RUMİNANTLARDA BESLENME HASTALIKLARI

Yüksek verim ile hastalıklar arasında sıkı bir ilişki vardır Besin madde yetersizlikleri ve denge-sizliklerinde görülürler En fazla süt sığırları ile gebe koyunlarda görülmektedir Vücutta Mg, Cl, P, Na ve su çıkış ve alımının dengesiz olması Kuru dönem ve laktasyonda besleme önemlidir

Beslenme hastalıkları Enerji metabolizması ile ilgili olanlar Düşük selüloz alımı ile ilgili olanlar Mineral dengesizlikleri ve yetersizliklerine bağlı olanlar Beslenme ile ilgili diğer faktörlere bağlı olanlar

YAĞLI İNEK SENDROMU Kuru dönemde ineklerin yüksek düzeyde enerji içeren rasyonlarla beslenmesi sonucu ortaya çıkan metabolik bir hastalıktır.

Sakıncaları Buzağılamada problemler görülür İneklerde, süt humması Ketozis Abomasum dizplazisi Retensiyo sekundunaryum Metritis’e duyarlılık artar.

Semptomlar İştahsızlık Süt veriminde azalma Kondüsyon kaybı

Korunma Laktasyonun son dönemindeki besleme önemlidir Kuru dönemde aşırı beslemede kaçınılmalıdır

Ketozis Enerji metabolizmasındaki giriş ve çıkıştaki dengenin bozulması sonucu ortaya çıkan metabolik bir hastalıktır Vücut sıvılarında ve solunum havasında keton (aseto asetik asit, beta hidroksibitürik asit, aseton, izopropanol) cisimciklerinin anormal artışı ile karakterizedir

Kanda: Ketonemi, asetonemi İdrarda: Ketonüri, asetonüri Sütte: Ketolakti Hipoglisemik ketozis Post patruient dyspepsi

Süt ineklerinde ketozis Laktasyonun ilk dönemi süresince yetersiz enerji alımı, aşırı yağlanma, yetersiz eksersiz Adrenal bezlerin disfonksiyonu Kötü kaliteli silaj ve yüksek proteinli yemler Açlık Karaciğer yetersizlikleri Kobalt yetersizliği

Nedenleri-ıı Mastitis, metritis, travmatik retikülitis, doğum sonrası hast. V Aşırı yemleme Genetik duyarlılık Yüksek verimli süt ineklerinin kapalı yerde uzun süre beslen., yetersiz enerji alımı

Semptomlar Sindirim sistemi formu İştah azalır Ağırlık kaybı Süt verimi düşer Yem ve su tüketimi düşer Rumen hareketleri ve ruminasyon durur Defekasyon seyrek, dışkı sert ve mukusludur Kanda keton cisimcikleri miktarı artar, glikoz miktarı düşer Solonum havasında,deride ve sütte aseton kokusu algılanır

Sinirsel form Tutarsız hareketler Böğürme Duvar, yemliklere tırmanma Saldırganlık

Tedavi Glikoz ile sağıtım:%25-30 glikoz (500-1000 cc, i.v.), Sodyum propiyonat, propilen glikol (100-150 g/gün) -Hormon sağıtımı: Glikokortikoitler -Karışık sağıtım: Kloralhidrat, B vit., sodyum fosfat, sodyum laktat, kalsiyum laktat, sodyum propiyonat

Korunma Doğumdan sonra yeterli enerji verilmelidir Kuru dönemde yağlandırılmamalıdır Kötü kaliteli silajlar verilmemelidir En kısa sürede glikoz verilmelidir Rasyona %2-3 propilen glikol katılabilir Rasyona 6-12 g niyasin katılabilir (12-13 hafta) Egzersiz yaptırılmalı Rasyona Co, P ve I katılabilir

Koyunlarda ketozis (Gebelik Toksemisi) İleri gebe, ikiz, üçüz kuzulu damızlık koyunlarda gebeliğin beşinci ayında görülür İleri gebe, ikiz, üçüz kuzulu damızlık koyunlarda gebeliğin beşinci ayında görülür

Nedenleri Yetersiz beslenme Yetersiz enerji ve protein alımı Kötü kaliteli mera ve yemler Aşırı besleme Kolin ve biyotin yetersizliği Yem tüketiminin azalması (rasyon değişikliği, nakil, ayak hast., iç parazitler, kötü hava koşulları) Açlık, hipokalsemi, kırkım, boynuz koterizasyonu

Semptomlar Harekette isteksizlik İştah kaybı Zayıflama Diş gıcırdatması Depresyon Körlük Derin solunum Titreme Göz ve kulak kaslarında titreme Sık sık idrar yapma Abort Hipoglisemi, ketonemi ve asidozis Koma ve 2-3 gün içinde ölüm

Tedavi Glikoz (%50): 50-60 ml i.v. Gylserol(%50) ve propylene glycol (%50) : 200 ml x 2 oral Glıkokortikoitler: Dexametazon 21: 10 mg i.m.

Mineral dengesizlikleri ve yetersizliklerine bağlı olanlar

Raşitizm Büyüme çağındaki buzağı ve 18 aylığa kadar olan genç danalarda görülen ve iskelet sisteminde hiperplastik osteodisrofi ile karakterize bir hastalıktır Rasyondaki Ca, P ve Dvit eksikliği, ultraviole ışınlarının eksikliği, Ca/P oranındaki dengesizlikler sonucu görülür

Semptomlar Yem alımında azalma Zayıflama, düşkünlük, sürekli yatma Kemik sisteminin kıkırdak dokusunda artış Uzun kemiklerin epifiz kısımlarında genişleme ve kalınlaşma Kemiğin normal uzunluğa erişememesi, yumuşaması, eğilmesi

Tedavi Ca, P ve vit D verilmeli Kemik unu, kuru yonca, kepek, süt verilmeli Ca/P dengesine dikkat edilmeli Hayvanlar güneşli havada gezdirilmeli

Osteomalasi Ergin hayvanlarda Ca/P metabolizmasının bozulması sonucu ortaya çıkan ve kemiklerde yumuşama ve kırılmaya yatkınlıkla karakterize bir hastalıktır Ca fazlalığı, P ve vit D azlığı etkili olmaktadır

Semptomlar Çoğunlukla ineklerde görülür Başlangıçta verim düşüklüğü, kısırlık ve zayıflama dikkat çeker Hastalık ilerledikçe kemik ve eklemlerde ağrı, yürümede tutukluk, hafif topallık, sık sık ayak değiştirme görülür

Tedavi Rasyona kemik unu, 20-100 g disodyum fosfat veya 25-75 g dikalsiyum fosfat ilave edilir Vit D enjeksiyonu yapılır Rasyona A ve D vit içeren premiksler ilave edilir

Osteodisrofiya Fibroza 2-7 yaş arası sığırlarda, kemik dokunun lokal olarak erimesi, yerine fibröz bir dokunun oluşması ve kan fosfor düzeyinin yükselmesi ile karakterizedir Ca yetmezliği ve P fazlalığı rol oynamaktadır (N:2/1, H:1/>2.5) Kafa yapısında bozulma, alt ve üst çene kemiklerinde deformasyon görülür, çiğneme zorlaşır Rasyonların Ca/P oranı dengelenmeli, vit D ilave edilmeli

Süt Humması (Doğum felci, Hipokalsemi) Genellikle doğum sırasında yada doğumu izleyen 6-48 saat içinde ortaya çıkar Yaşlı (>5), yüksek verimli ve iyi kondüsyonlu inekler daha duyarlıdır Nedeni, doku sıvılarındaki iyonize Ca miktarının azalmasıdır Doğum öncesi rasyon Ca düzeyi önemlidir

Semptomlar İlk devre: Kısa sürer Heycanlanma, tetani Baş ve ayaklarda titremeler Baş sallama Dilini ağızdan çıkartma Diş gıcırdatma gözlenir Baden ısısı çok az artmıştır

İkinci devre: Hayvan göğsü üzerine yatar Bilinç yarı yarıya kaybolmuştur Dalgın görünüştedir Başını (S) formunda böğrüne dayayarak yatar Arka ayaklarda felç görülür Merme kurur Deri ve bacaklar soğur Beden ısısı azalır (37-38 oC)

Üçüncü devre: Hayvan yatmış ve koma durumuna girmiştir Bacakları uzanmış ve gevşek bir durum almıştır Ayağa kalkması imkansızdır Beden ısısı düşmüştür (36-37 oC) Tedavi edilmeyen hayvanlar 2-24 saat içinde ölür

Komplikasyonları Güç doğum Prolapsus uteri Retensiyo sekundunaryum Metritis Döl verimi düşüklüğü Timpani Abomasumun yer değiştirmesi Ketozis Mastitis Süt veriminin düşmesi Verim ömrünün düşmesi

Tedavi Parenteral Ca tuzları verilir Anyonik tuzlar (amonyum klorit, amonyum sülfat, kalsiyum sülfat, magnezyum sülfat) verilir Koruyucu olarak, doğuma 2-3 hafta kala düşük Ca içeren yemler verilmelidir

Koyun ve keçilerde süt humması Süt verimi yüksek koyun ve keçilerde, gebeliğin son dönemi ile laktasyonun ilk döneminde ortaya çıkar

Hastalığın ortaya çıkmasında; -Hayvanın yaşı -Irkı -Beslenme etkili olmaktadır -Tedavi amacıyla Ca preparatları (%40 kalsiyum boroglukonat) iv verilmelidir

Magnezyun yetersizliği hastalıkları Transport tetanisi (Nakliyat tetanisi): İleri gebe ve besi hayvanlarının sıkışık olarak vagon ve kamyonlarda uzun süre taşınmasından sonra ortaya çıkan; -Tetanik kasılmalar -Kanda hipomagnezemi ve hipokalsemi ile karakterize bir hastalıktır

Hastalık, 18-24 saat yolculuğun ardından, 12-24 sonra ortaya çıkar Daha çok mera dönüşü meydana gelir Semptomlar: Kaslarda gerginlik, uyarılma, yer yer titremeler görülür Yürüyüş sallantılıdır Diş gıcırdatma ve ağızda köpürme görülür Solunum ve nabız artar. Beden ısısı yükselir

Tedavi Hastalar havadar ve serin bir yere alınır Soğuk suyla yıkanır Ca ve Mg çözeltileri parenteral yolla verilir Aşırı uyarılma varsa %5’lik kloralhidrat yada rompun ile yatıştırılır

Koruma Taşımadan 1-2 gün önce hayvanlar ahıra alınıp bol kuru ot ve hafif konsantre yemle beslenir Taşıma sırasında bol su içirilir ve hay. başına 40-50 g MgO oral verilir Taşıma sonunda kısıtlı su verilmeli ve hayvanlar 2-3 gün aşırı hareket ettirilmemelidir

Çayır tetanisi (Hipomagnezemi) Genellikle yüksek süt verimli yaşlı ineklere, taze gür çayır otlarının verilmesi yada hayvanların bu şekildeki meralara gönderilmesiyle, ilkbahar ve yaz aylarında görülür

Nedenleri Kandaki Mg iyonlarının azalması K bakımından zengin, Mg bakımından fakir çayır otlarıyla besleme Hayvanın tam veya kısmen aç kalması Kötü hava koşulları

Semptomlar Akut laktasyon tetanisi:Hayvan meraya çıktıktan 5-25 gün sonra aniden durgunlaşır Kaslarda ve kulaklarda titreme Devamlı böğürme,sağa-sola saldırma Yürüyüş setleşir Bacaklardaki tetanik kontraksiyonlar sonucu hayvan yere yıkılır Beden ısısı yükselir, nabız-solunum artar

Subakut laktasyon tetanisi: Bu form başlangıç devresinden sonra 3-4 günlük periyotlar halinde görülür Hafif bir iştahsızlık Bakışlarda saldırganlık hali Yürümede isteksizlik Sık sık defekasyon gözlenir

Kronik laktasyon tetanisi: Kan Mg düzeyi düşük olduğu halde belirtiler görülmeyebilir Bazen körlük, huzursuzluk ve iştahsızlık vardır

Tedavi Mg ve Ca preparatları verilmelidir Hayvanın 50 g/gün MgO alması sağlanmalıdır Rasyon Mg bakımından desteklenmelidir

Koyunlarda çayır tetanisi İlkbaharda yüksek verimli körpe meralarda beslenen koyun ve keçilerde görülür. Kan Mg seviyesinin düşmesi sonucu, aşırı duyarlılık, kas spazmı, konvulizyonlar ve ölüm görülür

Enzootic Ataxia Yeni doğan kuzu ve oğlaklarda bakır yetersizliği sonucu meydana gelir.

Nedenleri Toprağın ve bitkilerin Cu bakımından yetersiz olması Rasyonun Cu bakımından yetersiz olması Bakırın emilimini olumsuz etkileyen elementler (Mo, Ca, SO4)

Bakır yetersizliğinde Anemi Büyümede yavaşlama Kemikte bozukluklar Kıl ve yapağıda depiğmentasyon Yapağı verin ve kalitesinde bozukluklar Üreme performansında bozukluklar Kardiovasküler defektler Gastrointestinal bozukluklar

Semptomlar Hastalık iki şekilde görülür: 1- Kongenital form (doğumla birlikte) 2- Gecikmiş form (doğumdan sonraki 4-8. haftalar) -Hafif vakalarda; koşma esnasında arka bacaklarda koordinasyon bozukluğu, ani dönüşlerde bel bölgesinin yana kayması tipiktir.

Orta şiddetli vakalarda; Arka bacaklarda koodinasyon bozukluğu görülür Tutuk ve intizamsız yürüme Sendeleyip yuvarlanma Köpek oturuşu Bazı durumlarda körlük, sağırlık ve diş gıcırdatması görülür Kan bakır seviyesi düşer (0.01-0.05 mg/100 ml)

Tedavi Hastalara Cu takviyesi yapılmalıdır (bakır glisinat 12.5 mg i.p., bakır sülfat oral, bakır-kalsiyum asetat 50 mg i.p.) Bakır:molibden oranı dengelenmelidir (Cu:Mo= 5:1) Çayır-mera’ya 6-11 kg CuSO4/hektar püskürtülmelidir

Vit E/Se noksanlığı sendromu Yüksek miktarda doymamış yağ asitleri veya bozulmuş yemlerin tüketimi sonucu ortaya çıkar Kötü depolama şartları hastalık riskini artırır

Nedenleri Yemlerde poli doymamış yağ asitlerinin fazla olması Yemlerde yüksek miktarda peroksitlerin varlığı Rasyonda vit E yetersizliği Yemlerin nemli ve sıcak depolanması Yemlerde ağır metallerin fazlalığı

Semptomlar Oluşan radikaller ekstra ve intraselüler zararlar verirler (hücre membranı, mitokondri ve mikrozomlar etkilenir, elektron transportu bozulur, eritrosit hidrolizi görülür) Doku-sülfidril grupları azalır Karaciğer, kalp ve kaslarda enzim konsantrasyonu ve aktivitesi azalır Deride kollegenlerin bileşimi değişir Beyincikte damarlar zarar görür Mutagen ve kanserojen etkiler görülür

Tedavi ve koruma Rasyona vit E (30 mg/kg KM) ve Se (0.1-0.2 ppm) ilavesi gerekir Na-selenit (0.6 ppm/KM) Selenyum (0.8-1.1 ppm/KM) Alfa-tokoferol (15-50 mg/100 kg CA) Selevit (5 ml/100 kg CA) Etoxiquin (EQ), butil-hidroxi tluen (BHT), butil-hidroxi alanin (BHA), askorbik asit (vit C)

Beyaz kas hastalığı (white muscle disease) Buzağı (4-7 hafta), kuzu ve oğlaklarda (2-7 hafta)iskelet ve kalp kası liflerinin dejenerasyonu ile karakterizedir

Nedenleri En önemli neden Se ve vit E yetersizliğidir Kötü kaliteli kaba yemler hastalık riskini artırır

Semptomlar Harekette isteksizlik Sırtın kambur duruşu Ön ve arka ayaklarda tutukluk Yürümede ve ayağa kalkmada zorluk İleri vakalarda; solunumda güçlük, halsizlik ve taşikardi Serum CPK, SGOT, SGPT düzeylerinde artma

Tedavi ve koruma Se’ca yetersiz meralarda otlayan koyun ve keçiler parenteral 5 mg Na-selenit verilir Hasta kuzu-oğlaklara 1 mg (sütten kesim’de 2 mg) Se (Na-selenit) verilir. İşlem 2-4 ay sonra tekrarlanır Gebelik döneminde rasyona 0.1 mg/kg KM Se ve 1000-1500mg vit E katılır

Son söz… Ruminantlarda önemli ekonomik kayıplara yol açan beslenmeye bağlı hastalıkları minimuma indirmek için; Rasyon enerji, protein, selüloz, vitamin ve mineral bakımından dengeli olmalıdır Hayvanlar verimlerine göre gruplandırılmalı ve beslenmeli Kurudaki hayvanlara ekzersiz yaptırılmalı

Laktasyonun ilk döneminde beslenmeye özen gösterilmeli Kurudaki ineklere ihtiyacın altında Ca verilmeli Kurudaki ineklere yüksek miktarlarda silaj verilmemeli (13.5-18 kg/gün) Pik döneminden sonra konsantre yem miktarı düşürülmeli