Yıkıcı Davranış Bozuklukları ve Çözüm Önerileri

Dikkat Eksikliği ve Yıkıcı Davranış Bozuklukları Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Karşı Gelme Bozukluğu Davranım Bozukluğu BTA Yıkıcı Davranış Bozukluğu

HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Aşırı Hareketlilik Kısa Dikkat Süresi Yetersiz Dürtü Kontrolü

DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP DEHB ALT TİPLERİ DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP BİRLEŞİK TİP

DEHB-DEB DEB (dikkat eksikliği) : DEHB (hiperaktif): . Aşırı hareketli . Enerjik . Çok konuşkan DEB (dikkat eksikliği) : . Düşük enerjili . İçe dönük . Sınıfta daha az konuşan . Hayal kuran

Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde ZEKA ile ilgisi yoktur. Zekası normal Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde DEHB

Okul Çağı Çocukların %3-5 Erkek/Kız Oranı 3-5/1 Irksal farklılık yok

Dikkat Sorunları Dikkati vermede ve sürdürmede güçlük Söylenenleri duymamış izlenimi verirler Bir görevi bitirmeden diğerine geçerler Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınırlar Günlük etkinliklerde sıklıkla unutkandırlar Dikkatleri ilgisiz uyaranlarla kolayca dağılır

Aşırı Hareketlilik Gerektiği zamanlarda yerinde oturmama Oturduğu yerde kıpırdanıp durma Çok konuşma Sessiz etkinlikler sırasında gürültü yapma

Yetersiz Dürtü Kontrolü (İmpulsivite) Sonunu düşünmeden davranışa geçme Sorular tamamlamadan cevap yapıştırma Sırasını beklemede güçlük Başkasının konuşması ya da işi arasına girme

Eşlik Eden Belirtiler Dağınıklık, düzensizlik Dalgınlık, hayal kurma Tutarsızlık Bellek sorunları Sakarlık, koordinasyon güçlükleri Sosyal ilişkilerde sorunlar Düşük benlik saygısı

DAĞINIKLIK “ Odası darmadağınık ” “ Sürekli bir şeylerini kaybeder “ “ Üstü başı dağınıktır ” “ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi kaybeder, yeni bir kalem arar...bir türlü başlayamaz ” “ Defterleri çok düzensiz ” “ Sırasının üstü karmakarışık ”

DALGINLIK “ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum” “ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ” “ Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda gibi ” “ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan duruyor ”

UNUTKANLIK “Belleği iyi mi kötü mü ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor” “Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor” “Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor” “Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor” “Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor”

Koordinasyon Sorunları “ Çok sakar ” “ Yürürken kapılara eşyalara çarpar ” “ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer kalmadı ”

SOSYAL İLİŞKİ SORUNLARI “ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ” “ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “ “ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ” “ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ” “ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ” “ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor

DÜŞÜK BENLİK SAYGISI “ Kendine değer vermiyor” “Kötü çocuk olduğunu söylüyor “ “ Kendine değer vermiyor” “ Kimsenin onunla arkadaş olmak istemediğini düşünüyor “ “ Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor, uğraşmıyor “ “ Onu sevmediğimizi düşünüyor”

KLİNİK DEĞERLENDİRME Aile ve çocuk görüşmeleri Klinik Gözlem Fizik ve nörolojik muayene Davranış değerlendirme testleri Bilişsel testler

Algıladıklarını organize etmede güçlük (b, d, p harflerini karıştırma) Konum örgütlemesinde güçlük (Sağ-sol karıştırma) Derinlik algısındaki sorunlar (Eşyalara çarpma, sakarlık) Silik nörolojik belirtiler

TANI İÇİN 9 semptomdan 6’sını karşılaması 7 yaşından önce başlaması Ev ve okul gibi en az iki ortamda gözlenmesi

Etiyoloji Genetik Nedenler Beyin Hasarı Nörotransmitterler Gıda -Katkı ve Toksik Maddeleri Psikososyal Etkenler

Birlikte Bulunduğu Bozukluklar Davranım Bozukluğu Karşı Gelme Bozukluğu Öğrenme Bozukluğu Tik Bozukluğu Otistik Bozukluk Mental Retardasyon Fragil-X

DEHB’ye EŞLİK EDEBİLECEK BOZUKLUKLAR DEHB KARŞI GELME BOZUKLUĞU (%35-65) DAVRANIM BOZUKLUĞU (%20-45) ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU (%20-35) DEPRESYON (%3-75) ANKSİYETE BOZUKLUĞU (%5-15)

GİDİŞ  Duygudurum Bozuklukları Belirtilerin Kaybolması (%30) Belirtilerin Sürmesi (%40) Gelişimsel Bozulma (%30)  Antisosyal Kişilik Bozukluğu  Madde Kötüye Kullanımı  Duygudurum Bozuklukları

TEDAVİ Tıbbi Tedavi Anne-Baba Eğitim Bilişsel Davranışsal Terapiler Özel Eğitim Programları Diyetin Düzenlenmesi

Uyarıcıların Etkileri Davranış kontrolüne yardımcı olurlar Dürtüselliği azaltırlar Engellenmeye tahammül gücünü artırırlar Hareketlerin organize olmasına yardım ederler Dikkat süre ve kalitesini artırırlar Reaksiyon süresini kısaltırlar

HİPERAKTİF BİR ÇOCUĞUN ANNE BABASI OLMAK Hiç yorulmayan, Söylenenleri yapmayan, Ne yapacağı ya da yapmayacağı belli olmayan, Kurallara uymayan bir çocuğunuz var. Haftada 3 kez okula çağırılmaktan ya da öğretmenle görüşmekten yorgunsunuz.

DİKKAT EKSİKLİĞİ OLAN BİR ÇOCUĞUN ANNE BABASI OLMAK Çoğu kez sizi duymayan, Dağınık, eşyalarını kaybeden Zeki görünmesine karşın başarılı olamayan, Aynı dersten bir gün 5 bir gün 1 alabilen, Bilgisayar başında saatlerce oturan ama ödev başında en fazla 10 durabilen... bir çocuğunuz var.

DEHB olan bir çocuğun anababası olmak her şeyden önce temel çocuk yetiştirme ilkelerine uymayı gerektirir. Çocuğuyla sağlıklı iletişim kuramayan, ona empatik yaklaşamayan, sevgi ve disiplin dengesini ayarlayamayan bir anababanın davranış sorunları için önerilen uygulamalarla başarıya ulaşması zordur.

Temel Çocuk Yetiştirme İlkeleri Empati Etkili iletişim Sevgi göstermek Çocuğu tanımak ve kabul etmek İşe yaramayan yaklaşımları değiştirebilmek Başarı duygusunu yaşamasına yardım etmek Hataları öğrenme fırsatı olarak görebilmesine yardım etmek Sorumluluk ve yardımseverliğin gelişimini sağlamak Problem çözme ve karar verebilme becerilerini geliştirmek Disiplin

Empati Anababanın çocuğun gözüyle dünyaya bakabilmesidir. Çocuğa anababasının onu duyduğunu ve anladığını gösterir. İlişkiyi sağlamlaştırır. Çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar. Empatik olmak çocukla her konuda aynı düşüncede olmak ve her zaman onu mutlu edecek şekilde davranmak değildir.

Empati Oyuncak alınmadı diye öfkelenen ve tutturan çocuğa nasıl yaklaşırsınız ? “Niye alamayacağımızı açıklarım.” “Paramız yetmez derim.” “Duymamazlıktan gelirim.” “İlgisini başka yere çekmeye çalışırım.” “Rezil olmamak için gidip oyuncağı alırım.” “O oyuncağı almayı çok istiyordun, almadığımız için öfkelisin.”

Uygun iletişim davranış kontrolünün en önemli basamağıdır. DEHB olan çocuklar söylediklerinizin sadece bir kısmını duyabilir, Mesajı uygun biçimde vermeli ve ne kadarının alındığını kontrol etmelisiniz.

İLETİŞİMİN TEMEL BASAMAKLARI Göz teması kurun, çocuğunuzun yüzüne bakarak ve onunda sizin gözlerinize bakmasını sağlayarak konuşun. Normal ses tonu ile konuşun, anlaşılır ve ciddi bir ifade kullanın (kızmak, yalvarmak yok!) Basit cümlelerle ne yapmasını istediğinizi belirtin. Gerekirse söylediğinizi tekrarlatarak doğru anlaşıldığınızdan emin olun.

ETKİN DİNLEME Suçlamadan, kızmadan, “ben söylemiştim...” le başlayan cümleler kurmadan, hemen bir çözüm önermeden, sadece durumu empatik olarak anlamak ve kendi sözlerinizle geri iletmek. Çocuk: “Ödevimi yazdığım kağıdı bulamıyorum” Anne: “Ödevinin ne olduğunu bilemeyeceksin”

Etkin dinleme “Kardeşim beni deli ediyor, yine odamı dağıtmış” diyen çocuğa; “Odanı kapalı tutsaydın” “O daha küçük anlamıyor, idare edelim” “Ben toplamana yardım ederim.” “Sen de toplayıver, ben her gün sizin dağınıklığınızı topluyorum”

“Eşyalarını karıştırdığı için kardeşine kızgınsın” ETKİN DİNLEME “Eşyalarını karıştırdığı için kardeşine kızgınsın”

“Ben” dilini kullanmak Uygun olmayan davranış karşısında ne hissettiğini ifade etmektir. “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”, “Beni yoruyorsun”, “Beni çok üzüyorsun” “Gürültü yaptığın zaman rahatsız oluyorum”

Sorumluluk Anababa sorumluluk alma konusunda çocuğa örnek olmalıdır. Mümkün olan en erken yaşta çocuğun yapısı ve becerilerine uygun işler varmeye başlamak. Başlangıçta daha fazla zaman ve sabır gerektirir. Sorumluluk çanta taşımaya benzetilirse...

Disiplin Disiplin acil durumlarda baş vurulması gereken bir yaklaşım olmamalıdır. “Söz dinlemediği zaman ne yapalım” “Bana vurduğunda ben de ona vurmalı mıyım ?” “Hiç bir ceza ve ödül işe yaramıyor, ne yapacağımızı şaşırdık” “Sorunları önceden önlememiz için ne yapmamız gerekiyor ?” Disiplin yaşamın bir parçası olmalıdır.

OLUMLU DAVRANIŞLARI DESTEKLEME Çocuğunuzu en son ne zaman eleştirdiniz ? Çocuğunuzu en son ne zaman övdünüz ? “ Her 4 övgüye karşılık 1 eleştiri olmalı ”

ÖZEL ZAMAN UYGULAMASI Çocuğun yaşı ne olursa olsun özel zaman uygulamasında hedeflenen şey ebeveynin çocuğu eleştirmeden, yönlendirmeden, kontrol etmeye çalışmadan sadece dikkatle izlemesi ve yapılan şeyleri takdir etmesidir.

DUR Çatışma anında konuşmaya, söylenmeye, bağırmaya başlamadan önce 5-10 dk durun. Kendinize ve çocuğunuza sakinleşmek için zaman tanıyın. “MOLA istiyorum” ,”Önce sakinleşelim, sonra konuşalım”

Nedenler Çocuğun Duygusu Çocuğun Gerçek Mesajı Uygun Yaklaşım Dikkat Çekmek Sıkılma, İlgi ihtiyacı “Beni farket” “Benimle ilgilen” Ortamı zenginleştirmek, uygun davrandığında ilgilenmek Güç mücadelesi Kontrol ve tehdit hissetme “Benim dediğim olacak” Güç mücadelesine girmemek, direnmeyi azaltacak uygulamalara geçmek, seçenek sunmak Öç alma İncinme, haksızlığa uğradığını düşünme “Ben de seni incitebilirim” Misilleme yapmamak, önce sakinleşmek, sonra birlikte sorun çözmek Yetersizlik Kendini yetersiz hissetme, güvensizlik “Hiç bir şeyi iyi yapamıyorum”, “Beni zorlama” Başarılarını görmek, başarı olmasını sağlayacak fırsat yaratmak

Soruna çocukla birlikte 6 basamakta çözüm getirmek: Sorunu tanımlamak BİRLİKTE ÇÖZÜM BULMAK Soruna çocukla birlikte 6 basamakta çözüm getirmek: Sorunu tanımlamak Çözümler üretmek Çözümleri değerlendirmek En uygun çözüme karar vermek Kararın nasıl uygulanacağını belirlemek Uygulamayı izlemek

Kararlar daha nitelikli olur. İlişkiler daha sıcak olur. BİRLİKTE ÇÖZÜM BULMAK Çocuklar kendilerinin de katıldığı bir planı uygulamaya daha istekli olurlar Kararlar daha nitelikli olur. İlişkiler daha sıcak olur.

Kuralları çocukla birlikte belirlemenin yararları Çocuğun özsaygı ve özgüvenleri artar. Çevreyi sürekli denetleyen, kontrol etmeye çalışan bir çevre olarak algılamazlar. Daha az karşı gelirler. ÖZ DİSİPLİN, PROBLEM ÇÖZME BECERİSİ ve SORUMLULUK artar.

ETKİLİ DAVRANIŞSAL MESAJLAR Oyuncaklar için “Cumartesi Kutusu” Kirli sepetine atılmayan giysileri yıkamamak. Sabah hazırlanmazsa üzerindekilerle evden çıkmak. Mola Yöntemi

Mola Yöntemi Mola zamanı çocuğun olumsuz, istenmeyen bir davranışının hemen ardından belirli bir süre kendi başına sessiz bir ortamda tutulmasıdır.

Simgesel Ödül Yöntemi (Token Economy) Çocukla birlikte somut ödüllendirmenin söz konusu olduğu 4-8 yaş arasındaki çocukların olumlu davranışlar geliştirmesine yardımcı olacak bir sistemdir.

KARŞI GELME BOZUKLUĞU

Karşıt Olma-Karşıt Gelme Bozukluğu (KO-KGB) Toplumsal normlara ve başkalarının temel haklarına saldırı olmaksızın olumsuz, düşmanca ve karşı çıkma tarzındaki davranışlarla belirli bir yıkıcı davranış bozukluğudur. Bu davranış özellikleri, okul sorunları, olumsuz akran ilişkileri ve anne-baba ile çatışmalar şeklinde güçlükler ve yetersizlikler oluşturuyorsa KO-KGB tanısı konulmaktadır.

Tanı Ölçütleri-I A. En az 6 ay süren, bu sırada aşağıdakilerden dördünün (ya da daha fazlasının) bulunduğu bir negativistik, hostil ve karşı gelme davranışı örüntüsü: 1) Sıklıkla hiddetlenir 2) Sıklıkla büyüklerle tartışmaya girerler 3) Büyüklerinin isteklerine ya da kurallara uymaya çoğu zaman etkin bir biçimde karşı gelir ya da bunları reddeder 4) Çoğu zaman, kasıtlı olarak başkalarını kızdıran şeyler yaparlar

Tanı Ölçütleri-II 5) Kendi suçları için çoğu zaman başkalarını suçlarlar 6) Çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca kolay kızdırılır 7) Çoğu zaman kızgın ve güceniktir 8) Çoğu zaman kincidir ve intikam almak ister

Tanı Ölçütleri-III B. Bu davranış bozukluğu toplumsal, okulda ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan önemli derecede bozulmaya neden olur. C. Bu davranışlar bir Psikotik Bozukluk ya da Duygudurum Bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır. D. Davranım Bozukluğu için tanı ölçütlerini karşılamamaktadır, kişi 18 yaşında ya da daha ileri bir yaşta ise Antisosyal Kişilik Bozukluğu için tanı ölçütlerini karşılamamaktadır.

DAVRANIM BOZUKLUĞU

Davranım Bozukluğu Başkalarının haklarına ve yaşına uygun sosyal norm ve kurallara uymamada tekrarlayıcı ve ısrarlı davranışlardır.

Tanı Ölçütleri-I En azından bir tanı ölçütünün son 6 aydır bulunması koşuluyla aşağıdaki tanı ölçütlerinden üçünün (ya da daha fazlasının) son 12 aydır bulunuyor olması ile kendini gösterir.

Tanı Ölçütleri-II İnsanlara ve Hayvanlara Karşı Gösterilen Saldırganlık 1) Çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder, gözdağı verir ya da gözünü korkutur. 2) Çoğu zaman kavga-dövüş başlatır. 3) Başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak yaralanmasına neden olacak bir silah kullanmıştır.

Tanı Ölçütleri-III 4) İnsanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır. 5) Hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır. 6) Başkasının gözü önünde çalmıştır 7) Birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.

Tanı Ölçütleri-IV Eşyalara Zarar Verme 8) Ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek yangın çıkarmıştır. 9) İsteyerek başkalarının malına mülküne zarar vermiştir (yangın çıkarma dışında).

Tanı Ölçütleri-V Dolandırıcılık ya da Hırsızlık 10) Bir başkasının evine, binasına ya da arabasına zorla girmiştir 11) Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak ya da yükümlülüklerinden kaçınmak için çoğu zaman yalan söyler (yani başkalarını “atlatır” ) 12) Hiç kimse görmeden değerli şeyler çalmıştır (örn.Kırmadan ve içeri girmeden mağazalardan mal çalma; sahtekarlık)

Tanı Ölçütleri-V Kuralları Ciddi Biçimde Bozma 13) 13 yaşından önce başlayarak, ailenin yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir. 14) Anne-babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde yaşarken en az iki kez geceleyin evden kaçmıştır (ya da uzun bir süre geri dönmemişse bir kez). 15) 13 yaşından önce başlayarak çoğu zaman okuldan kaçmıştır.