Yem yapım teknikleri ve yem formulasyonu hazırlanması Hüseyin SEVGİLİ Ziraat Yüksek Mühendisi Akdeniz Su Ürünleri Araştırma ve Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü ANTALYA Nisan- 2006

Yetiştiricilikte besleme masrafları toplam masrafların %40-60’nı oluşturur. Gereksinim duyulan tüm besin maddelerinin her partikülde eşit olarak bulunması gerekmektedir. Hammaddeler en uygun şekilde formüle edilmeli ve işlenmelidir.

BALIKLARDA ENEJİ AKIŞ DİYAGRAMI (NRC,1993) BOŞALTIMLA OLAN KAYIPLAR ISI ARTIŞI KAYIPLARI ALINAN ENERJİ SİNDİRİLEBİLİR ENERJİ METABOLİK ENERJİ NET ENERJİ ÇEVRİLEBİLİR (TUTULAN) ENERJİ DIŞKI KAYIPLARI SOLUNGAÇ VE İDRAR YOLU İLE KAYIPLAR ISI ARTIŞI ATIKLARIN OLUŞUMU VE ATILMASI ÜRÜN OLUŞTURMA SİNDİRİ VE ABSORBSİYON YAŞAMA PAYI ENEJİSİ BAZAL METABOLİZMA DİNLENME AKTİVİTESİ VÜCUT ISISI DÜZENLEME

20 MJ/kg enerji içeren bir yemin alabalığa verildikten sonra görülen akış diyagramı

1 ton tilapia üretiminde, azot dengesi 128 Toplam yem N verilen 128 kg azotun 98 kg’ı farklı yollarla atılmaktadır. 102.4 Tüketilen yem N 30 Vücut N 54 İdrar N 25,6 yenmeyen yem N 128 Dışkı N

Yem Hazırlanmasında Bilinmesi Gereken Hususlar Yetiştirilen türün besin madde gereksinimi Türün beslenme alışkanlığı Hammadde bulunabilirliği, fiyatı ve besin madde kompozisyonu Hammadde veya hazırlanan yemin söz konusu tür tarafından değerlendirebilme yeteneği Hazırlanan yemin beklenen tüketimi Gerekli olan yem katkıları Arzu edilen yem işleme tekniği ( peletleme, ekstrüzyon vs)

 Hamaddeler KM % HK %ORG.MD % HP % HY % HS % N.Öz Md. Arpa Danesi 89,6 2,5 87,1 10,9 1,6 5,8 68,8 Mısır Danesi 87,2 1,4 85,8 9,5 3,9 3,1 69,4 Bonkalit 88,4 1,9 86,5 14,5 3,5 1,7 66,8 Buğday Kepeği 88,9 4,7 84,2 13,6 10,6 57 Pirinç Kepeği 87,5 8,3 79,2 13,1 16,7 10,4 39,1 Buğday Glüten Unu 90,6 89 74,6 2,9 11,1 Mısır Glüten 90,7 2,7 88 54,9 4,3 1,1 27,7 Ayçiçeği Tohumu Küspesi,(Ekstraksiyon,Kabuksuz Tohumdan) 91,5 7,4 84,1 40,5 1,5 14,3 27,8 Ayçiçeği Tohumu Küspesi,(Ekspeller,Kabuksuz Tohumdan) 91,8 7,5 84,3 43,6 5,1 11,5 24,1 Ayçiçeği Tohumu Küspesi(Ekspeller Kabuklu Tohumdan) 6,9 84,9 28 5,6 23,8 27,5 Pamuk Tohumu küspesi(Ekspeller Kabuksuz Tohum) 92,6 6,8 41,4 5 Pamuk Tohumu Küspesi(Ekspeller Kabuklu Tohum) 93,1 88,1 28,8 7,1 21,6 30,6 Soya Fasülyesi Küspesi 90,5 6,6 83,9 43,7 2 6,3 32 Soya Fasülyesi Küspesi(Ekspeller) 6,4 86,7 41,8 8,1 Et-Kemik Unu 92,2 32,5 59,7 42 11,8 6 Kan Unu 4,9 84,7 78,8 1,2 4,6 Balık Unu 80 64,8 9,6 Hamsi Balığı Unu 92,5 81,6 67,5 12,2

Bazı yem hammaddelerinin farklı türlerdeki besin madde sindirilebilirliği

Fomulasyon Hazırlama Yöntemleri Pearson karesi Çift pearson karesi Deneme – yanılma metodu Kademeli denkleştirme yöntemi Bir maddeyi sabit tutarak formulasyon hazırlanması Doğrusal programlama ( linear programming)

Pearson kare 28 Balık unu 65 45 20 Bonkalite 17 48 28 ise 100’de X X=58,3 Balık ununun yüzdesi 100-58,3=41,7 bonkalitenin yüzdesi

Bazı yem formulasyon programları ADIFO NV--BESTMIX,(Belçika, başlama yılı 1974) www.adifo.com Creative Formulation Concepts, LLC--Concept5 and Concept4.(Amerika, başlama yılı 1978) www.creativeformulation.com Domit & Domit Ltd.—OptiMix (Brezilya, başlama yılı 1986) www.optimix.com.br Feed Management Systems--Brill Formulation (Amerika, başlama yılı 1968) www.feedsys.com Feedsoft Corporation--Feedsoft Formulation (Amerika, başlama yılı 2004) www.feedsoft.com Flanders Nutritional Technologies N.V.--Alfablend (Belçika, başlama yılı 1999) www.fnt.be Format International Limited--Single-Mix® (Amerika, başlama yılı 1981) www.formatinternational.com Ücretsiz---http://ansc.une.edu.au/ansc/nutrition/downloads.html.

Örnek bir yem formulasyon programının kullanımı UFFDA

Peletleme Karışımı arzu edilen büyüklükte-çapta şekillendirir. Sıcaklık materyale bağlı olarak 85 °C’e kadar çıkar. Materyal peletlenmeden önce buhar ile şartlandırılır.

Ekspander Ekspander yemi 100  C ‘nin üzerinde pişirmek ya da şartlandırmak üzere kullanılan bir işlemdir. Bu konik şekilli bir parçayı ekspander çıkışına zorlayarak yem çıkışının yavaşlatılmasıyla gerçekleştirilir. Bu esnada materyale uygulanan ekstra mekanik enerji, basınç salımı ile birlikte materyalde genleşme ve sıcaklı artışı olur.Koninin basıncı ayarlanarak sıcaklık, yoğurma ve enerji tüketimi değiştirilebilir. Bu yolla sıcaklık 160 C ‘e, basınç 40 bar’a kadar çıkarılabilir. Bu işlemlerden sonra son ürün elde etmek üzere materyal pelet makinesine aktarılır.

Ekstruder Ekstruder ham materyalin kısa sürede yüksek sıcaklık ve basınca tabi tutulduğu “biyoreaktör” olarak tanımlanmaktadır. Sıcaklık, vidaların dönmesi ile sağlanan mekanik enerji, yem partiküllerinin kendi aralarındaki, yem partikülleri ile vida arasındaki ve yem partikülleri ile ekstruder kovanı arasındaki sürtünmeden oluşur. İşlem esnasında materyal çıkışa doğru zorlanır ve disk deliklerinin çapına göre basın. 200 atm’e kadar çıkabilmektedir. Yüksek sıcaklık ve basınç altında materyal sıvı benzeri plastik bir hal alır. Çıkışta aniden normal atmosfer basıncı ile karşılaşan materyaldeki su gaz haline gelerek ürünün genleşmesini sağlar. Buharlaşma ile oluşan küçük boşluklar sayesinde farklı yoğunluklarda yem elde etmeyi sağlar.

Yem karakteristiği Deniz suyu 20°C Tatlı su Hızlı batan >640 g/l Ekstrüzyonda elde edilen ürünün yoğunluk ve yüzerlik özellikleri arasındaki ilişki Yem karakteristiği Deniz suyu 20°C Tatlı su Hızlı batan >640 g/l >600 g/l Yavaş batan 580-600 g/l 540-560 g/l Nötral 520-540 g/l 480-500 g/l Yüzen <480 g/l <440 g/l

Teşekkürler…