Ergo: İş Nomos: Bilim (Yasalar) Ergonomi : İŞBİLİM (Yunanca) 1949 yılında İngiltere’de bu isim otaya atılmıştır.

ABD’de Human Factor Engineering (İnsan Müh) İngiltere’de Applied Pyschology İskandinav Ülkelerinde Bio-technology Almanya’da Arbeit phssiology, Ayrıca biodynamics,biomechanics isimleri kullanılır.

TARİHÇE F.W.Taylor (1856-1915)’ın 18.yy da “iş düzeni” anlayışını geliştirmek için ve işgörenlerin daha verimli çalışabilmesi için çeşitli teoriler ortaya atmasıyla başlamıştır. 1910’larda Mr.&Mrs. Gilberth’in (hanımı psikolog, kendisi mühendis) geliştirdikleri İş ve Zaman Etüdü (Time&motion Study). 1913’de Munsterberg “Endüstriyel Etkinliklerde Psikoloji” İngiltere’de kurulan “Yorgunluk Kurulu” ve “Ulusal Endüstri Psikolojisi Enstitüsü”

TARİHÇE 1949’da sadece psikolojik yaklaşımın yeterli olmayacağının anlaşılmasıyla ve çoklu disipline geçişle “Ergonomics Research Council” Ergonomik Araştırmalar Konseyi Oxford Toplantısı Türkiye’de ilk kez 1971’de ODTÜ Endüstri Mühendisliği ders eğitim programına alınmış

İNSAN ÖZELLİKLERİNE İLİŞKİN ETMENLER

Fiziksel Etmenler - Kuvvet ve güç - Tepki süresi (yanıt süresi) - Vücut ölçüleri - Yaş - Algı organlarının özellikleri

Fizyolojik Etmenler - Kas Gerilimi - Metabolik iş verimi - Hastalıklara karşı direnç - Uyku ve Dinlenme gereksinimleri ** Yorgunluk, Alkol ve sigara, Kimyasal ortam, Hastalık, Ortam koşulları(sıcaklık,nem, toz v.s.)

Psikolojik Etmenler - Uyuşmazlıklar (şaşırma, yanılma, unutkanlık) - Üzüntüleri - Ailevi Sorunlar - Meslek Sorunları - Ekonomik Zorluklar - Güvensizlik ** Kızgınlık, öfke, üzüntü, isteksizlik, ilgisizlik

İş Sisteminin İnsan Üzerinde Oluşturduğu Zorlanmalar Fizyolojik (Fiziksel yük) Psikolojik (Zihinsel Yük)

Algı Organlarının Yanıt Süreleri (msn) Görme--------------------------- 190 İşitme-----------------------------125-215 Koku Alma ----------------------290 Dokunma (sıcak-soğuk) -------200-220 Tat alma -------------------------170

İşyeri ortam koşullarını etkileyen Faktörler

Hava Isısı Fabrikalarda en rahat ortam ısısı..................... 18,3oC Çalışma Ortamının alt ve üst sınırları............. 15,6-20oC Büro ortamı için ..............................................19,7-22,8oC Ağır endüstriyel işlerde ...................................12,8-15,6oC

Rölatif nemlilik en fazla % 70 olmalıdır

Hava Hareketleri İdeal hava akımı 150 mm/sn civarındadır. Bu akım 510 mm/sn düzeyine çıktığında ortam “esintili”, 100 mm/sn düzeyine düştüğünde ortam “havasız”

Gürültü SES: İşitme organınca algılanılabilen bir duyudur. GÜRÜLTÜ: İstenmeyen sestir. Ses ölçü birimi : dB Normal şartlarda 40-60 dB Max müsaade edilebilir gürültü düzeyi 8 saatlik mesaide 90 dB ‘dir. Gürütünün üst sınırı 115 dB (ancak 15 dk.)

Gürültünün Etkileri Çalışanlar gürültüden hoşlanmazlar rahatsız olurlar. Gürültü işitme kayıplarına neden olur, iç kulakta fizyolojik hasarlar oluşur. İş verimliliği üzerinde olumsuz etki yapar Psikomotor bozulmalar (uyku düzensizliği, bilinç dışı yan etkiler) Psikolojik etkiler (can sıkıntısı, dalgınlık)

Gürültünün Fizyolojik Etkileri Kan basıncında artış Kalp atış hızında artış Derideki kan damarlarında daralma Metabolik enerji tüketiminde artış Adale geriliminde artış Beslenme organlarının hareketlerinde azalma, hazımsızlık Cildin soluklaşması Göz bebeklerinin donuklaşması Uyku düzensizliği Yorgunluk

İş Verimine Etkisi İnsan hatalarına bağlı gecikmeler Aşırı malzeme kayıpları Belli uyarılara geç reaksiyon Makine hatalarını farketmede yavaşlık İş kazaları olasılığında artış

Gürültüye karşı Önlemler; İşçi Sağlığı İş Güvenliği Verimlilik açısından önemlidir

** Öncelikle gürültüyü kaynaktan kesmek: Makinalara susturucu takılması Gürültüye neden olan parçaların yenilenmesi Bakım ve yağlama hizmetlerinin düzenli yapılması Özel ses emici döşeme kullanılması Gürültü yapan parçaların ses kesiciler ile örtülmesi

** Bunlara rağmen gürültü zararlı düzeyde kalırsa: Makinaların özel bölmelere konulması, Bina içinde; -Döşeme ve duvarların ses emici malzemeyle örtülmesi -Ses emici ara bölmeler, delikli karo, ses emici levhalar kullanılması

**Tüm bunlara rağmen 100 dB’in üstünde kalırsa kişisel koruyucular kullanılması: - kulak tıkaçları - manşonlar **90 dB değeri civarında bir gürültüyü önlemek için sadece bina içi önlemler yeterli olmaktır

Aydınlatma niçin gereklidir: Üretimin hızlandırılması Kusurlu ürün ve israfın azaltılması İşçilerde görsel yorgunluğun ve baş ağrılarının önlenmesi İşyerlerinde, her türlü işlemin kusursuz yapılabilmesi İşgörenlerin göz sağlığının korunması Çalışanların optimal çalışma koşullarında çalıştırılması göz sağlığı ve görme netliğini korur. İşin yapılması için gerekli bilgilerin %80’i görerek kazanılır

Ölçü birimi lüks 1 mumun 30 cm ötede yapabileceği aydınlatma 10 lükstür. Günümüzde; rahat okuyup yazmak, dikiş dikmek düzeyindeki işler için 300 lüks gereklidir.

Aydınlatma düzeyi: İşin hassaslık derecesine Parçaların küçüklüğüne İşçilerin yaşına göre ayarlanmalıdır.

Gün ışığı Çalışma yerinde parlama yapmaz İşçilerin gözüne doğrudan gelmez Eşit bir şekilde dağılım için en uygun aydınlatma yaklaşımının çatıdan aydınlatma Testere tipi çatılarda olduğu gibi tek bir yöne gün ışığı faktörü öngörülür (250 Lüks) Aydınlatma düzeyinin yıl boyu ve mesai saatleri içinde en az %85 düzeyinde sağlanabilmesi öngörülür

İyi bir aydınlatma projesi tasarımında dikkat edilecek kriterler: Çalışanların göz sağlığı Yüksek düzeyde iş becerisi Optimal verimlilik Çalışanların kendilerini rahat hissetmeleri

Renklerin Seçiminde: Renklerin ışığı yansıtma düzeyi (parlama) Renklerin Psikolojik etkileri dikkate alınmalıdır. ** Parlak ve cilalı yüzeyler yerine matlaştırılmış açık renkli yüzeyler tercih edilmelidir

PARLAMA Aydınlatılmış yüzeylerden bir bölümünün diğerlerine bakarak daha fazla ışık yansıtması, aşırı ışıklı görünmesi yada kaynaktan yansıyan ışığın doğrudan göze gelmesi olarak açıklanabilir.

Aydınlatma Tasarımında: 1- Günışığı ile aydınlatma 2- Yapay aydınlatma a) Tekdüze ve genel aydınlatma b) Özel ışık kaynağı ile takviye (yerel ek aydınlatma)

Çok kaba işler: 20-100 (lüks) - Koridorlarda hareket etme, kazan dairesinde veya ambarda çalışma Kaba işler: 150 (lüks) - Ara sıra yapılan tezgah ve makine işleri, stok sayımı Oldukça hassas işler: 300 (lüks) - Orta derece hassas tezgah ve makine işleri, okuma, kayıt, dosyalama Hassas işler: 700 (lüks) - Hassas makine ve tezgah işleri, hassas boyama v.s. Çok hassas işler: 1500 (lüks) - Hassas mekanizmaların montajı, hassas taşlama Olağandışı zor işler: 3000+ (lüks)-Saat tamiri

ANTROPOMETRİ

Antropos: İnsan Metron : Ölçü (Yunanca) İnsan vücudunun boyutlarıyla ilgilenen özel bir bilim dalıdır. 1- Uzunluk 2- Genişlik 3- Yükseklik 4- Ağırlık 5- Çevre boyutları Biyomekanik yaklaşım; 1- Hareket hudutları 2- Kuvvet gereksinimi 3- Davranış hızı gibi yaklaşımlarda insan vücudunun etkisini inceler.

Ergonomik anlamda antropometri: Statik antropometri: Gerçekte antropometri insanların satatik duruş ve oturuşlarındaki metrik değerleri ele alır. İnsan üzerinden 140 fiziksel ölçü alınabilir. Okul çocuklarının oturacağı sıraların boyutları, gaz maskesi yüz ölçüleri gibi tasarımlarda kullanılır.

Dinamik antropometri Statik veriler çalışma hayatında, insanların kullandığı geçitler, durduğu hacimler, oturma yerleri gibi tasarımlarda kullanılır ancak iş düzeninde insanlar devinim halindedir. Örneğin sürücü koltuğu, sürücünün devamlı hareket etmesi nedeniyle dinamik boyutta ölçülmelidir. Sürücü fonksiyonlarını yerine getirmek için kol, bacak ve gövdesini değişik boyutlarda ve devamlı hareket ettirmesi veya insanlar ayakta dururken veya otururken çevrelerindeki malzeme veya işlem noktalarına uzanmak için eğilme, uzanma, dönme hareketlerinin hudutlarının ölçülmesi, insan-makine arakesitinin optimal tasarımı için önemlidir

Antropometrik Veriler: İyi ölçüm yapılarak alınmalı ve istatistiksel metotlar kullanılmalıdır. İnsan ölçüleri standart değildir. Veri Tipleri: Yapısal antropometrik veriler: Statik pozisyonlarda vücut boyutlarının ölçülmesi. Örnek : eklemlerin yerden yüksekliği. Mobilya boyutları ve giysi bedenlerinin saptanmasında kullanılır.

Fonksiyonel antropometrik veriler: Sabit bir noktaya göre vücudun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan verilerdir. Örnek: ayaktaki birinin ileri uzanabileceği max mesafe. İş alanı hacimleri tanımlamada kullanılır. Bir operatörün etrafında kolay ve max ulaşılan alan. Panel tasarımı ve kontrol düğmelerinin optimal yerleşiminde faydalanılır.

Kuvvetsel antropometrik veriler: İnsan vücudu üzerindeki yüklerin mekanik analizini yapmada kullanılır. Çalışma esnasında oluşacak uygun pozisyonların tanımlanması ve eklemlerin uygun açı dizilerinin bulunmasında kullanılır.