TÜRK HALK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

MANİ Maniler hecenin yedili kalıbı ile söylenir. Bir dörtlükten oluşur. Kafiye düzeni aaxa şeklindedir. Asıl konu son iki dizededir,ilk dizeler doldurmadır. Manilerde konu sınırı yoktur:Aşk,toplumsal olaylar,ölüm,ayrılık,evlat sevgisi…

BAHAR GÖRDÜM YAZ GÖRDÜM GÜZEL GÖRDÜM NAZ GÖRDÜM HER TARAFI DOLAŞTIM SENİN GİBİ AZ GÖRDÜM

NİNNİ Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgiyle söylediği sözlü edebiyat ürünleridir. Anne çocuğuna ilişkin isteklerini,iyi dileklerini,sevincini,üzüntülerini anlatır. 7,8 ve 9’lu hece ölçüsü ile söylenir.

DANDİNİ DANDİNİ DASTANA DANALAR GİRMİŞ BOSTANA KOV BOSTANCI DANAYI YEMESİN LAHANAYI LAHANAYI YEMEZ KÖKÜNÜ YER BENİM OĞLUM LOKUM ŞEKERİ YER UYUSUN DA BÜYÜSÜN NİNNİ TIPIŞ TIPIŞ YÜRÜSÜN NİNNİ

TÜRKÜ TÜRKÜLER DÜZENLEYİCİLERİNİN VE DERLEYİCİLERİNİN ADIYLA ANILIR. TÜRKÜ,YAPISI YÖNÜNDEN İKİ BÖLÜMDEN OLUŞUR.BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKÜNÜN ASIL SÖZLERİNİN BULUNDUĞU BÖLÜMDÜR.BUNA BENT ADI VERİLİR.İKİNCİ BÖLÜM İSE HER BENDİN SONUNDA TEKRARLANAN NAKARATTIR.BUNA KAVUŞTAK YA DA BAĞLAMA ADI VERİLİR. TÜRKÜLER 8’Lİ (4+4=8) VEYA 11’Lİ (4+4+3) HECE ÖLÇÜSÜ İLE SÖYLENİR. AŞK,TABİAT,AYRILIK,GURBET,HASRET,SEVGİ VE GÜZELLİK KONULARI İŞLENİR. TÜRKÜLER YÖRELERE GÖRE KAYABAŞI,TÜRKMANİ,BOZLAK GİBİ İSMMLER ALIRLAR.

ÇANAKKALE İÇİNDE VURDULAR BENİ ÖLMEDEN MEZARA KOYDULAR BENİ OF GENÇLİĞİM EYVAH …….

AĞIT BİR KİŞİNİN ÖLÜMÜNDEN DUYULAN ACI İFADE EDİLİR. AĞITLAR BELLİ BİR EZGİYLE SÖYLENİR. AĞITIN İSLAM ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATINDAKİ KARŞILIĞI SAGUDUR. DİVAN EDEBİYATINDA MERSİYELER AYNI AMAÇLA SÖYLENEN ŞİİRLERDİR.

VARDIM Kİ YURDUNDAN AYAK ÇEKİLMİŞ YAVRU GİTMİŞ ISSIZ KALMIŞ OTAĞI CAMLAR ŞİKEST OLMUŞ MEYLER DÖKÜLMÜŞ SAKİLER MECLİSTEN ÇEKMİŞ AYAĞI ………… ZİHNİ DERT ELİNDEN HER ZAMAN AĞLAR VARDIM Kİ BAĞ AĞLAR BAĞIBAN AĞLAR SÜMBÜLLER PERİŞAN GÜLLER KAN AĞLAR ŞEYSA BÜLBÜL TERK EDELİ BU BAĞI BAYBURTLU ZİHNİ

AŞIK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

KOŞMA HALK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ İÇİNDE EN ÇOK KULLANILAN TÜRDÜR. GENEL OLARAK 11’Lİ HECE ÖLÇÜSÜYLE SÖYLENİR.6+5 YA DA 4+4+3 DURAKLIDIR. DİZE KÜMELENİŞİ BAKIMINDAN DÖRTLÜKLER HALİNDEDİR. DÖRTLÜK SAYISI EN AZ ÜÇTÜR,ON İKİDEN DE ÇOK OLMAZ. SON DÖRTLÜKTE OZANIN ADI YER ALIR. KAFİYE DÜZENİ abab,cccb,dddb… ŞEKLİNDEDİR. SEVGİ,DOĞA,TÜRLÜ ACILAR,İNSANLIK SEVGİSİ,YİĞİTLİK GİBİ KONULAR İŞLENİR.

KOŞMALAR KONULARI YÖNÜYLE KENDİ İÇİNDE İSİMLENDİRİLMİŞTİR.

GÜZELLEME: Doğa güzelliklerini anlatmak ya da at,silah,kadın,gibi sevilen varlıkları övmek için söylenen şiirlerdir. Şu yalan dünyaya geldim geleli Severim kır atı bir de güzeli Değip on beşine kendim bileli Severim kır atı bir de güzeli ……. DADALOĞLU

TAŞLAMA:BİR KİMSEYİ YERMEK YA DA TOPLUMUN BOZUK YÖNLERİNİ ELEŞTİRMEK AMACIYLA SÖYLENEN ŞİİRLERDİR. Ormanda büyüyen adam azgını çarşıda pazarda insan beğenmez Medrese kaçkını softa bozgunu Selam vermek için insan beğenmez Elin kapısında karavaş olan Burnu sümüklü gözü yaş olan Bayramdan bayrama bir traş olan Berbere gelir de dükkan beğenmez. …… KAZAK ABDAL

KOÇAKLAMA.Coşkulu bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan yiğitlik şiirleridir. Benden selam olsun Bolu Beyi’ne Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır Ok gıcırtısından kalkan sesinden Dağlar gümbür gümbür seslenmelidir. ……………. KÖROĞLU

SEMAİ HECE ÖLÇÜSÜNÜN 8’Lİ KALIBIYLA SÖYLENİR,KAFİYELENİŞİ KOŞMAYA BENZER. DÖRTLÜK SAYISI EN AZ 3,EN ÇOK 5-6’DIR. KENDİNE ÖZGÜ BİR EZGİSİ VARDIR. KOŞMADA İŞLENİLEN TEMALARIN VE KONULARIN HEPSİ SEMAİDE DE KULANILIR.(AŞK,SEVGİ,DOĞA,GÜZELLİK,AYRILIK ACISI,ÖLÜM…) SEMAİNİN KOŞMADAN AYRILAN YÖNLERİ;BESTESİ,ÖLÇÜSÜ VE DÖRTLÜK SAYISIDIR.

GÖNÜL GURBET ELE VARMA YA GELİNİR YA GELİNMEZ HER DİLBERE MEYİL VERME YA SEVİLİR YA SEVİLMEZ ……….. EMRAH DER Kİ DÜŞTÜM DİLE BÜLBÜL FİGAN EYLER GÜLE GÜZEL SEVMEK BİR SARP KALE YA ALINIR YA ALINMAZ. (ERZURUMLU EMRAH)

VARSAĞI HALK EDEBİYATININ ÇOK YAYGIN OLMAYAN BİR NAZIM ŞEKLİDİR. İLK OLARAK TOROSLARDA YAŞAYAN VARSAK BOYUNDAN OZANLAR TARAFINDAN KULLNILMIŞTIR. KENDİNE ÖZGÜ BİR BESTESİ VARDIR.MÜZİĞİNDE VE SÖZLERİNDE,MEYDAN OKUYAN,BABACAN,ERKEKÇE BİR HAVA DUYULUR. HECE ÖLÇÜSÜNÜN 8’Lİ KALIBIYLA SÖYLENİR. VARSAĞININ DİĞER NAZIM ŞEKİLLERİNDEN FARKI,BESTESİ VE ‘BRE,BEHEY,HEY’GİBİ ÜNLEMLERE YER VERİLMESİDİR. KONU OLARAK,HAYATTAN VE TALİHTEN ŞİKAYET İŞLENİR.

YÜRÜ BRE YALAN DÜNYA SANA KONAN GÖÇER BİR GÜN İNSAN BİR EKİN MİSALİ SENİ EKEN BİÇER BİR GÜN. (KARACAOĞLAN)

DESTAN HER TÜRLÜ KONUYU İÇİNE ALAN,DÖRTLÜK ESASI ÜZERİNE DÜZENLENEN,BİÇİM BAKIMINDAN KOŞMA GİBİ,FAKAT ONDAN DAHA UZUN BİR NAZIM BİÇİMİDİR. DÖRTLÜK SAYISI SINIRLI DEĞİLDİR. HECE ÖLÇÜSÜNÜN N11’Lİ KALIBIYLA SÖYLENİR. KONU OLARAK TOPLUMU ETKİLEYEN OLAYLAR ANLATILIR.

İPTİDA BAĞDAT’A SEFER OLANDA, ATLADI HENDEĞİ GEÇTİ GENÇ OSMAN , VURULDU SANCAKTAR,KAPTI SANCAĞI, İLETTİ,BEDENE DİKTİ GENÇ OSMAN. ‘EĞERLEYİN KIR ATIMIN İKİSİN. FETHEDEYİM DÜŞMANLARIN HEPİSİN.’ SABAH NAMAZINDA BAĞDAT KAPISIN ‘ALLAH ALLAH!’DEYİP AÇTI GENÇ OSMAN. KUL MUSTAFA KARAKOLDA GEZERKEN, GÜLLE KURŞUN YAĞMUR GİBİ YAĞARKEN YIKILASI BAĞDAT SENİ DÖĞERKEN, ŞEHİTLERE SERDAR OLDU GENÇ OSMAN. (KAYIKÇI KUL MUSTAFA)

TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

İLAHİ ALLAH’I ÖVMEK VE ONA YALVARMAK İÇİN YAZILAN ŞİİRLERE DENİR. ÖZEL BİR EZGİYLE OKUNUR. HECENİN 7’Lİ,8’Lİ VE 11’Lİ KALIBIYLA SÖYLENİR.

NE VARLIĞA SEVİNİRİM NE YOKLUĞA YERİNİRİM AŞKIN İLE AVUNURUM BANA SENİ GEREK SENİ ……. YUNUS DURUR BENİM ADIM GÜN GEÇTİKÇE ARTAR ODUM İKİ CİHANDA MAKSUDUM BANA SENİ GEREK SENİ. (YUNUS EMRE)

NEFES BEKTAŞİ ŞAİRLERİN SÖYLEDİKLERİ TASAVVUFİ ŞİİRLERE DENİR. GENELLİKLE TASAVVUFTAKİ VAHDET-İ VUCUT DÜŞÜNCESİ ANLATILIR. BUNUN YANINDA H.Z.MUHAMMED VE H.Z. ALİ İÇİN ÖVGÜLER DE SÖYLENİR.

DEVRİYE DEVİR KURAMINI ANLATAN ŞİİRLER DENİR.DEVİR KURAMI H.Z. MUHAMMED’İN ‘BEN NEBİ İKEN ADEM SU İLE ÇAMUR ARASINDAYDI.’HADİSİ İLE İLGİLİDİR.MUTASAVVIFLARA GÖRE VUCUT HALİNDEKİ H.Z. MUHAMMED,YERYÜZÜNE SONRADAN GELMİŞTİR.HALBUKİ RUH HALİNDEKİ H.Z. MUHAMMED EZELDEN BERİ VARDI.VAKTİ GELEN RUH MADDİ ALEME İNER.ÖNCE CEMADATA (CANSIZ VARLIKLARA),SONRA NEBADATA(BİTKİLERE),HAYVANA, İNSANA SONRA DA ‘İNSAN-I KAMİL’E GEÇER.ORADAN DA ALLAH’A DÖNER.BU İNİŞİ VE ÇIKIŞI ANLATAN ŞİİRLERE DEVRİYE DENİR.

….. ÇOK SEYR Ü DEVR EDİP GELDİM BEN EY CAN BİLDİM CİHAN YİNE EVVELKİ CİHAN BUNDAN ÖTESİNİ ETMEZEM BEYAN BU SIRRI SAKLAYIP PİNHANA GELDİM ……. (HÜSNİ)

ŞATHİYE İNANÇLARDAN ALAYLI BİR DİLLE SÖZ EDEN ŞİİRLERDİR. GÖRÜNÜŞTE SAÇMA SANILAN BU ŞİİRLERİN, YORUMLANDIĞINDA TASAVVUFLA İLGİLİ DEĞİŞİK KONULARA DEĞİNDİĞİANLAŞILIR.

ERGENE’NİN KÖPRÜSÜ SUSZLUKTAN KURUMUŞ EDİRNE MİNARESİ EĞİLMİŞ SU İÇMEĞE KAYGUSUZ’UN SÖZLERİ HİNDİSTAN’IN KOZLARI SEN DE BU YALAN İLE GİDEM DERSİN UÇMAĞA (KAYGUSUZ ABDAL)