeli finansal varlıklardır, daha uzun zaman dilimleri belirsizliği de arttırdığından daha az likittirler. 6

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler (devam) Hisse Senetleri (Industrial shares,equities) – Sahibine temettü geliri (kâr payı) sağlar – Likiditesi yüksek değildir. 7

Bankalar nasıl kredi yaratırlar? Ticari bankalar sahip oldukları varlıkların ancak küçük bir oranını ellerinde nakit olarak tutarlar. – Bu orana Mevduat Munzam Karşılığı (Reserve Requirement Ratio) denir. – Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye dönüştürebilirler. Örnek: – Sonsuz sayıda banka olduğunu, bankaların mevduatlarının %10’ununu yasal karşılık olarak tutmaları gerektiğini varsayalım. – A kişisi 100 TL’sini 1. Banka’ya yatırsın – 1. Banka kasasında 10 TL karşılık ayırır, kalan 90 lirayı kredi olarak B kişisine verir. – B kişisi 90 TL’yi 2.Banka’ya yatırır. 2.Banka 9 TL karşılık ayırıp 81 TL’sini 3. kişiye kredi olarak verir. 8

Bankalar nasıl kredi yaratırlar? (2) Bankacılık sistemi olmadığında para arzı 100 TL olarak kalacaktı. Ancak bankacılık sistemi, kredi mekanizmasıyla piyasadaki para arzını genişletir 3. kişi ile beraber para arzı= olarak genişlemiştir. Kişi sayısı sonsuza giderken, para arzı da azalarak artmaya devam eder ve 1000 TL’ye ulaşır. 9

Parasal Taban (monetary base) ve Para Çarpanı (money multiplier) Para tabanı – Piyasada dolaşan banknot ve bozuk para ile bankacılık sistemi tarafından tutulan rezerv para miktarı Para Çarpanı – Parasal tabandaki 1 TL’lik artışın para arzında sebep olduğu artış miktarını ölçer. Para Çarpanı= 1/rezerv oranı 10