HAVUÇ YETİŞTİRİCİLİĞİ Familya: Apiaceae (Umbellifera) Daucus carota

Giriş Havucun anavatanı Anadolu’dur. Ülkemizde kışlık sebze olarak tüketilmesine rağmen dünya ülkelerinde her mevsim tüketilmektedir. Önceleri mor ve beyaz renkli havuçlar üretilirken, günümüzde dünyada üretilen havuçların büyük bir bölümü portakal renklidir. Ayrıca kırmızı, mor ve siyah renkli havuçlar da az da olsa üretilmektedir.

HAVUÇ Doğu/Asya havuçları Batı/Karoten havuçları Genelde antosiyanin içerir ve mor renk hakimdir Yapraklar tüylüdür Yapraklar daha az parçalıdır Köklerde dallanma fazladır Tek yıllıktır Afganistan, Rusya ve İran’da yaygındır Turuncu renk hakimdir, beyaz ve sarı renk te bulunur Yapraklar parlak ve tüy yoktur Yapraklar çok parçalıdır Köklerde dallanma daha azdır Doğu havuçlarının sarı olanlarından selekte edilmiştir Türkiye’den çıkmıştır İki yıllıktır Batı havuçları Kısa köklü olanlar (Erkenci) Orta boy olanlar (En çok üretilen) Uzun köklü olanlar (Derin ve iyi hazırlanmış topraklarda) D. carota 13 tane alt tür içermektedir. Sadece D. caraota sativus yetiştirilmektedir.

DÜNYA HAVUÇ ÜRETİMİ Dünya 2217 Dünya 23 977 500 HAVUÇ VERİMİ (kg/da) Yıl 2004 Dünya 2217 İngiltere 7386 Almanya 5276 ABD 3971 Fransa 4395 Türkiye 2023 Çin 1832 Japonya 3142 HAVUÇ ÜRETİMİ (Ton) Yıl 2004 Dünya 23 977 500 Çin 8 292 500 ABD 1 601 790 İngiltere 650 000 Japonya 660 000 Fransa 703 218 Almanya 554 000 Türkiye 405 000

Besin İçeriği Miktar 10 500 IU 0.057 mg 0.056 mg 0.440 mg 5.286 mg Vitamin ve Diğer maddeler Miktar Vitamin A 10 500 IU Vitamin B1 0.057 mg Vitamin B2 0.056 mg Niacin 0.440 mg Vitamin C 5.286 mg Protein 1.057 g Yağ 0.264 g Karbonhidrat 8.193 g Kalsiyum 34.361 mg Fosfor 32.599 mg Demir 7.048 mg

Kullanım Alanları Taze Tüketim Çiğ Pişirilerek Turşu Konserve Kurutulmuş Meyve Suyu Şalgam Suyu Şekerleme Sanayi Renk Maddesi Üretimi

Yetiştirilen Havuç Tipleri Yuvarlak - Konik

Uzun-Konik

Kısa Konik

Silindirik

Yuvarlak

Topaç

Havuç Renkleri

Kırmızı

Siyah

Sarı

Mor

MORFOLOJİK ÖZELLİKLER K ö k Havuç derin ve kazık köklü bir sebzedir. Havuçta kökler çeşitlere bağlı olarak uygun toprak ve çevre şartlarında 70-80 cm derinliğe kadar inebilmektedir Yenen kısmı tamamen kazık kök, kazık kökün ve hipokotilin bir kısmı veya hipokotil oluşturmaktadır. Havucun şekli çeşitlere bağlı olarak çok büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Havuçta çimlenmeden sonra kök iki aşamada gelişir. İlk aşamada kök derinlemesine büyür, ikinci aşamasında ise kök enine doğru şişkinleşerek büyür. Havucun kök gelişimi toprak ve çevre şartlarında çok duyarlıdır. Toprağın bünyesi ve tekstürü şekil ve büyüklük üzerinde etkilidir. Kök büyüme döneminde su sorunu olursa kökler kısa yada zayıf kalırlar. Olumsuz çevre şartları ikinci büyüme dönemine havucun ince kalmasına, karatenoidlerce fakir olmasına, rengin açılmasına sebep olur.

MORFOLOJİK ÖZELLİKLER Y a p r a k Havuç yaprakları birleşik olup iğne şeklindedir. Yapraklar tüylü ve üst kısımları parlaktır. Yaprak sapları daha fazla tüy bulundurur. Çeşitlere bağlı olarak yaprak saplarında renklenme (antosiyanin) olabilir. Yaprak rengi açık yeşilden koyu yeşile kadar değişir, hatta mumsu tabaka bulunanlarda gri yeşil renk olabilir. Birinci yıl havucun üzerinde rozet şeklinde oluşan yapraklar ikinci yıl gövdenin üzerinde oluşanlardan daha fazla ve büyüktür. Geçci çeşitler daha fazla yaprak oluşturur. G ö v d e Havuç gövdesi havucun hemen üst kısmında oluşan ve rozet yapıdaki yaprakların orta kısmında ikinci yılda gelişir ve bir çiçek tablası ile son bulur. Gövde 150-160 cm’ye kadar uzayabilir. Gövde üzerindeki yapraklar aşağıdan yukarı doğru küçülürler. Yaprak koltuklarından yan sürgünler çıkar ve birincil, ikincil ve üçüncül gibi devam eder. Gövde boyuna çizgilidir, üzeri tüylüdür ve tipik havuç kokusu vardır. Ana dal ve yan dallar bir çiçek tablası ile son bulur.

MORFOLOJİK ÖZELLİKLER Ç i ç e k Havuç bitkisi şişkinleşmiş köklerin vernelizasyon ihtiyacını giderdikten sonra çiçeklenmeye başlar. Çiçek durumu şemsiye şeklindedir. İlk çiçeklenme ana gövdenin üzerindeki ana şemsiyede başlar. Birincil, ikincil, üçüncül şeklinde şemsiyeler oluşur. Bu oluşum sırasına göre büyüklüğe sahip olurlar. En büyük şemsiye ana şemsiyedir. Meyve bağlama, irileştirme ve olgunlaştırma da bu sıraya göre olur. Her şemsiye yüzlerce çiçek sapını ve ucundaki çiçekleri taşır. Çiçekler erseliktir. Taç yaprakları beyazdır. Beşli yapıya sahiptir. Şemsiyelerde iç kısma doğru gidildikçe sadece erkek organı gelişmiş çiçeklerin oranı artar. Bir bitki üzerinde sadece dişi organlı, sadece erkek organlı veya erselik çiçeklere rastlanmaktadır. Döllenme pek çok böceğin ve sineklerin yardımı ile olmaktadır. Çiçeklerde yüksek oranda protoandry vardır.

MORFOLOJİK ÖZELLİKLER T o h u m : Meyve iki parçalı bir yapıdadır. Bu iki parça tohum olgunlaşma anında orta kısım açılarak birbirinden ayrılır. Uç kısımları halen birleşik durumdadır. Meyve yaprağı tohumun üzerinde bulunur ve tohum bir zar tarafından sarılır. Tohumlar boyuna çizgilidir ve çıkıntılar üzerinde tüyler vardır. Bu tüyler tohumların birbirine tutunmasını sebep olur. Uç kısımlardaki tüyler daha uzundur ve uç kısımları kıvrıktır. Tohumlar 2-4 mm uzunluğunda ve 1-1,5 mm enindedir. Tüyü alınmış 1 gram tohumda 500-800 adet tohum bulunur. Uygun depolama şartlarında (düşük sıcaklık düşük nem) tohumlar 3-4 yıl çimlenme yeteneğini korurlar. Tüyler tohum ağırlığının %20-30’nu oluştururlar. Ovulmayan tohumlarda ekim güçleşir ve homojen sıklık sağlanamaz. Hasat edilen tohumlar hemen ekilebilme yeteneğine sahiptir.

İ k l i m i s t e k l e r i Havuç bir serin iklim sebzesidir. Düşük sıcaklıklara toleransı nedeni ile soğuk bölgelerimizde erken ilk baharda, sıcak bölgelerimizde de geç sonbaharda ve kışın yetiştirilebilmektedir. Yağış ve nem olumlu etkiye sahiptir fakat sürekli yağışlar ve kapalı günler kalite ve verime olumsuz etkide bulunur. Havuç tohumları 4 oC’de çimlenebilir fakat opt çimlenme sıcaklığı 25-27oC’dir. 10 oC’nin altında çimlenme çok uzun sürede gerçekleşir. Opt. Büyüme sıcaklığı ise 15-20oC’dir. Daha düşük sıcaklılar vernelizasyona, daha yüksek sıcaklılar (25-30 oC) sapa kalkmaya ve kalitenin bozulmasına sebep olmaktadır. Sıcaklık ve ışıklanma havuçta renk oluşumuna olumlu etkide bulunur. 15 oC’nin altında oluşan renk tatmin edici değildir. Yüksek sıcaklık havucun boyunu, düşük sıcaklık ise rengini ve çapını olumsuz etkiler. Toprakta yüksek nem ile soğukluk, düşük nem ile de sıcaklık birleştiği zaman üretimi olumsuz etkiler. İlk bahar üretiminde havalar birden ısınır ise sapa kalkma oranı artar.

Sıcaklık ve toprak nemi çok önemlidir İklim İstekleri Havuç bir serin iklim sebzesidir Sıcaklık ve toprak nemi çok önemlidir Çimlenme sıcaklığı Min : 5 oC Opt: 15-20 oC Max: 29 oC Gelişme sıcaklığı Min: 5 oC Opt: 15-20 oC Max: 30 oC

Toprak İstekleri ve Hazırlığı Hafif bünyeli Derin Besin maddelerince zengin Havalanması ve drenajı iyi Su tutma kapasitesi yüksek Taş ve benzeri sert cisimler bulundurmayan Nematod gibi zararlıların olmadığı İyi işlenmiş pH 6-6,5 Derin toprak işleme Pulluk tabanın kırılması Yüzeysel toprak işleme Toprağın inceltilmesi Tahtaların ya da sırtların oluşturulması ve ekim

Yetiştirme Şekli Doğrudan tohum ekimi Düze ekim Tahtaya (Sırta) ekim Sıraya Serpme Tahtaya (Sırta) ekim Ekilecek tohum miktarı: Dekara 250-350 gr Ekim mesafeleri: 25-30-40 cm SA x 3-5 cm SÜ x 1-2 cm D

Tahtaya (Sırta) Ekim Tahta genişliği 120-160 cm

Sıraya ekim Mini spring sulama Sıralar arası mesafe 25-40 cm

B a k ı m İ ş l e m l e r i Çıkış tamamlanıp bitkiler 2-3 yapraklı aşamaya geldikten sonra sıra üzerinde seyreltme ve sıra arasında çapalama işlemi yapılır. Seyreltme yapılırken bırakılan bitkilerin köklerine zarar verilmemelidir. Gübreleme ve Sulama Çiftlik gübresi: Aynı yıl  Bir önceki ürüne  Taban Gübresi: 5-6 kg /da NPK (15:15:15) yüzeysel işleme ile birlikte Üst Gübre: Yabancı ot mücadelesinden sonra 20-25 gün ara ile 7-8 kg N Hasattan 20-30 gün önce 2.5-5 kg K Sulama: Karık (sızdırma) (Tahtaya ekim) Yağmurlama (Düze veya tahtaya ekim) Can suyu verildikten sonra toprak ve iklim şartlarına göre yağmurlar başlayıncaya kadar sulama yapılır Sulama erken ekimlerde çok önemlidir Havuç kurağa ve fazla suya hassas, sürekli ve yeterli su ister

Yabancı ot kontrolü Yabancı ot sorunu az olan tarlaların seçimi Toprak hazırlığı döneminde mücadele Çıkıştan sonra mücadele Mekanik yolla mücadele Kimyasal yolla mücadele 3-4 gerçek yaprak aşamasında Geniş ve dar yapraklı yabancı otlara karşı herbisitler ile mücadele

O l g u n l u k H a s a t v e d e p o l a m a T a r ı m s a l S a v a ş ı m Hastalıklar: Botrytis, Rhizoctonia, havuç mildiyösü, yumuşak çürüklük, Sclerotinia, Külleme Zaralılara: Havuç sineği, Nematodlar, köstebekler, Dana burnu, tel kurtları O l g u n l u k H a s a t v e d e p o l a m a Havuçlarda çeşide has büyüklüğe ulaşması ile hasada başlanır ve hasat birkaç hafta sürebilir. Erken hasat edilen havuçlar tatsız ve cılız olurlar. Taze tüketim için düşünülen havuçlar tam zamanında hasat edilmelidir. Havuçlarda olgunlaşma süresi; erkencilerde 8-10 hafta, orta çeşitlerde 12-14 hafta, geç çeşitlerde 16-18 haftadır. Hasat elle yada makine ile yapılabilir. Ülkemizde pazara plastik torbalarda sunulmaktadır. Marketlerde 1 kg’lık paketler halinde de bulunmaktadır. Uzun süre kapalı kaplarda kalan havuçlarda acılaşma olmaktadır. Bu nedenle uzun süre muhafaza edilecek ise dere kumu içinde yapılmalıdır. Havuçlar 3-5 oC’de %90-95 nemde 6 ay kadar muhafaza edilebilir. Hasat olgunluğu ve zararlanmadan söküm muhafazada önemlidir.

V e r i m Havuçta verim hasat zamanına göre değişmektedir. Orta erkenci çeşitlerde 2.5-3 ton, geçci çeşitlerde 3-5 ton T o h u m Ü r e t i m i 1- Tohumdan tohuma , 2 -Tohum –kök (havuç) –tohum Şemsiyeler olgunlaşmaya göre hasat edilmeli. 100-130 kg tohum /da.

Sık Ekimden Kaynaklanan Sorunlar

Ağır bünyeli yada kötü hazırlanmış toprakta ortaya çıkan şekil bozuklukları

Geciken Hasat ve Çiçeklenme Başlangıcı

Havuçta Su Düzensizliğinden Kaynaklanan Çatlamalar

Havuçta Kalite Kriterleri Düzgün şekil (Nantes tipi) Parlak bir renk Floem/ Ksilem oranı Yan köklerin olmaması Bütünlük Çatlamamış Gevrek tekstür (Lifsiz)

Mekanik Hasat

Yıkama Ünitesine Taşınması

Yıkama İşlemi

Hızlı Akan Suda Taş gibi Ağır Yabancı Maddelerin Ayrılması

Durulama ve Havuçlar Paketlenmek Üzere Taşınmakta

Yıkanmış Olan Havuçların Sınıflanması