Hidromorfolojik izleme Modül 2: Su Bütçesi, Baskılar ve Etkiler, Önemli Su Yönetimi Konuları, İzleme, Karakterizasyon Raporu Hidromorfolojik izleme Alexei Iarochevitch Antalya 15 Ocak 2015

İçerik: Hidromorfolojik parametreler Hidromorfolojik değerlendirme protokolü Araştırma süreçleri (5 adım) Hidromorfolojik değerlendirme örnekleri Beyin fırtınası

Hidromorfolojik parametreler Nehirler devamlılık hidroloji morfoloji Göller Sınır aşan sular morfoloji Kıyı suları

tüm su kütlesi kategorileri için: Sıklık tüm su kütlesi kategorileri için: Süreklilik – 6 yılda bir Hidroloji – sürekli (nehirler); ayda 1 (göller) Morfoloji – 6 yılda bir İzleme bu aralıkları geçmeyecek sıklıkta gerçekleştirilmelidir. Daha uzun aralıklar gerekçelendirilmelidir.

Nehir sürekliliği Çok kolay Baraj/ bend/ rampa (gibi boylamsal kesintiler) envanteri Balık geçitleri/ kaldıraçları/ yakala-taşı araçlarının varlığı ya da yokluğu Dip tarama ve membadan mansapa sediman transferinin varlığı ya da yokluğu

Su akışının miktar ve dinamikleri Nehir hidrolojisi Su akışının miktar ve dinamikleri su seviyesi (H, cm) manuel istasyon (günde 2 kez) otomatik istasyon (sürekli) deşarj (Q, m3/s) istasyonun sabit tipi Q=f (H) geçici istasyon (örneklem alırken ölçüm yapabilme) hidrolojik hesaplamalar

Nehir morfolojisi Nehir yatağı, sahil, civar alan, taşkın yatağı (değişiklik, yapı, alt tabaka) EN 14614 Su Kalitesi – Nehirlerin hidromorfolojik özelliklerinin değerlendirilmesi için rehber standart EN 15843:2010 Su Kalitesi – Nehir hidromorfolojisi üzerindeki modifikasyonların derecesini belirlemek için rehber standart Sıklık – 6 yılda bir ya da ciddi bir taşkının ardından

Reut Nehri, Moldova taşkın yatağı civar bölge sahil Nehir kanalı

HİDROMORFOLOJİK DEĞERLENDİRME PROTOKOLÜ Hidromorfolojik araştırmanın belkemiği araştırma birimidir (SU). Araştırma birimi eşit uzunlukta 5 alt araştırma (SSU) birimine ayrılmıştır. Araştırmalar bu beş alt araştırma biriminde yürütülür. Hidromorfolojik araştırmada kullanılan araştırma birim (SU) ve alt-birimlerinin (SSU) uzunlukları   Kanal genişliği SU uzunluğu SSU uzunluğu Küçük nehir < 10m 200m 40m Ortalama nehir 10-30m 500m 100m Büyük nehir > 30m 1000m

ARAŞTIRMA PROSEDÜRÜ 1. Verinin derlenmesi Araştırma prosedürü beş farklı adımdam oluşur: 1. Verinin derlenmesi 2. İhlaller kapsamında araştırma birimlerinin tanımlanması 3. Harita bazlı parametrelerin değerlendirilmesi 4. Saha çalışması 5. Değerlendirme ve sunum

Adım 1. Verinin derlenmesi Mevcut planın tanımı için 1:10.000 ya da 1:25.000lik toporafik haritalar Kıvrımları kıyaslayabilmek için geçmiş haritalar. Tercihen askeri ya da daha eski haritalar GIS veritabanı katmanları ya da taşkın yatağı ve su tutma alanındaki arazi kullanımı analizi Jeolojik haritalar (1:50.000) Arazi kullanımı ve taşkın yatağı ve civar bölgedeki vejetasyonun tahmini için hava fotoğrafları ve/veya vejetasyon haritaları Su çekimi, rezervuar yönetimi ile ilgili diğer materyaller

Adım 2. İhlaller kapsamında araştırma birimlerinin tanımlanması Örnek bölgeler seçilmeli ve araştırma birimi ve alt birimlerinin tam lokasyonu araştırma haritasından belirlenmelidir Bu çalışmanın temeli değerlendirmeden önce gerçekleştirilen nehirlerin su kütleleri (ihlaller) içine belirlemesidir. Araştırılması gereken birimlerin lokasyonları topografik harita üzerinde işaretlenmeli ve farklı araştırma birimi ya da alt biriminin kesin sınırları çizilmelidir.

Adım 3. Harita bazlı parametrelerin değerlendirilmesi Harita bazlı parametreler su tutma alanı parametreleri ve kanal modifikasyonları ile ilgili parametreleri içerir. Ayrıca, nehir vadisi formu ile ilgili parametreler ve harita ve hava fotoğrafları da arazi kullanımı ve taşkın yatağı yapısının değerlendirmesine yardımcı olabilir. Sonuçlar daha sonra sahada kontrol edilebilir. Sonuçlar araştırma formuna kaydedilir. Bazı durumlarda harita bazlı parametrelerin değerlendirmeleri uzman kararları ile yer değiştirebilir. Bu harita verisi olmadığında gerçekleşir.

Adım 4. Saha çalışması Saha çalışmaları harita üzerinde belirtiliği gibi araştırma birimlerinde gerçekleştirilmelidir. Parametre tanımları (ve farklı özellikleri gösteren fotoğraflar) değerlendirmenin kalitesini artırmak için sahaya götürülmelidir. Araştırma formları sahada tamamlanmalıdır ve her türlü harita araştırma parametresi mümkün olan her zaman kontrol edilmelidir. Saha çalışması su yapıları boyunca yürüyerek gerçekleştirilmelidir. İçinden geçilemeyecek kadar büyük nehirler ve kanallar için, tekneyle, zaman zaman da tekneden inerek gerçekleştirilir.

Parametre tanımı - örnek 2.1 Yatak elemanları Bu parametre, yatap elemanlarının toplam sayısını veriri. Eğer nehir, yatak elelmanlarının tanımlanması için çok büyükse, bu parametre değerlendirmeden çıkarılır. Herbir yapının büyüklüğü (derinlik ya da uzunluk) kanal genişliğinin en az 1/3’ü kadar olmalıdır (burada bu büyüklük araştımanın yapıldığı sırada, yapının bulunduğu noktada sağ ve sol sahil arasındaki mesafe olarak tanımlanır). Çubuklar Ortalama su seviyesinden taşmayan yatak-yükü/sediman artışı örn. işaret çubukları, kanal kesişim noktası çubukları, kanal ortası çubukları Adalar Çubuklardan oldukça uzun ve neredeyse komşu taşkın yatağıyla aynı seviyede. Dolayısıyla çok nadiren taşkına uğrar ve yaşlı ağaçlar barındırırlar. Suyun önüne çekilen set sistemleri nedeniyle oluşmuş adalar da kaydedilir çünkü nasıl oluştuklarıyla ilgli kesin bir bilgi bulunamayabilir. Kumluk/ivinti yeri Kumluklar, iri taneli sedimanın birikimiyle oluşmuş sığ taşkın sırtlarıdır. Su yüzeyi önemli ölçüde bozulmuştur, memba doğru dalgacıklar oluşur. İvinti yeri, nehir yatağından çıkıntı yapmış olan sabit kayalardır ve bu alanda hızlı bir akış oluştururlar.

Adım 5. Değerlendirme Morfoloji parametreleri dört kategoriye ayrılır: Kanal formu, İç akıntı özellikleri Sahil / civar bölge ve Taşkın yatağı parametreleri Her bir parametre 1 ile 5 arasında, 1 ‘en iyi’ ve 5 ‘en kötü’ olmak üzere puan verir. Her bir parametrenin puanın araştırma birimi için ortalaması alınır, (eğer değerlendirme alt araştırma birimi tarafından yürütüldüyse) ve bu dört kategorinin her birindeki araştırma birimi parametre değerlerinin de araştırma birimine bir kategori puanı vermek üzere ortalamaları alınır.

Parametre değerlendirme örnekleri Parametre 2.3'ün değerlendirilme tablosu - genişlik varyasyonları Genişlik varyasyonu Puan Çok düşük (1.00-1.10) 5 Düşük (1.11-1.25) 4 Orta (1.26-1.50) 3 Yüksek (1.51-2.00) 2 Çok yüksek (>2.00) 1

SAHA PROTOKOLÜ

Hidromorfolojik değerlendirme Uzh nehri, Ukrayna

Sizin görüşünüz? Slovakya Ukrayna (Tisza havzası) Türkiye 49.000 km2 Ekip: 2 uzman + yerel uzmanlar (1-2) 4 yıl Ukrayna (Tisza havzası) 12.800 km2 Ekip: 4 uzman + yerel mühendisler (2-3) 4 mevsim (3 hafta yaz - güz) Türkiye 783.562 km2 ???

Sizin görüşünüz? Mevzuat Su Yasasında değişiklik – Hidromorfolojik izlemeyi ‘yasallaştırmak’ için İkincil eylemler (ulusal rehberlik, standartlar vb.) Sorumlu kurum (kurumsal düzenlemeler, koordinasyon Uzman yetiştirme, ekiplerin oluşturulması Finans Ekipman (saha çalışma istasyonu, telemetre, ölçü aletleri + su akım ve deşarj ölçüm cihazları, dip ve askıda katı madde örneklemleri)

Ubort’ nehri, Ukrayna - Beyaz Rusya sınırı Teşekkürler Bismil, GAP, 2010 Ubort’ nehri, Ukrayna - Beyaz Rusya sınırı