HİDROLOJİK DEĞİŞİMLER ve SIĞ GÖLLERİN EKOLOJİLERİ Meryem BEKLİOĞLU ODTÜ, Biyoloji Bölümü meryem@metu.edu.tr http://www.metu.edu.tr/~meryem

Plan Tatlısu kaynakları ve sığ göller Sığ Göllerde hidrolojinin rolü Su seviyesi değişimi (SSD) SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi Eymir ve Mogan Gölleri Sonuç

Dünya’daki Suyun Dağılımı Toplam Su Hacmi (km3) % Oranı Atmosfer 1.3 x 104 0.001 Nehirler 1.2 x 103 0.0001 Tatlısu Gölleri 1.2 x 106 0.009 Tuz Gölleri, İç Denizler 1.0 x 105 0.008 Toprakdaki su 6.6 x 104 0.005 Yeraltı suları 8.2 x 106 0.62 Buzullar 2.9 x 107 2.15 Okyanuslar 1.3 x 109 97.2 Kullanılabilir tatlısu: %0.634 Kullanılamaz tatlısu Moss, 1998

Dünya’daki Suyun Dağılımı Toplam Su Hacmi (km3) % Oranı Atmosfer 1.3 x 104 0.001 Nehirler 1.2 x 103 0.0001 *Tatlısu Gölleri 1.2 x 106 0.009 Tuz Gölleri, İç Denizler 1.0 x 105 0.008 Toprakdaki su 6.6 x 104 0.005 Yeraltı suları 8.2 x 106 0.62 Buzullar 2.9 x 107 2.15 Okyanuslar 1.3 x 109 97.2 Moss, 1998

Dünya’daki Göllerde litoral alanının pelajik alanına oranı

Sığ Göl nedir? Yaz aylarında kalıcı sıcaklık tabakalaşması olmaz (polimiktik) Birincil üretim büyük ölçüde suiçi bitkilerince yapılır ve geniş littoral bölge komünite yapısını belirler Genelde ortalama derinlik ≤ 3 m Hidrolojik değişimlere çok hassasdır

SIĞ GÖLLER Su bitkilerin baskın olduğu berrak su Fitoplankton/AKM baskın olduğu bulanık su

Sığ Göllerde: Submerged plants Submerged plants

Plan Tatlısu kaynakları ve sığ göller Sığ Göllerde hidrolojinin rolü Su seviyesi değişimi (SSD) SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi Eymir ve Mogan Gölleri Sonuç

Sığ göllerde suiçi bitkilerinin büyümesini etkileyen ana mekanizmalar (Scheffer ve arka., 1993).

SU Seviyesi Değişimi (SSD) Yöresel ve Küresel iklim olayları Havza Karakteri Antropogenik etkiler Su kullanımı (tarım, evsel su kullanımı) İklim değişimi

SSD nin Dönemleri Kısa dönemler (rüzgar kaynaklı su hareketleri) Yıllık Yıllararası Onyıllararası

Yıllık Su Seviyesi Değişimi Karasal ile Sucul Ekosistem arasındaki geçiş zonu nu belirler (ATTZ) Yüksek su seviyesi Düşük su seviyesi Islak çayırlar Suiçi Bitkileri Littoral zon Çamur düzlükleri Suüstü Bitkileri

Plan Tatlısu kaynakları ve sığ göller Sığ Göllerde hidrolojinin rolü Su seviyesi değişimi (SSD) SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi Eymir ve Mogan Gölleri Sonuç

Araştırmadaki Sığ Göller Lake Eymir

Amaç: SSD ile suiçi bitki gelişimi arasında uzun dönemli verilerle sayısal ilişkiyi bulmak Beyşehir, Marmara, Uluabat Gölleri SSD nin sukuşlarının artmasındaki rolü SSD ile Kısa dönemli çok değişkenli verilerde: Eymir ve Mogan Gölleri Fiziksel Kimyasal Plankton Suiçibitki sukuşu

METHODS: Uzun süreli veride egilimi belirlemek için z-skor hesaplandı (gözlem-ortalam/SD) Yüksek Su Seviyesi (YSS): su seviyesinin z-skorunun > > ortalama z-skor Düşük Su Seviyesi (DSS): su seviyesinin z-skorunun << ortalama z-skor Su seviyesinin z-skorları ile suiçi bitkilerin yüzey kaplamasının binari indeksi arasında binari logistik regressyon yapıldı. (Hastie, et al., 2001). Bitkilerin binari indexleri iki kategoriden oluştu (Jeppesen et al., 1994). Yüksek su içi bitki kaplaması (1) : ≥ 30% suiçi bitki yüzey kaplaması Düşük suiçi bitki kaplaması (0): eger <30%

BEYŞEHiR GÖLÜ Teknonik orijinli karstik, en büyük tatlısu gölü; alanı: 677-730 km2, (Zmax: 10 m ve Zmean:6.2 m), havzası: 4086 km2 Statü: İçme Suyu Rezervuarı, A sınıfı sulakalan ve ÖKA. Balıkçılık, saz kesimi, içmesuyu ve tarım amaçlı sulama faaliyetleri Yarar & Magnin, 1997

Uluabat Gölü Zmean: 2.5 m & Zmax: 10 m, alanı: 135-240 km2 Sukuşu, balık ve suiçi bitki çeşitliği açısından zengin 1998 de Ramsar Alanı ilan edildi Magnin & Yarar, 1996

Marmara Gölü orijinalde acısu sonra hidroloji değiştirilerek tatlısuya dönüşmüştür Zort:1.2 m & alan:3400 ha Sulama ve sazan ve kerevit balıkçılığı ÖKA alanı fakat koruma statüsü yok Yarar & Magnin, 1997

Su Seviyesi Değişimi Yıllık SSD Çokyıllık SSD Beklioglu et al., in press Tan & Beklioglu, submitted

Aylık ortalama SS değişimi DSS ve YSS dönemlerinde ve hipsographik (yükseklik-alan) Beklioglu et al., in press Tan & Beklioglu, submitted

SSD ve Suiçi Bitki Yayılımı Lake Uluabat 9.0 70 SSD ve Suiçi Bitki Yayılımı (m. a. s. l.) 30-55% cover 60 8.0 50 7.0 Cumulative z-score 40 30 Water Level 6.0 20 10 5.0 4.0 -10 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 WL Cumulative z-score 75% 35% cover 50% 100% cover

Binary logistik regresyon SS ve Suiçi bitkileri binary indeksi Marmara Gölü r:-0.384, p<0.001 n:356 Uluabat Gölü r:-0.414, p<0.001 n:192 Beyşehir Gölü r: -0.84, p<0.001, n=273 Beklioglu et al., in press Tan & Beklioglu, submitted

Sukuşu Yoğunluğu Uluabat Gölü Beyşehir Gölü Lake Mogan Abundant vegetation 1999 Düşük suiçi bitki yayılımı yüksek suiçi bitki yayılımı düşük suiçi bitki yayılımı Lake Mogan Abundant vegetation Sparse vegetation Sparse vegetation * the largest number of waterfowl recorded on any Turkish wetland since 1970

Sonuç: Beyşehir, Uluabat, Marmara Göllerinde DSS suiçi bitki yayılımını artırmıştır. Suiçi bitkilerinin yaygın olduğu dönemlerde göllerde sukuşları artmıştır Koruma degeri artmıştır Biyoçeşitlilik değeri artmıştır

Plan Tatlısu kaynakları ve sığ göller Sığ Göllerde hidrolojinin rolü Su seviyesi değişimi (SSD) SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi Eymir ve Mogan Gölleri Sonuç

EYMİR GÖLÜ Ankara’nın 20 km güneyinde Alan: 1.05-1.25 km2 Zmax: 4.3 - 6 m, Zort: 2.6 - 3.2m

Mogan Gölü Zmak:4.5 ve Zort:2.30 m alan: 6 km2 Statü: IBA, Özel Çevre Koruma Rekreasyonel kullanım

İzleme Programı 1997 başladı -devam ediyor Fiziksel ve kimyasal: oksijen, sıcaklık, ışık, pH, silicate, ASK,tuzluluk, azot, fosfor, klorofil-a Biyolojik: fitoplankton, zooplankton, bitki haritası (GIS), sukuşu, balık stoku Bu veriler haftalık/15 günlük periodlarla ölçülmektedir Hidroloji: EIE’den sağlanmakta

Hidroloji: Su seviyesi değişimi Kurak yıl Kurak yıl + yanlış su yönetimi

MOGAN GÖLÜ 2002 2001 2003 18% 80% 24% Tan & Beklioglu, 2005 Beklioglu & Tan, baskıda

Mogan Gölü Sukuşları Bitki fazla Bitki fazla Bitki az Bitki az

EYMİR GÖLÜ Biyomanipülasyon Öncesi Biyomanipülasyon sonrası 50% 75% 2% 40% 90% 6% Beklioglu et al., 2003, Tan & Beklioglu, 2005 Beklioglu & Tan, 2005a EYMİR GÖLÜ

Fiziksel ve Kimyasal değişkenlerin DSS ve YSS dönemlerinde Mogan Gölü ve Eymir Gölü değişimi * *** *** NS *** *** NS

Mogan Gölü Eymir Gölü Beklioglu & Tan, 2005a, b

Beklioglu & Tan, 2005a

Plan Tatlısu kaynakları ve sığ göller Sığ Göllerde hidrolojinin rolü Su seviyesi değişimi (SSD) SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi Eymir ve Mogan Gölleri Sonuç

Sonuç: Ekolojik yapılarının daha yakından izlenen Eymir ve Mogan Gölleri hidrolojik değişimlere duyarlıdırlar Tuzluluk ve Elektiriksel iletkenelik Besin tuzları Plankton Suiçi bitki gelişimi Su kuşları Beyşehir Gölü Uluabat Gölü Marmara Gölü

Günümüzeki bu sinyallerin iklimsel değişimle ilgisi nedir ??? Anadolu daki 120.000 y değişime bakıldığında göller çok defa tuzlanıp tatlanmışlar ve yokolup tekrar ortaya çıkmışlar (Karabiyikoğlu et al., 1999). Günümüzeki bu sinyallerin iklimsel değişimle ilgisi nedir ??? Eger kuvvetli ise değişen fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapları tanıplayıp yönetim planları geliştirmek çok önemli olacaktır.