Kişilik Kuramları ve Gelişim İstikrar ve Değişim Yakın İlişkiler

A) Kişilik Kuramları ve Gelişim Orta yaşı kavramlaştırmanın en iyi yolu nedir? Bir dönem mi, ya da kriz mi? Yaşam olaylarından yaygın olarak orta yaş dönemi nasıl etkilenmiştir? Orta yaşlı yetişkinlerin yaşam stresleri ve kişisel kontrol farklılıkları daha genç ve daha yaşlılara göre daha mı fazladır? Bireylerin orta yaş dönemi boyunca, kültürleri ve cinsiyetleri kişilik bağlamında bir dönüm noktası mıdır?

a) Yetişkinlik Dönemleri Yetişkinlik kuramları getirdikleri bakış açıları ile orta yaş döneminde gelişimsel krizlerin anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Yetişkin gelişim aşamalarını tanımlayan iki önemli kuram vardır. Bunlar, Erik Erikson’un psikososyal gelişim dönemleri kuramı ve Daniel Levinsons’un insan yaşamının dönemleri (mevsimleri)’dir.

Erikson’ın Üretkenliğe Karşı Verimsizlik Dönemi: Erikson (1968) yaşam boyu gelişim kuramında, üretkenliğe karşı verimsizlik dönemi yaşamın 7. evresi olup, bu dönemde orta yaş yetişkinlerinin önemli sorunlarla karşılaştığını söylemektedir.

Levinson’un Bir Erkeğin Yaşam Dönemleri: Bir Erkeğin’ın Yaşam Dönemleri (Mevsimleri) (1978), klinik psikolog Daniel Lewinson 40 yaşındaki erkeklerle yapılan görüşmelerin sonuçlarına dayanmaktadır.

b) Yaşam-olayları Yaklaşımı Yaşla bağlantılı aşamalar, yetişkin kişilik gelişimini incelemede önemli bir yöntemdir. Yetişkin kişilik gelişimini kavramsallaştırmada ikinci bir yöntem, yaşam olaylarına odaklanmaktır.

Çağdaş yaşam-olayları yaklaşımı: Bu yaklaşımda yaşam olayının bireyin gelişimini etkilemesi, sadece olayın kendisine değil, aynı zamanda dolaylı değişkenlere, bireyin yaşam olayına uyumuna, yaşam dönemi ve sosyo-tarihsel bağlama bağlıdır.

c) Orta Yaş Döneminde Stres Ve Kişisel Kontrol Orta yaşın, yetişkinlerin çoğunun sarsıcı bir kriz geçirdiği dönem olmadığı ve bir kriz geçirseler de bunun stresli yaşam olayları ile ilişkili olduğu konusunda kesin kanıt vardır.

d) Orta Yaş Gelişim Bağlamları Şimdi yaşam bağlamının üç yönünün, orta yaş yetişkinliği sırasında gelişimi nasıl etkilediğini inceleyelim: Tarihsel bağlam (grup etkileri), cinsiyet ve kültür.

Tarihsel Bağlam (Kuşak Etkiler): Bazı gelişimciler, farklı grupların yaşam dilimini nasıl geçirdiği konusunda, değişen tarihsel dönemler ve farklı sosyal beklentilerin etkili olduğu sonucuna varıyorlar- aynı yıl veya dönemde doğan birey grupları- (Schaie, 2010, 2011).

Sosyal saat: Bireylerden evlenmek, çocuk yapmak veya bir kariyer kurmak gibi, yaşam görevlerini yerlerine getirmeleri beklenen zaman dilimi.

Cinsiyet Bağlamı: Eleştirmenler yetişkin gelişimlerini içeren dönem teorilerinin, erkekleri ön plana çıkardığını söyler. Kültürel Bağlam: Bir çok kültürde özellikle sanayileşmemiş kültürlerde, orta yaş kavramı net değildir veya bazı durumlarda eksiktir.

B) İstikrar ve Değişim a) Boylamsal Çalışmalar Yetişkin gelişiminde, durağanlık veya değişim boyutlarını anlamamıza yardım eden dört çalışmayı inceleyeceğiz: Costa ve McCrae’nin Baltimore Çalışması, Berkeley’in Boylamsal Çalışmaları, Helson’un Mills Üniversitesi Çalışması ve Vaillant’ın Çalışmaları.

Costa ve McCrae’nin Baltimore Çalışması: Kişiliğin beş büyük faktörüne yoğunlaşırlar ki bunlar, yaşantıya açıklık (opennes experience), sorumluluk (conscientiousness), dışa dönüklük (extraversion), yumuşak başlılık (agreeablaness) ve nevrotizm-duygusal denge (emotional stability).

Kişiliğin beş büyük faktörü: Duygusal denge, dışa dönüklük, yaşantıya açıklık, yumuşak başlılık ve sorumluluk.

Berkeley Boylamsal Çalışması: Berkeley boylamsal çalışmasında, 500’den fazla çocuk ve ebeveyn üzerinde ilk olarak 1920’lerin sonlarında ve 1930’ların başlarında çalışma yapıldı. “Orta Yaş Döneminde Şu An ve Geçmiş (Eichorn ve diğerleri, 1981)” adlı kitap bu bireylerin orta yaşa gelince gösterdikleri profili yansıtır.

Hellons’un Mills Üniversitesi Çalışması: Öncelikle 1950’lerin sonlarında California’daki Mills Üniversitesi’nde yaşça büyük olan 132 kadın üzerinde çalıştılar ve daha sonra kadınlar 30’lu, 40’lı ve 50’li yaşlara gelince de çalışmalarını sürdürdüler

George Vailant’ın Çalışmaları: George Vailant tarafından gerçekleştirilen boylamsal çalışmalar şu ana kadar belirtilen çalışmalardan biraz daha farklı bir soruyu incelememize yardım ediyor: …

b) Sonuçlar Son araştırmalar kişilikteki stabilitenin 30’lu yaşlarda kurulmaya başladığı görüşüyle çelişir (McAdams & Olson, 2010; Roberts, & Mroczek, 2008; Roberts, Wood, & Caspi, 2008; Roberts & others, 2009). Çok sayıdaki insanın kişilik özelliğinde, bazı süregelen gelişimsel değişiklikler olsa da, bireysel düzeyde, insanlar kendilerine özgü kişilik özelliklerini barındıran kalıpları gösterebilir (bu kalıplar; kendilerine has gelişimsel dönemlerin temel noktasıyla ilişkili hayat tecrübelerini yansıtabilir)

C) Yakın İlişkiler Orta yaş ilişkilerine dönük araştırmamıza başlamak için, orta-yaştaki yetişkinlerde aşk ve evlilik konularını inceleyelim.

a) Orta Yaşta Aşk Ve Evlilik İlişkiler olgunlaştıkça özellikle orta yetişkinlik döneminde güven, sadaket ve karşılıklı duygusal ilgi daha önemli hale gelir.

b) Boş Yuva Ve Yeniden Doldurulması Bir ailede önemli bir durum da bir çocuğu yetişkinlik yaşamına başlatmaktır. Çocuğun evden ayrılmasıyla ebeveynler yeni düzenlemelerle yüzleşir. Boş yuva sendromu: Çocuklar evden ayrıldıktan sonra aileler arasında evlilik doyumu azalır, çünkü aileler çocuklarından oldukça fazla mutluluk alırlar.

b) Kardeş İlişkileri Ve Arkadaşlıklar Kardeş ilişkileri çoğu yetişkinin yaşamı boyunca sürer (Dunn, 2007). Günümüz yetişkinlerinin %85’inin hayatta en az bir kardeşi vardır. Yetişkinlik döneminde kardeş ilişkileri oldukça yakın, duyarsız veya aşırı rekabetçi olabilir.

c) Büyük Ebeveynlik Yaşam süresinin uzaması, büyük ebeveynliğin doğasını da etkiliyor (Szinovacz, 2009). 1990’de 10 yaşıdaki çocukların sadece %4’ünün hayatta dört büyük ebeveyni varken bu rakam 2000’de %40 üzerine çıkmıştır.

d) Nesillerarası İlişkiler Orta yaş dönemindeki yetişkinler, genç ve yaşlıların hayatında önemli rol oynamaktadır (Birditt ve diğerleri, 2010; Ha & Ingersoll-Dayton, 2008; Fingerman ve diğerleri, 2008, 2009). Orta yaştaki yetişkinler daha genç kuşakla deneyimlerini paylaşır ve onlara değerlerini aktarırlar.