Eğitim Psikolojisi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık Edimsel Koşullama Eğitim Psikolojisi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Edimsel Koşullama (Burrhus F Edimsel Koşullama (Burrhus F. Skinner) Skinner, organizmanın davranışlarını uyarıcılara karşı gösterilen otomatik bir tepki olmaktan çok, kasıtlı olarak yapılan hareketler olarak tanımlamaktadır.

Skinner, davranışların, eylemlerden önceki olaylardan çok, eylemlerin sonuçları tarafından kontrol edildiğini öne sürmektedir.

Skinner, iki tür koşullamadan ve davranıştan söz eder: Tepkisel Edimsel

Tepkisel davranışlar bir uyarıcı tarafından oluşturulan davranışlardır. Tepkisel davranışlar tüm refleksleri kapsar.

Edimsel davranışlar ise, organizmanın hiçbir dış uyarana bağlı olmadan ortaya koyduğu davranışlardır. Kendiliğinden ortaya çıkar ve sonuçları tarafından kontrol edilir.

Örneğin çocuğun ayağa kalkması, yürümesi, konuşması edimsel davranıştır. Çocuğun ayağa kalktığı çevresi tarafında sevinçle karşılanır. Yani çocuğun ayağa kalkma davranışı, sonuçları tarafından kontrol edilir.

Edimsel koşullama ise pekiştirme tepkiye bağlı olarak yapılmaktadır Edimsel koşullama ise pekiştirme tepkiye bağlı olarak yapılmaktadır. Tepki doğru olduğunda uyarıcı verilmektedir. Edimsel koşullamada uyarıcı, yapılan tepkinin sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Örneğin; Skinner deneyinde edimsel davranış olarak organizmanın manivelaya basma davranışını kullanmıştır. Aç olan hayvan ilk başta rastlantı eseri manivelaya basma davranışını göstererek yiyeceği elde etmiştir. Sonrasında manivelaya basma davranışı tekrar edilerek güçlenmiştir.

Edimsel koşullama ile ilgili önemli kavramlar da şekil verme ve zincirlemedir.

Şekil verme, yeni bir davranışın ardışık yaklaşıkları sergilendikçe pekiştirilerek öğretilmesidir.

Şekil vermede başta hedef davranışa benzeyen bir davranış pekiştirilirken giderek hedef davranışa daha çok benzeyen davranışlar pekiştirilmekte, diğer davranışların sönmesi beklenmektedir. Şekil verme yoluyla öğrenmenin sağlanabilmesi için hedef davranışın basamak analizi ile daha basit davranışlara ayrılması gerekmektedir.

Zincirleme ise hedef davranışın tek basamaklı davranışlara bölünerek kazandırılmaya çalışılmasıdır.

Zincirleme tekniği her seferinde aynı sırada oluşan davranışların kazandırılmasında etkilidir. Örneğin öz bakım becerilerinin kazandırılmasında zincirleme tekniği etkili olmaktadır.

Zincirleme tekniğinin uygulanışı şöyledir: Hedef davranışın belirlenerek tek basamaklı davranışlara ayrılması. Her bir basamakla ilgili öğretim durumlarının tasarlanması. Her bir basamağın öğretiminde ipucu ve pekiştireçlerin kullanılması. Öğrenme gerçekleştikçe ipuçlarının öğretimin başında, pekiştireçlerin ise davranışların sergilenmesinden sonra verilmesi yoluyla silikleştirilmesi.

Kaynaklar Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Gazi Kitabevi, Ankara. Tekin İftar, E. (2013). Klasik Koşullanma ve Edimsel Koşullanma. G. Can, (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını: Eskişehir.