BÖLÜM 8 Bebeklik Döneminde Dil ve Okuma—Yazma Becerileri

Bebeklik Döneminde Dil ve Okuma—Yazma Becerileri Alıcı İletişim Konuşma Algısı • Kelimeleri Anlamak Üretken İletişim Ağlama • Sesler ve Jestler • Agulama • İlk Kelimeler • İki–Kelimelik Söylemler 12–36 Aylar Arası Çocuklarda Okuma–Yazma Becerileri Sınıf Uyarlamaları: Konuşma Becerisinde Geriliği Olan Bebekler İşitme Yetersizlikleri ve Bebek Lisanı • Down Sendromu ve Bebek Konuşması • Genel Dil Geriliği Özet

Bu bölüm bebeklikte dil ve okuma yazma gelişimini inceleyecektir Bu bölüm bebeklikte dil ve okuma yazma gelişimini inceleyecektir. Bebekler dili kullanmaya beklenmediği kadar erken bir çağda başlarlar. Kelimeleri ve sözcükleri anlamaya daha yetişkinler farkına varamadan başlarlar. İhtiyaçlarını dile getirmek ve fikirlerini belirtmek için etkileyici bir sözcük repertuarına sahiptirler.

ALICI İLETİŞİM Dil anlayışı, psikodilbilimciler tarafından alıcı iletişim olarak tanımlanır. Bebekler dili konuşabildiklerinden çok daha önce anlamaya başlarlar (Bruce ve Hansson, 2008). Alıcı İletişim: Dili anlama yeteneği. Alıcı iletişim gerçek konuşma yeteneğinden önce gelir. Bu yüzden yetişkinler bebeklerle konuşmaya onlar konuşmayı öğrenmeden önce başlamalıdırlar. Bebeklerin tam olarak ne zaman yetişkinlerin konuşmalarını anlamaya başladıkları bilinmemektedir.

Konuşma Algısı (Doğumda var olan dili diğer seslerden farklı olarak algılama ve işlemden geçirme süreci. ) Bebekler dili diğer seslerden ayırt edebilme ve farklı işleme anlamına gelen konuşma algısı ile doğarlar. Örneğin beyin dalgası çalışmalarında yenidoğanların konuşma duydukları zaman beyinlerinin sol tarafında daha çok aktivite olurken, müzik dinlediklerinde beyinlerinin sağ tarafında daha çok aktivite olduğu gözlemlenmiştir (Callan ve diğerleri, 2006). Dilin beynin sol tarafında işlendiği düşünüldüğünden, bebeğin ilk aylarda Psikodilbilimciler bebeklerin konuşma sesini algılamada oldukça yeterli olduklarını gözlemişlerdir

Kelimeleri Anlamak Birinci yaşın ikinci yarısı civarında bebekler kelimeleri anlamaya başlarlar. Bu noktadan sonra bebeklerin yeni kelimeleri öğrenme hızları o kadar büyüktür ki bir araştırmacı bebeklere “kelime elektrik süpürgeleri” lakabını takmıştır (Hollich ve diğerleri, 2000, p.1). Neredeyse sihirli bir şekilde aile üyeleri ve öğretmenlerinin kelimelerini süpürüp depolarlar! Öğrenilen ilk kelimelerin neler olduğu, kelime öğrenimlerinin kültürden ne kadar etkilendiği, bebeğin kelimelere ne kadar ve nasıl tepki verdiği sınıfta tartışılması gereken konulardır…

ÜRETKEN İLETİŞİM Üretken iletişim, bebeklerin mesajları diğerlerine iletmesi davranışıdır. Erken sözcükler genellikle üretken iletişimin ilk kez görülmesi olarak kabul edilir. Üretken İletişim: Gerçek konuşmayı ve fakat aynı zamanda jestler, sesler ve ağlamayı da içeren bebeklerin diğerlerine mesajlarını ilettikleri davranış.

Ağlama Ağlama en eski üretken iletişim örneklerinden birisidir. Ağlamalarla bebek üzgün olduğunu ve stresinin boyutlarını ağlamasının ses perdesi, ağlamanın uzunluğu ve aradaki durakların sayısı ile belli eder Bebeklerin açlık, acı veya korku gibi özel ihtiyaçlarını ağlamalarının akustik özelliklerini değiştirerek ifade edip edemedikleri konusunda tartışmalar sürmektedir.

Eğer ağlama bir iletişim şekliyse daha sonraki dil gelişimine bağlı mıdır? Farklı kültürlere sahip ana babalar bebeklerinin ağlamalarına daha farklı cevap vermektedir. Ağlama ile kültür farkı arasında nasıl bir ilişki vardır ?

Sesler ve Jestler Bebekler büyüdükçe sesler çıkararak ve jestlerle iletişim kurarlar. Bir yaş civarında çoğu kültürün bebekleri diğerlerinden görerek nesnelere doğru işaret etmeyi öğreneceklerdir.

Agulama Agulama : Bebekler tarafından yapılan gerçek iletişimden daha çok sesle oynama olduğuna inanılan tekrar eden seslendirmeler. Agulama bebeklerin bir yaşında çıkardıkları tekrar eden seslerdir. Agulamanın evreleri Tablo 8—1’de gösterilmiştir.

Tablo 8—1 Agulama Evreleri Pek çok psikodilbilimci, agulamanın gerçek bir iletişim çabasından ziyade çocuğun sesle oynaması olduğuna inanırlar.

İlk Kelimeler 8 ve 18 ay arasında bebekler ilk kelimelerini konuşurlar. İlk kelimelerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığını anlamak güçtür çünkü ilk zamanlarda bebeğin sözleri yetişkinler tarafından anlaşılmaz. Bebekler konuşmaya başladıklarında genelde iki tür hata yaparlar. 1) Aşırı Genelleme 2) Aşırı Kısıtlama Bebekler hangi kelimeleri ilk olarak söylerler? Kültür de çocukların gönderimsel ya da ifade edici olmalarını etkileyebilir mi ?

İki Dilli Ailelerde Erken Kelimeler Dünyadaki çocukların en az yarısı iki veya daha çok dili konuşabilmektedir. En erken dil öğreniminde —18 ay öncesi— bebekler her iki dilden de sanki tek bir sözcük dağarcığı (ya da zihinsel sözlük) gibi kelimeler öğrenirler. İki dilli bir çocuğun hangi dili daha çok kullanacağını o dillerin hangisine ne derece maruz kalmış olmasıyla ilişkilidir ŞEKİL 8—1 İki dili öğrenmek bazı adımlarla olur. Bu tabloda kreşe giden çocuğun kedi manasına gelen İngilizce “cat” ve İspanyolca “gato” kelimelerini öğrenme aşamaları gösterilmektedir.

12—36 AYLARARASİ ÇOCUKLARDA OKUMA—YAZMA BECERİLERİ Bazı kültürlerde bebekler sözel dil kadar yazılı dil ögelerine de maruz kalırlar. Aileler bebeklerle kitap okuduğu zaman, kitabın nasıl tutulacağı veya sayfaların nasıl çevrileceği gibi erken okuma becerilerini geliştirmeye başlamış olurlar. Beraberce geçirilen bu süre çocuğa, okumanın ilginç ve önemli bir eylem olduğunu aşılar. Beraber kitap okurken bebekler okumanın belli bir hızla ve tonlamayla yapıldığını öğrenirler. Çocuklara kitap okurken aileler erken okuma—yazma becerileri için “aşamalı destek” yapmış olmaktadırlar. Aşamalı destekleme (Scaffolding) terimi Vygotsky’nin (1978) çalışmalarından alınmış olup, bir görev ya da aktivitenin bazı kısımları için yetişkinlerin destek veya rehberlik sundukları, ardından çocukların düşünce ve eylemlerinde daha bağımsız hâle gelebilmeleri için yavaş yavaş yönetimi çocuğa bıraktıkları süreçtir.

Yetişkinler 12—36 yaş arası çocuklara kitap okuyarak erken okuma yazma yetkinliklerinde aşamalı destek verebilir.

SINIF UYARLAMALARI: Konuşma Becerisinde Geriliği Olan Bebekler Bazı çocuklar dil gelişiminde gecikmeler yaşarlar. Tipik bir gelişme gösteren 1 yaşındaki bir bebek kendini ifade edebilen agulama sesleri çıkarır, ilk kelimelerini söylemeye başlar ve sonra da iki—kelimelik ifadeler kullanmaya başlarlar. Kendilerini zorlayıcı durumları olan bebekler genellikle bu davranışları göstermezler (Buschmann ve diğerleri, 2008). Bu dil göstergelerinin olmayışı da aileleri ve öğretmenleri, bebeğin bir sorununun olduğunu düşünmelerine neden olabilir. Tablo 8—2’de dil gelişimini etkileyen durumlar gösterilmiştir. Tablo 8—2 Dil Gelişimini Etkileyen Bazı Zorluklar

İşitme Yetersizlikleri ve Bebek Lisanı Çeşitli çevresel ve kalıtsal etkenlerin sebep olabileceği İşitme yetersizliği, sağırlık veya işitme duyusunun çok kısıtlı olması şeklinde tanımlanır. Derste üzerinde durulması ve yapılması gerekenlerin tartışılması gerekir. ÖRN :‘ İlgili olun’ gibi Down Sendromu ve Bebek Konuşması Konuşma geriliğine yol açtığı iyi bilinen kaynaklardan biri de Down sendromudur. Down sendromu olan bebeklerin dil gelişimi özellikle ilk yılın ikinci yarısı ciddi kesintilere uğrar.

Genel Dil Geriliği Bazı dil problemlerinin görünür bir sebebi yoktur. Bazı bebekler algısal veya bilişsel problemleri olmadığı halde dilin bazı ögelerini diğerlerinden daha yavaş kazanır.

ÖZET Bebekler konuşmaya başlamadan önce etrafındakilerin konuşmalarını algılayıp anlamalarını sağlayan alıcı iletişin becerisini geliştirirler. Yine bebeğin çevresiyle sözcükler, ağlamalar, sesler hatta sessiz jestlerle iletişin kurma becerisi anlamına gelen üretken iletişim 1 yaşından önce gelişir. Çocukların erken dil becerileri yetişkinlerinkinden farklıdır. Kullandıkları kelimeler kendine özgü anlamlar içerir. Örneğin top kelimesi geniş anlamda tüm yuvarlak nesneler ya da dar anlamda çocuğun odasındaki kırmızı top anlamında kullanılabilir. Erken cümleler özne veya yüklemlerden yoksun olabilirler. İki dilli evlerde büyüyen çocukların iki farklı dilin kurallarını çözümlemeleri gerekir. Bu durumdaki çocuklar ilk etapta iki dile ait kelimeleri tek bir kelime dağarcığına depolarlar. Bir dilin gramerini diğer dilin kuralları ile karıştırırlar. Bebekler sözlü lisanı öğrenmekle kalmayıp kitaplardan da hoşlanmaya başlarlar. Çeşitli zorlayıcı koşullar dil gerililiklerine sebep olabilir. Erken çocukluk öğretmenleri işitme yetersizliği, Down sendromu veya genel dil gerilikleri olan çocuklarla iletişimlerini dil gelişimini destekleyecek şekilde adapte etmelidirler.