Önemli su yönetim konuları: farklı nehir havzalarından örnekler Modül 2: Su Bütçesi, Baskılar ve Etkiler, Önemli Su Yönetimi Konuları, İzleme, Karakterizasyon Raporu Önemli su yönetim konuları: farklı nehir havzalarından örnekler Alexei Iarochevitch Antalya 15 Ocak 2015

İçerik: ÖSYK (SWMI) nedir? Vizyon ve yönetim hedefleri Tuna, Sava, Tisza Nehir Havzası Bölgelerindeki (NHB) ÖSYKlar Tuna NHB temel hidromorfolojik baskı unsurları: Nehrin uzunluğunun devamlılığına müdehale ve morfolojik bozulmalar Komşu sulak alan/taşkın yatağıyla bağın kopması Hidrolojik bozulmalar, akışın miktar ve durumundaki kaygı verici değişimler Alıştırmalar

Avrupa Çevre Ajansı’na (AÇA) göre DPSIR çerçevesi

Önemli Su Yönetim Konuları SÇD, önemli antropojenik baskılar ve insan aktivitelerinin etkilerinin tip ve boyutu ile ilgili bilginin derlenmesi ve sürekli güncel tutulmasını gerektirir. (Nehir Havzası Yönetim Planı - Bölüm 2) ÖSYK (SWMI) = baskı + kaynak (örn. fosfat + deterjanlar, morfoloji + taşkın riski)

Önemli Su Yönetim Konuları ÖSYKlar (SWMIs), su çevresi üzerinde, SÇD’nin çevresel hedeflerine ulaşma gücümüzü riske atabilecek olan baskılardır. Konuların sebepleri şunlar olabilir: devam eden insan aktiviteleri (örn. tarım, endüstri); geçmiş insan aktiviteleri (örn. terk edilmiş madenler, kirlenmiş alanlar); yeni gelişmeler (örn. gelecekteki altyapı projeleri).

Tuna Nehir Havzası Bölgesindeki Önemli Su Yönetim Konuları havza bütünü seviyesinde önemli etkileri olan baskıları temsil eder. Sadece lokal etkisi olan baskılar havza bütünü seviyesinde dikkate alınmaz ve bunlar ulusal / havza altı NHYPler içinde ele alınır. kümülatif etkiler görülebilir - etkiler mansap yönünde (örn. kirletici konsantrayonu) ve/veya mansaptan memba yönünde (örn. nehir devamlılığı) oluşabilir. havzanın bütünü kapsayacak bir bakış açısı ve ülkeler arası işbirliği gerektirir. her bir Önemli Su Yönetimi Konusu (SWMI) için vizyon ve yönetim hedefleri geliştirilmiştir. Tuna Nehir Havzası Yönetim Planı’na yönelik 2009 yılında belirlenen SWMI’ler 2014 yılında onaylanmıştır. (ilk gözden geçirme)

Vizyon ve operasyonel yönetim hedefleri Vizyonlar ortak değerlere dayanır ve uzun vadeli bir bakış açısıyla temel hedefleri tanımlar. İlgili yönetim hedefleri çevresel hedeflere ulaşabilmek için gerekli adımları net bir şekilde tanılmar Vizyon ve yönetim hedefleri, Tuna kıyısındaki tüm ülkelerin ortak yaklaşımını yansıtma amacına hizmet eder ve bu büyük, özel ve heterojen Avrupa nehir havzasında SÇD hedeflerinin sağlanmasını destekler.

Vizyon Nehir ve habitat devamlılığının bozulması Antropojenik engeller ve habitat kayıpları balık göçü ve üremesini engellemez.

Yönetim hedefleri Nehir ve habitat devamlılığının bozulması Sava ülkeleri tarafından 2021/2027’ye kadar gerçekleştirilmesi planlanan, nehir devamlılığını sağlamak/iyileştirmek için uygulanacak olan balık göçü desteklerinin sayı ve lokasyonları ve diğer önlemelerle ile ilgili şartnameler Sava ülkeleri tarafından 2021/2027’ye kadar gerçekleştirilmesi planlanan habitat restorasyon, koruma ve iyileştirme çalışmalarının yeri, kapsamı ve gerekli önlemlerle ilgili şartnameler.

Vizyon Organik kirleticiler Organik kirleticileri ile ilgili uzun vadeli vizyon, Sava Nehir Havzası’na herhangi bir arıtılmamış atıksuyun salınmamasıdır.

Yönetim hedefleri Organik kirleticiler 2015 yılına kadar inşa edilmesi planlanan atıksu toplama sistemlerinin (AATler ile bağlantılı olarak) sayısı ile ilgili şartname 2015 yılına kadar inşa edilmesi planlanan kentsel ve endüstriyel atıksu arıtma tesislerinin sayısı ile ilgili şartname. Bunlara; Arıtma seviyesi şartnameleri (ikinci derece ya da üçüncü derece arıtma) ve Salım azaltım hedefleri ile ilgili şartnameler de dahildir. Aşağıdaki ilgili direktiflerin uygulanması ve gerekli olması durumunda artıma derece ve etkinliğinin artırılması yoluyla, nüfusları 10.000’in üzerinde olan tüm kentlerde ve başlıca endüstri ve tarım tesislerinden ortama bırakılan atık suyun arıtılmadan deşarjının durdurulması; Kentsel Atırk Su Arıtma Direktifi (91/271/EEC) Kanalizasyon Çamuru Direktifi (86/278/EEC) ve IPPC Direktifi (2008/1/EC)

Tuna Nehir Havzası Bölgesinde Önemli Su Yonetimi Kanuları Yüzey suları Organik madde kirliliği Nutrient kirliliği Tehlikeli madde kirliliği Hidromorfolojik bozulmalar

Sava Nehir Havzası Bölgesinde Önemli Su Yönetimi Konuları Yüzey suları Organik madde kirliliği Nutrient kirliliği Tehlikeli madde kirliliği Hidromorfolojik bozulmalar Sediman kalite ve miktarı İstilacı türler

Tizsa (Ukrayna) Nehir Havzası Bölgesinde Önemli Su Yönetimi Konuları Yüzey suları Organik madde kirliliği Nutrient kirliliği Tehlikeli madde kirliliği Hidromorfolojik bozulmalar Evsel atıklar nedeniyle nehir yatağı ve kıyısının kirlenmesi İstilacı türler

Evsel atıklar nedeniyle nehir yatağı ve kıyısının kirlenmesi

Hidromorfolojik baskı unsurları ANA ETMENLER Hidro-elektrik üretimi Taşkın koruma Deniz taşımacılığı Kentsel gelişim Tarım

Tuna Nehir Havzası Bölgesi ana hidromorfolojik baskı unsurları Nehrin uzunlamasına devamlılığının engellenmesi ve morfolojik bozulmalar Komşu sulak alanlar/taşkın yataklarıyla bağlantının kopması ve Akışın miktar ve durumunu değiştiren hidrolojik bozulmalar

Baskı değerlendirme kriteri 1. Nehrin uzunlamasına devamlılığının engellenmesi ve morfolojik bozulmalar Tablo 9: Balık göçlerinde devamlılık müdahelesi: Baskı değerlendirme kriteri Baskı Tetiklenen değişim Baskı değerlendirme kriteri Nehir devamlılığının bozulması Balık göçü ve habitat erişiminin engellenmesi Antropojenik müdahele, rhithral yükseklik >0.7m, potamal yükseklik >0.3m veya ulusal düzeyde geçerli olması halinde daha düşük

Devamlılığı engelleyen ana etmenler: hidro-elektrik üretimi (45%), taşkın koruma (18%), su tedariki (13%)

Tuna Nehir Havzası Bölgesi’nin 4 Tuna Nehir Havzası Bölgesi’nin 4.000 km2’den büyük su toplama alanında toplam 1.018 bariyer bulunmaktadır. - Balik göçünü desteklemek üzere 335 bariyerin halihazırda varlığı ülkeler tarafından rapor edilmiştir ya da 2015’e kadar aktif hale geçecektir. - 2015’e kadar 628 engel (64%) balık göçünü engeller durumda kalacaktır.

Nehir devamlılığına balık göçü açısından engel teşkil eden durumlar Tuna Nehir Havzası Bölgesi kasamında bulunan toplam 703 su kütlesi kapsamında: 50’si balıkların geçişine izin vermesine rağmen balık göçünü engelleyen 304 bariyer Balıkların geçişini imkansız hale getiren nehir devamlılığını engelleyen önemli bozulmalara maruz kalmış 246 (toplam rakamın %35’i) su kütlesi vardır.

2. Nehir morfolojisinde bozulmalar Nehir morfolojisini tanımlaran elemanlar: nehir derinlik ve genişlik çeşitliliği nehir yatağı yapı ve alt katmanları ve civar alanın yapısı Doğal nehir morfolojisinin kötüye gitmesi sucul flora ve faunayı ve dolayısıyla su ekosistemini olumsuz etkiler.

Nehir morfolojisinde bozulmalar Pek çok ülkede beş sınıf sistemi vardır – morfolojik koşulların değerlendirilmesi için iç sınıf sistemi kullanıldığında, su kütlelerinin morfolojik bozulmaları üzerinde bilginin aşağıdaki 3 sınıfta sağlanmasına karar verilmiştir: Doğala yakın - bozulmuş (1-2); Kısmen bozulmuş(3); Büyük ölçüde – yoğun bozulmuş(4-5). 2 ülkede 2 sınıf sistemi kullanılmaktadır, bu ülkelerde aşağıdaki sınıflandırma esas olarak veri ayrı ayrı belirlenmektedir:: Doğala yakın; Büyük ölçüde – yoğun bozulmuş.

Toplam 703 nehir su kütlesinin: 147’si - doğal ile çok az bozulmuş (21%), 80’i - kısmen bozulmuş (11%), 199’u - fazla ile ciddi ölçüde bozulmuş (28%).

2. Bağlantısız yakın sulak alan / taşkın yatakları

2. Komşu sulak alanlar/taşkın yataklarıyla bağlantının kopması Sulakalanlar/taşkın yatakları ve nehir su kütlelerine bağlantıları sucul ekosistemlerin fonsiyonları için önemli bir role sahiptir ve suyun durumu üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Bağlantılı sulakalanlar/taşkın yatakları taşkın olayları sırasında alıkoyma alanları üzerinde önemli bir role sahiptir ve habitat iyileştirmesi ve nutrient azaltımı konusunda olumlu bir etkiye sahiptir. Nehir sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak, biyolojik çeşitlilik için sıcak noktalardır, örn. bu gibi alanları yumurtlama, üreme ve beslenme alanı olarak kullanan balık ve su kuşları için habitat sağlarlar.

Toplam 280.527 ha alanın tekrar bağlanma potansiyeli olduğu belirlenmiştir: 89.954 ha (32%) tümüyle tekrar bağlandı 46.089 ha (16%) kısmen tekrar bağlandı, gerekli bazı önlemler alınmış olmasına rağmen daha ileri önlemlerin alınması planlandı 144.484 ha (52%) tekrar bağlanma potansiyeli mevcut

Bağlantısı kopmuş sulakalanlar/taşkın yatakları kapsamında restorasyon potansiyeli bulunan su kütlelerinin uzunluğu 2.776 km’dir (toplam su ağının %11’i) 2015 ötesinde yeniden bağlantı olasılığıyla birlikte toplam su kütlesi sayılarıyla ilişkisi olan ve sulak alan/baskın alanı olan nehir su kütleleri   Su kütlesi sayısı Yeniden bağlantı potansiyeli olan su kütleleri Yeniden bağlantı potansiyeli olan %'si Tuna Nehri 59 10 17 DRBD akarsuları 644 14 2 Bütün DRBD 703 24 3

3. Hidrolojik bozulmalar Hidrolojik baskı türleri, tetiklenen değişimler ve DRBD'deki analizle ilgili baskı/etki kriteri Hidrolojik baskı Tetiklenen değişim Baskı değerlendirme kriteri Setleme Akış hızında değişiklik/azalma ve yapay enine yapıların sebep olan nehir bölümü akış rejimi Tuna Nehri: düşük akış şartlarında setleme uzunluğu >10km / Tuna Akarsuları: düşük akış şartlarında setleme uzunluğu >1km Su çekimi / rezidual su Miktar değişimi ve sudaki deşarj/akış dinamikleri Belli bir dönemdeki ortalama yıllık akışın %50'si baraj aşağısı akış Hidropik Nehir ve su miktarındaki akış/deşarj düzeninde değişim Su seviyesi dalgalanması >1m/günlük veya biyoloji üzerinde bilinen/gözlenen olumsuz şartlar altında daha az

3a. Barajlar Halfeti, Firat

3a. Barajlar Barajlar, - nehir/habitat devamlılığını engellemeye ek olarak - nehrin memba akış şartlarını da değiştiren bariyerler nedeniyle oluşur. Akış hızındaki azalmalar ve akış deşarjında oluşabilecek olası değişiklikler nedeniyle nehirlerin karakterli göl-benzeri bir yapıya doğru değişir. Ayrıca, barajlar erozyon ve mansap derinliğinin artmasına, komşu sulakalanların kurumasına neden olur. Tuna Nehri için, barajlar, önemli değişimlere neden olan ana hidrolojik baskı unsurlarıdır. 2.857 km’lik toplam uzunluğunun 926 km’sinde (%32’si) barajlar mevcuttur. Demir Kapı 1 Barajı Tuna Nehri’nin 310 km’den uzun bir bölümünün akışını etkiler

Tuna Nehri Havzası Bölgesi kapsamında 225 su kütlesini etkileyen 392 baraj bulunmaktadır. 4.000 km2’nin üzerindeki 25.207 km’lik tüm nehirlerin 3581 km’si (%14) barajlardan etkilenir.

3b. Su çekimi Su çekimi, suyun miktar ve akışını önemli ölçüde azaltır ve nehrin ihtiyacı olan minimum ekolojik akışı garanti altına alınmadığı durumlarda suyun durumunu olumsuz etkiler. Tuna Nehir Havzası Bölgesi’nde, su çekimi ile önemli değişimlere neden olan ana su kullanımları çoğunlukla hidro-elektrik üretimi (%73), şebeke suyu tedariki (%6), elektrik üretimi için soğutma amaçlı (%3), tarım, ormancılık ve sulama (%3) ve diğerleridir.

bozulmalara sebep olmaktadır. Toplamda 153 önemli su çekimi Tuna Nehir Havzası Bölgesinde nehirlerin su akışında bozulmalara sebep olmaktadır. 110 su kütlesi bu baskılardan etkilenmektedir.

3c. Suyun aşırı birikmesi photo

3c. Suyun aşırı birikmesi pik elektrik tedarikinin karşılanması için hidro-elektrik üretiminden kaynaklanan yapay su seviyelerindeki dalgalanmalar

Planlanan altyapı projeleri Mevcut hidromorfolojik bozulmalara ek olarak, Tuna Nehir Havzası Bölgesi kapsamında planlama ve hazırlık aşamasında olan ciddi sayıda altyapı projesi bulunmaktadır. Baskı analizine göre, Tuna Nehir Havzası Bölgesi için 51 Altyapı Projesi raporlanmıştır. Bunların 36’sı, Tuna Nehri üzerindedir. %71’i deniz taşımacılığı, %21’i taşkın koruma ve %8’i hidro-elektirk üretimine yöneliktir. Tablo 13: Tuna Nehri ve su toplama alanları >4.000km2 olan diğer DRBD nehirlerindeki geleceğe yönelik altyapı projelerinin toplama kriterleri   Tuna Nehri >4.000km2 toplama alanı olan diğer DRBD nehirleri Kriter Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) ve/veya Çevre Etki Değerlendirmesi (ÇED) proje için uygulanır veya ve projenin sınır aşan etkiler tetiklemesi beklenmektedir

Teşekkürler!