Aşılar ve Serumlar Prof.Dr.Zeynep SÜMER

Tüm akut hastalıkların %70’i mikroorganizmaların neden olduğu bulaşıcı hastalıklardır. Antibiyotiklerin keşfi ve tedaviye girmesiyle birlikte mikroorganizmalarla mücadelede aşama kaydedilmiştir. Ancak bakterilerin hızla direnç geliştirmeleri ve hastalıkların vücuda verdiği zararlar görüldükçe asıl önemli olanın enfeksiyona yakalanmamak olduğu anlaşılmıştır.

Mikroorganizmalara Direnç Doğal Genetik Doğal bariyerler Kazanılmış Aktif Enfeksiyonu geçirerek Aşılama Pasif Serum

Aşılar 1796-Jenner Çiçek Aşısı 1885- Pasteur Kuduz Aşısı 1925 Difteri-tetanoz-boğmaca 1977- WHO Çiçek hastalığının Dünyadan eradike edildiğini açıklamıştır. Şimdiki hedef ise Çocuk felcinin eradikasyonudur.

Başarılı bir aşıda bulunması gereken özellikler Etkin Stabil Ucuz Güvenli Erişilebilir

Aşılamada genel kurallar Soğuk zincire uyulmalı Steril ve tek kullanımlık enjektörler kullanılmalı Doğru yoldan verilmeli Eş zamanlı kullanılabilen aşı ve serumlar bilinmeli Birden çok aşı yapılması gerekiyorsa farklı yerden yapılmalı

Eş zamanlı kullanılabilen aşı ve serumlar İnaktive aşılar farklı ekstremitelerden Pnömokok ve influenza MMR ve OPV IG ve ölü aşı EZ yapılabilir ------------------------------------------------- Kolera, tifo, veba Canlı virus aşıları tbc aşısı etkinliğini bozabilir IG ve canlı atenüe aşı EZ yapılmamalı

Aşı Uygulama Yolları İntramusküler (İM) İntravenöz (İV) Deriyi çizmek İntradermal Subcutan Buruna damlatmak veya püskürtmek (Kitle aşılamalarında ) Ağızdan vermek

Aşılama Yaşı Bağışık yanıtın en iyi alındığı yaş Enfeksiyonların sık görüldüğü ve riskli olduğu yaşlar Yan etkilerin azlığı ve çokluğuna göre

Aşı Yan Etkileri Yerel Tepkimeler Genel Tepkimeler Aşı Şoku Ödem Ağrı Lenf bezi şişmesi Genel Tepkimeler Kırıklık Hafif ateş Bulantı, kusma Aşı Şoku Nadir görülür deri altına 1mg. Adrenalin yapılır Organ Tepkimeleri Kuduz aşısında allerjik ensafalit Tüberkülozun alevlenmesi

Aşı Kontrendikasyonları 39ºC’den yüksek ateş Lösemi ve lenfoma gibi malign hastalıklar Aktif Tbc Ağır pnömoni, böbrek yetmezliği, metabolik hastalıklar gibi hastanede tedavi gerektiren hastalıklar Steroid tedavisi ve radyoterapi

Aşı Kontrendikasyonları Aşı içinde yumurta varsa yumurta allerjisi olanlara Aynı aşı ile daha önceki karşılaşmada anaflaktik reaksiyon gelişmişse Gebe ve immun yetmezliklilere canlı aşı yapılmaz

Aşı Kontrendikasyonu OLMAYAN durumlar Prematürite Anne sütü alıyor olmak Hafif ateşli enfeksiyonlar Başka bir nedenle antibiyotik kullanmak Ailede aşıya bağlı konvülsiyon öyküsü Nonspesifik allerjik hastalık öyküsü Annenin gebe olması Daha önceki DT-P aşısından sonra lokal reaksiyon öyküsü

Aşı Çeşitleri Canlı atenüe aşılar Cansız aşılar Toksoid aşılar Konjüge polisakkarit aşılar Rekombinant aşılar(Mikroorganizma ürünleri) Pürifiye aşılar Peptidler Çıplak DNA Mutant aşılar Reasortan aşılar

Canlı atenüe aşılar Bakteri veya virusun hastalık oluşturan türü ve aynı antijenik yapıyı taşıyan başka suş kullanılır Kültür ısısı, atmosferi veya besyeri içeriği değirtirilerek Hafif bir enfeksiyon görülebilir İmmunizasyon daha uzun süreli ve yüksek dozda olur Virülan hale geçebilir Çiçek, kızamık, kızamıkçık,polio(Sabin), kabakulak, sarıhumma ve BCG

Cansız Aşılar Ölü Aşılar Enfeksiyon etkenlerinin fiziksel ve kimyasal etkilerle inaktiva edilerek enfeksiyözitelerinin ortadan kaldırılarak hazırlanan aşılardır.

İnaktivasyon Isı (Çok miktarda protein denatüre olur) Formalin Fenol UV Eter Etanol Aseton İle sağlanır

Ölü aşının dezavantajları Kalıcılık için dozun tekrarı gerekir Formalinle tam öldürülememişse enfeksiyon görülebilir(Salk; paralitik hastalık) Hücresel immunite uyarımı zayıftır

Toksoid aşılar Ekzotoksini olan bakterilerin kültür filtrarından elde edilir Toksin= Toksofor+ Haptofor Toksofor: Toksik etkili Haptofor: Antijenik özellik Anatoksi=Formol toksoid= Toksoid

Difteri,Tetanoz, botulismus, gazlı gangren toksoid aşılara örnektir Toksoid aşılarda aşılarda Absorbsiyonu uzatmak ve antijenik etkiyi arttırmak için adjuvan olarak Alüminyum hidroksit Potasyum şapı vb. kullanılır Difteri,Tetanoz, botulismus, gazlı gangren toksoid aşılara örnektir

Konjuge Polisakkarit Aşılar Saflaştırılmış kapsül antijenleri kullanılır Dezavantajlarını azaltmak için taşıyıcı proteinler kullanılır Bunlar: Difteri toksini CRM 197 (non toksik mutant) Tetanoz toksoidi Grup B Neisseria meningitidis dış membran proteini vb.

Konjuge Polisakkarit Aşıların Dezavantajları Th hücrelerini uyarmazlar IgM yapımını uyarırlar Hemen hiç hafıza hücresi geliştirmezler Taşıyıcı proteinler eklendiğinde IgG’de oluşur.

Rekombinant Aşılar Pürifiye proteinler Peptidler Çıplak DNA Mutasyona uğramış antijenler İlk kullanılan aşı 1970’de HBV genomu klonlandıktan sonra HBs Ag mayalardan elde edildi.

Pürifiye proteinler İmmunojenik bir proteini kodlayan genler izole edilir, Bakteri, memeli veya mantar hücresine klonlanır Üretilen hücrelerden biyokimyasal yolla karbonhidrat veya protein olarak pürifiye edilir(saflaştırılır) Hepatit B aşıları

Peptidler Protein yapı taşları olan aminoasit dizilerinin aşı antijeni olarak kullanılmasıdır. Sentetik olarak elde edilebilir. Saflaştırılması daha kolaydır Ancak küçük moleküllerin antijenik uyarımı az olabileceğinden taşıyıcı protein veya adjuvanlara gerek duyulabilir.

N.gonorrhea V.cholera B toksini subunit peptidi

Çıplak DNA Lipid olmaksızın DNA enjeksiyonunun immunojenik uyarımının güçlü olmasına dayanır İnfluenza A’da başarılıdır(İM) Uzun süreli uyarım yapar ?? Otoimmun cevaba veya onkojenlere dönüşüm???

Mutasyona uğramış antijenler Ptojen mikroorganizmaların genetik mutasyona uğratılarak patojenitelerini kaybetmeleri ancak immunojinetelerinin devamı sağlanarak elde edilen aşılardır Salmonella Kolera

Reasortan aşılar Bazı viruslerin genetik materyallerini komşu viruslerle değiştirerek soğukt üreyip vücut ısısında çoğalamama yeteneği kazandırma esasına dayanır İnfluenza A Rota virus Dezavantajı: Suşun tekrar vücut ısısında üreme yeteneği kazanabilme olasılığıdır.

Geliştirilmekte olan aşılar Malarya Şistozomiazis Kolera Tüberküloz

Pasif İmmunizasyon Hazır immunreaktif serum veya hücrelerin verilmesiyle sağlanan bağışıklık şeklidir. İnfeksiyöz olan İnfeksiyöz olmayan durumlarda kullanılır

Pasif İmmunizasyonun yan etkileri Anaflaksi Serum hastalığı Demiyelinizan ensefelopati Viral hastalıklar bulaşabilir(Tam plazma)

Neler kullanılıyor İnsan İmmunglobulinleri IGIV Yüksek moleküler ağırlıklı komplexlerden arındırılır Yüksek dozda verilebilir Etki erken başlar Enjeksiyonu ağrısızdır IGIM’nin 5 katı fiyatlıdır IGIM Enjeksiyonu ağrılı Ucuzdur Etkinliği nispeten geç başlar Özgün İnsan İmmunglobulinleri

Hayvan Serumları Antitoksinler At veya tavşanlardan elde edilir İnsan serumlarının bulunmadığı durumlarda kullanılır Allerji gelişimi sıktır Kolay elde edilir Ucuzdur Antitoksinler

İnfeksiyöz olmayan durumlar Rh İzoimmunizasyonu (Rh- annneye) Zehirli ısırıklar Kawasaki sendromu Genel vaskülit: 5 gün 400mg/gün IgIV Tek doz 2mg/kg/gün IgIV ITP(İdiopatik trombositopeni pupura)

Sık kullanıldığı İnfeksiyöz durumlar Tetanoz Difteri Hepatit B Hepatit A Kuduz Kızamık CMV Varicella Zoster

Bilinmesi Gereken Aşılama Şemaları Kuduz Tetanoz Hepatit