PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ

Piaget bilişsel gelişimi 4 temel evreye ayırmıştır Piaget bilişsel gelişimi 4 temel evreye ayırmıştır.Tüm çocukların bu gelişim aşamalarını sırasıyla geçirmesi gerektiğine inanmaktadır.Bir gelişim dönemini atlayarak diğerine geçemez.Ancak çocukların gelişim dönemlerine ve tamamlama yaşları birbirinden farklılık gösterilebilir(Deniz,2008)

DUYU-MOTOR DÖNEMİ(0-2 YAŞ) Bebek bu aşamada dış dünyayı keşfetmede duyularını ve motor becerilerini kullandığından bu döneme “duyu-motor” adı verilmektedir.(Deniz,2008).Dokunma gibi basit duyusal verilerden,tutma ve emme gibi basit hareketlerden işe başlayan çocuk, temel süreçlerin üzerine yenilerini koyarak çevresini anlayabilecek bir bilişsel sistem geliştirmeye başlar.Bilişsel gelişimin aşamalarından birini çocuk nesnelerin değişmezliğini keşfederek başarır.Önceleri bebek için nesne ancak kendi görsel alanı içindeyken vardır.Nesne ortadan kaldırılınca nesnenin yok olduğunu artık var olmadığını düşünür.(Cüceloğlu,2006)

Duyu-motor dönemindeki çocuklarda gözlenen nesne devamlılığı bebeğin kendi görüş alanın dışında kalsa dahi nesnelerin var olduğunu bilmesidir.Nesne devamlılığı kavramının gelişimindeki ilk belirtiler 10. ile 12. aylar arasında ortaya çıkmada ve 18. aya kadar gelişmesi beklenmektedir.

Zihinsel açıdan bu dönemin diğer bir özelliği de ertelenmiş taklittir Zihinsel açıdan bu dönemin diğer bir özelliği de ertelenmiş taklittir.Bu dönemin sonuna doğru taklit,model yok olduktan sonra görülür örneğin, eve misafir gelir bu misafirin çocuğunun davranışları birkaç gün sonra çocuk tarafından taklit edilir buna ertelenmiş taklit denir.Bu durum bebeklerin “Akılda tutma yeteneğinin” gelişmeye başladığını gösterir belleğin gelişmesi,dilin öğrenilmesi ve kavram gelişimi açıdan çok önemlidir(Deniz,2008)

Bu evre 6 basamaktan meydana gelmektedir. Refleksif dönem: 0-2 ay yakalama ve emme gibi basit refleksleri içeren dönem Birincil döngüsel tepkiler: (2-4 ay)Eğer çocuk yaptığı davranışın sonucundan haz alıyorsa parmaklarını açma ya da kapama gibi bazı refleks hareketlerini düzenli olarak yapmaya başlar. İkincil döngüsel tepkiler: (4-8 ay) çocuk başlangıçta raslantısal olarak yaptığı bir eylemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. İkincil tepkilerin kordinasyonu: (8-12 ay)Çocuklar amaçlı davranışlarda bulunmaya başlarlar. Üçüncül döngüsel tepkiler (12-18 ay) Herhangi bir durumla ilgili olarak bildikleri bir davranış örüntüsü yerine yeni davranış denerler. Mantıksal çözümler bulma: (18-24 ay)Çocuklar herhangi bir eylemde bulunmadan önce düşünmeye başlarlar böylelikle eylemleri ve sonuçlarını içselleştirirler.(İhtiyaç Yayıncılık,2012)

İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM(2-7 YAŞ) 1.Sembolik dönem ya da kavram öncesi dönem (2-4 yaş):Bu yaş döneminde çocuk iç temsil süreçlerini daha karmaşık ve çok boyutlu olarak kullanmaya başlamaktadır.Simgeler ve sözcüklerle, nesneler arasındaki ilişkileri bilinçli olarak kullanabilmektedir.Piaget simgesel işlemin önemli ölçüde taklitten doğduğunu savunur.Yani bilişsel simge içte kelen dışa vurulmayan taklittir.Ağaç dalını at gibi,uzun bir sopayı kılıç gibi kullanmayı, çeşitli evcilik oyunlarındaki ana-baba rollerini taklit yoluyla simgeleştirir.

Bu dönemdeki benmerkezci düşünme başkasının görüşlerini anlamada yetersiz olma, kendi gördüğü ve düşündüğü şeyleri herkesin gördüğünü ve düşündüğünü zannetmesidir.Dünyanın merkezinde kendilerinin olduğunu, her şeyin ve herkesin kendilerini izlediğini düşünürler. Animizm cansız varlıklara canlılara özgü nitelikler yükleme durumudur.

2-4 yaşlarındaki iki ya da üç çocuk birlikte oynadıklarında ben-merkezcilikleri tipik olarak (1) paralel oyunla ve (2) ortak monologlarla sonuçlanır. “paralel oyun” da çocukların bireysel amaçları kuralları ve ilgileri vardır ve çoğu kez başkalarının ne yaptığını görmeyi başaramazlar. “ortak monolog” da farklı konularda konuşurlar,ama söylediklerinin ilgisiz olduğuna dikkat etmez hatta aldırmaz görünürler.

Sezgisel dönem (4-7yaş):Bir koşulda A, B’den büyük derlerken diğer koşulda bir değişiklik ve mantıklı bir gerekçe olmaksızın A, B’den küçük diyebilmektedirler.Yani sezgilerine göre harekat edip mantıklarını kullanamadıklarından kararları sık sık değişmekte ve yanılabilmektedirler. Tersine çevrilebilirlik:bir işlemin son anında başlangıç noktasına doğru, geriye doğru düşünme yeteneğidir.Piaget’e göre, tersine çevirme düşünmenin önemli bir yönüdür ve korunumun başlangıç noktasıdır.

Korunum:Herhangi bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekandaki korunumu değiştiğinde, nesnenin miktar, sayı, alan, hacim vb. özelliklerinin değişmeyeceği ilkesidir.(Deniz,2008)Bu dönemde mantıklı düşünme işlemi henüz gelişmemiş olduğundan çocuklar nesnelerin görüntülerinin etkisi altında kalırlar.Ve “ herhangi bir nesnenin biçimi ya da mekandaki konumu değiştiğinde, miktar, ağırlık ve hacminin değişmeyeceğini” Yani korunum ilkesini anlayamazlar. Sıralama:işlem öncesi dönemin başlarında nesneleri uygun bir ile dizmede ve tek bir boyutu sıralamada bile zorluk çekerler (Yeşilyaprak,2007)

SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ(7-11 YAŞ) Piaget’in kuramına göre okul çağındaki çocuklar zihinsel gelişimlerini(somut işlemler)dönemindedirler. Bu dönem insan zihninin ulaşabileceği gelişim düzeyinin bir önceki basamağıdır(son basamak soyut işlemler dönemidir).(Arı,2008) Piaget’in bu döneme somut işlemsel dönem demesinin nedeni çocuğun bilişsel gelişimi temel değişikler gösteriri; olayları diğer insanların gözünden görmeye başlarlar,kitlenin değişmezliği,sınıflandırma,cinsiyet rolleri,düş ve gerçek ayrımı gibi konularda oldukça gelişir.Somut işlemsel dönem işlem öncesi dönemlerden iki temel özelliğin edinilmesiyle farklılaşır(Yeşilyaprak,2007)

Geriye dönebilirlik: Çocuğun problem çözerken hem ileri hem geriye doğru düşünebilmesi özelliğini yansıtır.İşlem öncesi dönemdeki çocuk sadece öğrendiği sıra ile ve ileriye doğru tanımlama yapabilirken somut işlemsel dönemdeki çocuk hem ileriye hem geri hem de karışık bir tarzda tanımlar verebilir(Yeşilyaprak,2007) Odaklaşma: İşlem öncesi çocuk genellikle dikkatini bir işlemin belli bir boyutuna yada sınırlı bir bilgi üzerine yoğunlaştırır buna odaklaşma denir.(Arı,2008) Geriye dönebilme ve odaklaşma özellikleri çocuğun bu dönemdeki birçok bilişsel yeteneğinin gelişimini sağlar bunlarda en önemlileri korunumve çoklu sınıflama yeteneklerinin gelişimidir(Yeşilyaprak,2007)

Korunum:Maddenin geçirebileceği görüntüsel değişimlere rağmen sabitliğine ve değişmezliğine olan inaçtır.Piaget’in kuramına göre biçimi ne olursa olsun soyun miktarı zihinde korunmaktadır.Korunum ilkesi yoluyla çocukta düşüncede bazı önemli bileşenleri kazanmış olurlar.Bunlar: 1.Aynıyet:Bir şey eklenmediği ve çıkarılmadığı sürece miktar değişmezliği. 2.Telafi:Bir boyutta olan değişikliğin bir diğer boyutta da değişim oluşturması 3.Dönüşebilirlik:görüntüsel değişiklik tekrar eski haline dönüşebilir,çünkü miktar değil görüntü değişmiştir.(Yeşilyaprak,2007)

Çoklu sınıflama:Somut işlemsel dönemde çocuk çoklu sınıflama yapabilir Çoklu sınıflama:Somut işlemsel dönemde çocuk çoklu sınıflama yapabilir.Bir grup nesneyi birden fazla özelliğine göre sınıflandırabilme yeteneğine çoklu sınıflandırma adı verilir.İşlem öncesi dönemdeki çocukta sınıflama yapabilir fakat tek bir özelliğine göre hem benzerliği hem de farklılığı göz önüne alarak sınıflandırma yapamaz.