UYKU İLE İLGİLİ TANIMLAR VE UYKU BOZUKLUKLARI SINIFLAMASI Prof. Dr. Ahmet Ursavaş Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Uyku bozuklukları sınıflaması Ortak bilimsel dil kullanmak Standart tanı ve tedavi yaklaşımları için uygun zemin Hastalık kodlama sistemleri oluşturmak ICSD-2 (2005) International Classification of Sleep Disorders, Version 2: Diagnostic and Coding Manual. AASM, Rochester, MN, 2005. ICSD-1 1991 1997 2001

ICSD-2 I) İnsomnia V) Parasomniler II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII) İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII) Diğer

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

İnsomni (ICSD-2) Elverişli ortam ve durumda bulunmaya rağmen, Uykuya başlamaktaki ve sürdürmedeki güçlük çok erken uyanıp tekrar uyuyamamak

I) İnsomni (ICSD-2) Sleep-Onset Association Type ( Çocuğa bağlı) Akut insomni Psikososyal insomni Paradoksal insomni (eski Sleep State Misperception) Idiyopatik insomni Mental sorunlara bağlı Uygunsuz uyku hijyeni Çocukluk çağı davranışsal insomnisi Sleep-Onset Association Type ( Çocuğa bağlı) Limit-Setting Sleep Type (aileye bağlı) Kombine Tıbbi duruma bağlı İlaç yada maddeye bağlı Bilinen bir ilaç yada fizyolojik duruma bağlı olmayan -nonorganik Fizyolojik insomni Sınıflanmamış

ICSD-2 I) İnsomnia V) Parasomniler II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII) İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII) Diğer

II) Uyku ile ilişkili solunum sorunları Santral Uyku Apne Sendromu Obstrüktif Uyku Apne Sendromu Erişkin Pediatrik Hipoventilasyon/ Hipoksi Sendromları Uyku ile ilişkili alt solunum yoluna bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Uyku ile ilişkili nöromuskuler yada göğüs duvarı sorununa bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Sınıflandırılmamış olanlar

Tanımlar- Apne Apne Obstrüktif Apne Santral Apne Mikst Apne Grekçe soluk alamama anlamına gelir. 10 saniye veya daha uzun süre ile ağız ve burunda hava akımının %90 veya daha fazla azalmasıdır Obstrüktif Apne Solunum çabasının sürmesine rağmen, ağız ve burunda hava akımının olmamasıdır. Santral Apne Hem solunum çabasının, hem de ağız ve burunda hava akımının olmamasıdır. Mikst Apne Başlangıçta santral tipte olan apnenin solunum çabasının başlamasına rağmen devam etmesidir Mikst apneler obstrüktif apneler ile aynı kategoride değerlendirilmektedir

Obstrüktif Apne

Santral Apne

Mikst Apne

Tanımlar- Hipopne Tanım 1 Tanım 2 10 saniye veya daha uzun süre, ağız ve burundaki hava akımında %50 veya daha fazla azalma ile birlikte, oksijen saturasyonunda %3 düşme veya arousal gelişimi Tanım 2 ağız ve burundaki hava akımında %30 azalma ile birlikte, oksijen saturasyonunda %4 düşme

Tanımlar- Arousal (uyanayazma) Uyku sırasında uyanıklık durumuna ani ve kısa süreli geçişlerdir. Genellikle uyuyan kişi tarafından fark edilmez EEG dalgalarında teta, alfa veya 16 Hz.’den büyük dalgalarla kendini gösteren 3-10 saniye süren uyanıklık hali

Hipopne Arousal Arousal

Tanım- Apne hipopne indeksi (AHİ) Uykuda görülen apne ve hipopne sayıları toplamının saat olarak uyku süresine bölünmesi ile AHİ elde edilir AHİ≥5 Uyku apne sendromu Apnelerin %50’den fazlası obstrüktif ise obstrüktif uyku apne sendromu RDI (Respiratory disturbance index) Uyku saati başına düşen apne, hipopne ve RERA’nın toplam sayısı Respiratory effort related arousal=RERA Arousal ilişkili solunum çabası

II) Uyku ile ilişkili solunum sorunları Primer Tıbbi duruma bağlı Cheyne–Stokes Solunumu Yüksek İrtifa Diğer tıbbi nedenler İlaç yada maddeye bağlı Infantın primer uyku apnesi Santral Uyku Apne Sendromu Obstrüktif Uyku Apne Sendromu Erişkin Pediatrik Hipoventilasyon/ Hipoksi Sendromları Uyku ile ilişkili alt solunum yoluna bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Uyku ile ilişkili nöromuskuler yada göğüs duvarı sorununa bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Sınıflandırılmamış olanlar

Cheyne–Stokes Solunumu Solunumda kreşendo- dekreşendo tarzında artıp azalmalar arasında apneler vardır, siklus süresi uzundur Kalp yetmezliği Serebrovasküler hastalıklar Renal yetmezlik Periyodik solunum Kreşendo- dekreşendolar arasında hipopneler vardır, siklus süresi daha kısadır Yüksek rakım

Üst solunum yolu rezistans sendromu (UARS) Apne ve/veya hipopneye yol açmadan, üst solunum yolunda rezistans artışı sonucu, toraks içi başınçta belirgin artışla seyreden ve kısa süreli, sık tekrarlayan arousallarla sonlanan, gündüz aşırı uyku hali ile karakterize klinik tablodur

UARS Kesin tanı Özefagus balonu AHİ<5 Epworth skoru>10 Arousal indeksi>10 Derin uyku ve REM azalmış Tanı Üst hava yolu rezistans sendromu (Upper Airway Resistans Syndrome=UARS) Kesin tanı Özefagus balonu Bir çalışmada uyku laboratuvarına başvuran hastaların %8.4’ünde UARS saptanmış, ilginç olarak %0.8 olguda horlama olmadığı gösterilmiştir Kristo DA, et al. Chest 2005;127: 1654-7

Uyku ile ilişkili solunum sorunları (ICSD-2) Santral Uyku Apne Sendromu Tıkayıcı Uyku Apne Sendromu (Obstrüktif) Erişkin Pediatrik Hipoventilasyon/ Hipoksi Sendromları Uyku ile ilişkili alt solunum yoluna bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Uyku ile ilişkili nöromuskuler yada göğüs duvarı sorununa bağlı hipoksi/ hipoventilasyon Sınıflandırılmamış olanlar

Üst hava yolu rezistans sendromu

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

Gündüz aşırı uyku hali ve Hipersomni Gece uyunmuş olmasına rağmen gündüz uyanıklık halini sürdürmede güçlük ve kişinin kolayca uykuya dalması Hipersomni En az 1 ay süre ile hemen her gün gündüz uyku epizodları veya uzun uyku dönemleri ile kendini gösteren fazla uyuma halidir Toplumda %2-5 oranında görülür

Aşırı Uykuluk Değerlendirme Testleri Subjektif testler - Epworth uykululuk testi - Stanford uykululuk testi Objektif testler - MSLT - MWT Anket Polisomnografi

Epworth uykululuk testi Aşırı yorgun olduğunuz zamanlar dışında, aşağıdaki durumlarda uykuya dalma olasılığınız nedir ? Oturur durumda gazete veya kitap okurken Öğleden sonra uzanınca Televizyon seyrederken Birisi ile konuşurken Pasif olarak toplum içinde otururken (tiyatro gibi) Alkolsüz öğle yemeğinden sonra Ara vermeden en az 1 saatlik araba yolculuğunda Trafikte arabada beklerken 0-Kesinlikle yoktur. 1-Az olasılıkla 2-Orta olasılıkla 3-Yüksek olasılıkla vardır. Toplam 10 puan ve üzeri pozitif kabul edilir.

III) Uykuda Solunum sorunları dışındaki hipersomniler Narkolepsi Katapleksi ile Katepleksisiz Medikal nedenli Sınıflanmamış Kleine–Levin Sendromu Menstürasyon-Hipersomnisi Idiyopatik Hipersomnia uzun uyku zamanı ile Idiyopatik Hipersomnia uzun uyku zamanı ile olmayan Davranış nedenli yetersiz uyku Diğer hipersomniler Yineleyen hipersomni Medikal nedenli İlaç yada madde nedenli Non organik Sınıflandırılamayan organik

Hipersomniler Narkolepsi Kleine-Levin Gündüz uyku atakları Uykuya dalarken ve uyanırken görülen hallusinasyonlar Uyku felci Katapleksi: Ani bir heyecan sırasında kas tonusunun azalmasıdır Kleine-Levin Sıklıkla genç erkeklerde Ataklar halinde gelen Hipersomni Hiperfaji: Aşırı yemek yeme Hiperseksüalite Konfüzyon Ataklar birkaç gün veya birkaç hafta sürebilir

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

Sirkadiyen ritim İnsanlar genel olarak gece uyumakta, gündüzleri daha aktif bir yaşam sürmektedir Bu düzen sirkadiyen ritim olarak isimlendirilir Hipotalamus Hormonlar Çevresel faktörler (gece-gündüz)

IV) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları (ICSD-2) Primer Gecikmiş uyku fazı Erken uyku fazı Düzensiz uyku-uyanıklık tipi Tıbbi duruma bağlı Organik Sınıflanmamış Davranışsal Jet Lag Vardiya tipi Gecikmiş uyku fazı Madde yada ilaca bağlı Sınıflanmamış

Jet Lag Jet Lag Birden çok zaman dilimi geçilerek yapılan uçak yolculuklarında İçinde bulunulan zaman göre günün uygunsuz saatlerinde uykulu veya uyanık olma durumudur Yorgunluk, isteksizlik, fiziksel ve zihinsel performansta azalma ile karakterizedir

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

Parasomnia Uyanıklık, kısmi uyanıklık veya uykuya geçiş sırasında Santral sinir sistemi aktivasyonunun otonom sinir sistemi veya iskelet kaslarına aktarılması ile ortaya çıkan bozukluklardır

V) Parasomniler (ICSD-2) NREM bağlı olanlar Konfusiyonal Arousallar Uykuda yürüme Uyku terörü REM ilintili REM uykusu davranış bozukluğu (Parasomnia Overlap Disorder) Status Dissociatus Uyku paralizisi Kabus Diğer Disosiyatif hastalık Enüresiz Katareni Isı basması Halüsinasyon Yeme/içme İlaca bağlı Tıbbi duruma bağlı Sınıflanmamış

İlginç parasomniler Uyku terörü Uykunun ilk bölümlerinde yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan çığlık atma ve ağlamanın eşlik ettiği yoğun korku ile birlikte otonomik ve davranışsal değişiklikler ile karakterize bir bozukluktur Somnambulizm Yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan ani motor aktivitenin başlaması ile karakterize Uykuda yürüme halidir Hasta epizodları hatırlamaz

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

VI) Uykuya bağlı hareket bozuklukları (ICSD-2) Huzursuz bacak sendromu Periyodik ekstremite hareketleri (PLMS) Bacak krampları Diş gıcırdatma (Bruksizm) Uykuda ritmik hareket bozuklukları İlaç yada maddeye bağlı Medikal duruma bağlı Sınıflanmamış olanlar

Huzursuz bacaklar sendromu ve Periyodik bacak hareketleri Uyku sırasında bacaklarda ortaya çıkan istemsiz hareketler periyodik bacak hareketi Kol ve bacaklarda hareket etme isteği, karıncalanma veya kramp ile karakterize tablo ise huzursuz bacak olarak isimlendirilir Sıklıkla bu iki tablo bir arada bulunur Uyku yapısını bozarak, gündüz uykululuğa yol açabilir Primer olabilecekleri gibi uyku apnesinin seyrinde veya başta Fe++ eksikliği olmak üzere diabet, üremi ve nöropatiler ile birlikte olabilir

Bruksizm Yüzeyel uyku sırasında 3-5 sn süre ile diş gıcırdatmadır. Dişlerde hasar ile sonuçlanabilir

ICSD-2 I) İnsomnia II) Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları III) Hipersomniler (Uyku ile ilişkili solunum bozukluğu dışındaki) IV) Sirkadiyen ritim bozuklukları V) Parasomniler VI) Uyku ile ilgili hareket bozuklukları VII)İzole semptomlar, normal varyasyonlar sınıflandırılamayanlar VIII)Diğer

VII) İzole semptomlar, normalden sapmalar (varyantlar) (ICSD-2) Uzun süre uyuyanlar Kısa süre uyuyanlar Horlama Uykuda konuşma Bebeğin bening myoklonusu Hipnagnotik ayak hareketi Hareketli uyku Uykuya girişte myoklonus

VIII) Diğer uyku bozuklukları Diğer psikolojik uyku bozuklukları Psikolojik uyku bozuklukları, unspesifik Psikolojik hastalıklara bağlı olmayan diğer uyku bozuklukları Çevresel uyku bozuklukları Psikolojik hastalıklara bağlı olmayan özelliksiz uyku bozuklukları

Sınıflamada yeri netleşmeyen uyku bozuklukları Apendix A Fatal Ailesel Uykusuzluk Fibromiyalji Uyku ilişkili epilepsi Uyku ilişkili baş ağrıları Uyku ilişkili gastroözofagial reflü Uyku ilişkili koroner arter iskemisi Uyku ilişkili kardiak aritmiler Uyku ilişkili anormal yutkunma, choking ve laringospazm   Apendix B Mood bozukluklurı Anksiyete bozuklukları Somatoform bozuklukları Şizofreni ve diğer psikotik bozuklukları Bebeklik, çocukluk ve adolesan dönemde ilk tanı konulan bozuklukları Kişilik bozuklukları

TEŞEKKÜRLER