Kimyasal Ajanların Tanısında kullanılan Yöntemler Cemal AKAY Doç.Dr.Ecz.Kd.Alb. Eczacılık Bilimleri Merkezi Farmasötik Toksikoloji AD.

Kimyasal Ajanların Tanısında kullanılan Yöntemler Cemal AKAY Doç.Dr.Ecz.Kd.Alb. Eczacılık Bilimleri Merkezi Farmasötik Toksikoloji AD.

Kimyasal Savaş Ajanı Nedir? Kimyasal savaş ajanları öldürmek, yaralayarak saf dışı bırakmak, kapasite bozucu etki ile etkisiz hale getirmek, bitkisel ve hayvansal besin kaynaklarını yok edip besin stoklarını kontamine etmek, ekonomik önemi olan hedefleri işlemez hale getirmek, askeri ve sivil personeli koruyucu giyecek ve araç kullanmak zorunda bırakarak hareket kabiliyetlerini azaltmak, teröre ve sivil personel arasında paniğe sebep olmak amacıyla kullanılan yüksek toksisite potansiyeline sahip kimyasal maddeler olarak tanımlanmaktadır.

Kimyasal Ajanlarının Fiziksel özellikleri Katı Sıvı Gaz Buhar Aerosol

Tanı Yöntemleri ve Teknolojileri-I KSA TANI YÖNTEMLERİ Tanı Yöntemleri ve Teknolojileri-I İyon Mobilite Spektrometri Elektrokimyasal Sensörler Teknolojisi Alev Fotometri İnfrared Spektroskopi(IR) Fotoakustik İnfrared Spektroskopi

Tanı Yöntemleri ve Teknolojileri-II Yüzey Akustik Dalga Sensör Teknolojisi Kimyasal Renk-Değişimi Teknolojisi Kromatografik Yöntemler (HPLC:Yüksek Basınçlı Sıvı Kromotografisi, GC: Gaz Kromotografisi –MS:Kütle Spektrofotometresi) Enzimatik Yöntemler Foto İyonizasyon Detektör Teknolojisi

Tanı Yöntemleri Ayrımı Yaralanmış Kişide Laboratuvar Bulguları Sahada (On-site) Belirleme Laboratuvar Ortamında Belirleme

Yaralanmış Kişide Laboratuvar Bulguları

AchE-Sinir ajanı kompleksi I- Sinir Ajanları Toksisite tablosu, asetil kolinesteraz enziminin inhibisyonuna bağlı olarak bütün kolinerjik kavşak ve sinapslarda asetilkolin birikmesiyle gelişir. Sonuçta parasempatomimetik (muskarinik) etkilere ilave olarak nikotinik etkiler ve santral sinir sistemi (SSS) belirtileri gözlenir. Bunlar arasında GA (Tabun), GB (Sarin), GD (Soman), GF(Siklosarin) ve VX vardır. AchE + Sinir ajanı AchE-Sinir ajanı kompleksi

Laboratuvar Bulguları Kan komponentlerinin kolinesteraz aktivitesinin ölçülmesi bu ajanlara maruziyetin bir göstergesi olarak kullanılır. Eritrosit enzim aktivitesi akut sinir ajanı maruziyetine plazmadan daha duyarlıdır. %70-80’lik bir enzim inhibisyonu ciddi sistemik etkileri gösterir. Diğer laboratuvar bulguları komplikasyonlarla ilişkili olacaktır. Örneğin uzun süreli hipoksiden sonra asidozis görülmesi gibi.

II-Yakıcı Ajanlar Bunlar arasında, Mustard (Hardal, Kükürtlü hardal, H, HD), Lewisit (L) ve Fosgen Oksim (CX) vardır. Bu gruptaki ajanlar sistemik etkileri de olan genel doku irritanıdırlar. Temas ettikleri deri üzerinde yakıcı etki gösterirler. Bununla beraber gözlere ve hava yollarına da hasar verirler.

Laboratuvar Bulguları Mustard maruziyetini gösteren spesifik bir laboratuvar testi yoktur. İlk gün lökositozis görülür ve takip eden günlerde lökositozisin derecesi doku harabiyetiyle ilişkili olarak değişir. Mustard biyotransformasyonu sonucu idrarda tiyodiglikol metabolitinin analizi henüz araştırma aşamasındadır.

Lewisit Laboratuvar Bulguları Lewisit için spesifik bir laboratuvar testi yoktur. Lökositozis, ateş ve diğer doku yıkım parametreleri görülecektir.

Fosgen Oksim Laboratuvar Bulguları Fosgen oksim için spesifik bir laboratuvar testi yoktur.

III-Kan Zehirleri (Sistemik Zehirler) Hücre solunumunu bozan letal kimyasal savaş ajanlarının yer aldığı bir gruptur. Etki mekanizmaları ya dokuların oksijen uptake’inin engellenmesiyle veya kan ile dokular arasında karbondioksid değişiminin bloke edilmesiyle ilişkilidir. Bu sınıfın en önemli üyeleri siyanürler (Hidrosiyanik asit (AC) ve Siyanojen klorür (CK)) ve hidrojen sülfürdür. Sitokrom oksidaz (Fe+3) + Siyanür Sitokromoksidaz- Siyanür kompleksi

Laboratuvar Bulguları Siyanürler Laboratuvar Bulguları 1)Kan siyanür konsantrasyonu artmıştır. 2)Yüksek laktik asit konsantrasyonlu veya tanımlanmamış yüksek anyon açıklıklı metabolik asidoz görülebilir. Laktik asit birikimi sadece bu duruma spesifik bir olay değildir. 3)Venöz kandaki oksijen içeriği normalden daha yüksektir. Bu nedenle kanın görüntüsü parlak kırmızı renktedir. Ancak bu bulgu da sadece siyanüre ait bir bulgu değildir.

IV-Akciğer Harabiyeti Yapan Ajanlar Birincil olarak solunum sistemi dokularında fiziksel hasar yapan iritan maddelerdir. “Boğucu Gaz”lar veya “Asfeksiyan”lar adı ile de adlandırılırlar. Fosgen, Perfloroizobutilen, HC dumanı ve nitrojen oksitler bunların başlıcasıdır.

Laboratuvar Bulguları Fosgen Laboratuvar Bulguları Spesifik bir laboratuvar testi yoktur. Bununla beraber hematokrit yükselebilir. PaO2 veya PaCO2 düşebilir. Röntgen bulguları faydalı olabilir. V/Q taraması çok duyarlıdır, fakat spesifik değildir ve sadece hastanede kullanılır.

V-Kapasite Bozucu Ajanlar Bu sınıfta psikoz olarak bilinen ciddi mental hastalıklara benzer bozukluklar oluşturan maddeler bulunur. Bu maddelere “halusinojenler” “fantastika” veya “psikodelik ajanlar” da denilmektedir. Çoğu bitkisel kaynaklıdır. Örneğin tetrahidrokannabinol, Cannabis sativa’dan; meskalin, Lophophora williamsii’den; musimol, Amanita muscaria’dan; psilosibin ve psilosin, Psilocybe mexicana’dan; LSD, Claviceps purpurea’dan elde edilir.

Kargaşa Kontrol Ajanları Bu gruptan 1-kloroasetofenon (CN), o- klorobenziliden malononitril (CS) gibi GÖZYAŞARTICI AJANLAR konjuktivanın bazı iritanlara karşı özellikle duyarlı olması ve oluşan cevapta gözyaşı sekresyonunun artmasından yararlanılarak kullanılırlar. KUSTURUCU AJANLAR ise burun ve üst solunum yolları mukozalarında iritasyon yaparlar.

Sahada (On-site) Belirleme

Kimyasal Ajan Deteksiyon Kağıtları M8 Detektör Kağıdı M9 Detektör Kağıdı

Detektör Kağıtları; Sıvı halindeki kimyasal maddelerin tespitinde kullanılmaktadır. Her asker üzerinde küçük bir kitapçık halinde bulunmaktadır. Bilinmeyen bir sıvıyla karşılaşıldığı zaman kitapçıktan bir yaprak koparılarak bu sıvıyla 30 saniye temas ettirilir. Oluşan renk kitapçıkta bulunan renk sıkalasıyla karşılaştırılarak kimyasal ajanın tipi belirlenmeye çalışılır.

Sarı Renk G tipi sinir ajanı Kırmızı H tipi Yakıcı ajan Zeytin yeşili V tipi sinir ajanı veya siyah

Kimyasal Ajan Deteksiyon Kiti M256A1

Kimyasal Ajan Monitörü (CAM)

Kimyasal Ajan Monitörü (CAM); Buhar halindeki sinir ajanı ve yakıcı ajanları tespit eden bir cihazdır. Kimyasal ajan bulunma ihtimali olan ortamda çalıştırıldıktan sonra pompasıyla içerisine ortam havasını çekmekte ve likit kristal ekranında beliren G sembolü G ve VX tipi sinir ajanlarını, H sembolü ise yakıcı ajanları göstermektedir.

Kimyasal Ajan Su Test Kiti Çevredeki suların Sinir ajanı, G/V Mustard, HD Siyanür, AC Lewisit, L kontaminasyonunu tespit etmek için geliştirilmiştir.

Her kit 25 farklı su örneğini test edebilecek miktarda reaktife sahiptir. 20 dakika içinde tüm testler tamamlanabilmektedir.

Taşınabilir Yüzey Akustik Dalga Kimyasal Ajan Detektörü (SAW- Minicad) Taşınabilir GC-MS

Otomatik Alarm Cihazı (M 22)

Otomatik Alarm Cihazı; Bugün Amerikan ordusunda otomatik kimyasal ajan alarmı kullanılmaktadır. Otomatik olarak pompası vasıtasıyla havayı içine almakta ve sadece sinir ajanlarını (GA, GB, GD ve VX) tespit etmektedir.

Uzaktan Tespit Cihazı (M-21) 5 km.

Laboratuar Ortamında Belirleme

Sinir Ajanları Biyosensörler Enzimatik yöntemler Spektrofotometrik yöntemler (Ellman Yönt.) HPLC GC-MS Immünokimyasal yöntemler-ELİZA

Yakıcı Ajanlar GC-MS GC-MS-MS İmmünokimyasal Yöntemler-ELİZA

Boğucu Ajanlar GC-MS Elektrokimyasal sensörler

Kan Ajanları GC-MS Spektrofotometrik Yöntemler İyonmetrik Yöntemler Kullanıma hazır renk reaksiyonu prensibine göre çalışan kitler

Kapiller Elektroforez İnfred Spektroskopi NMR Spektrometri