H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Plan Balkan Ülkeleri ile İlgili Genel Bilgiler Avrupa’da ve Balkan Ülkelerinde Bilimsel ve Kültürel İşbirliği Bilimsel ve Kültürel Varlıkların Korunması Sonuç ve Öneriler Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Karadeniz’in en kuzeyi Balkan Yarımadası ve Balkan Ülkeleri Adriyatik Denizinin en kuzeyi Karadeniz’in en kuzeyi “balkan,” “balkanlaştırma” “balkanizm” “tehlikeli” “bölünmüş/çatışmalı bölgeler” “çöküşmüş hükümetler” “işlemeyen kurumlar” “primitivizm” “Avrupa’nın barut fıçısı” “Güney Doğu Avrupa” “Orta Avrupa” Balkanlardan gelen . . .” Kaynak: S. Pavic, Some thoughts about the Balkans, (22.11.2000) http://geography.about.com/library/misc/ucbalkans.htm; Balkan peninsula http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567023/balkan_peninsula.htm Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Sürekli değişen haritalar Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Balkan Ülkeleriyle İlgili Bilgiler Romanya (20M) Yunanistan (10,5M) Türkiye (72 M-Trakya 10M) Sırbistan (9,5M) Arnavutluk (8M) Bulgaristan (7,8M) Hırvatistan (5,1M) Bosna-Hersek (2,8M) Slovenya (2M) Makedonya (1.3M) Karadağ (0,3M) Kosova (2,1M) 12 devlet Yüzölçümü 550.000 km2 Nüfusu yaklaşık 80 milyon (Avrupa’nın %18’i) “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az gelişmiş kısmı” (http://en.wikipedia.org/wiki/Balkans) Internet’e erişim %25,5 (AB’de %55,7) 35 milyon Internet kullanıcısı (TR 16 milyon) Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

2007-1008 Ağa Hazırlıklı Olma İndeksi Sıralamaları (127 ülke için) Slovenya 30 Hırvatistan 49 Türkiye 55 Yunanistan 56 Romanya 61 Bulgaristan 68 Makedonya 83 Bosna-Hersek 95 Arnavutluk 108 İlk 4 sırada Danimarka, İsveç, İsviçre ve ABD ilk dört sırada. Kosova, Karabağ ve Sırbistan değerlendirilmemiş. Kaynak: The Networked Readiness Index 2007–2008 rankings http://www.weforum.org/pdf/gitr/2008/Rankings.pdf Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Balkan Ülkeleri GEANT2 bağlantı kapasiteleri Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Balkan Ülkelerinde Bilimsel Yayınlar Türkiye (yaklaşık 100.000) Yunanistan (yaklaşık 100.000) Bulgaristan (53.795), Romanya (53.269) “Yugoslavia” (49.018) Slovenya (25.033), Hırvatistan (24.116), Sırbistan (9910), Makedonya (2272) Bosna-Hersek (1124) Arnavutluk (780) Karadağ (317) Kosova (51) Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Ortak Yayın Sayıları Türkiye-Yunanistan: 428 Türkiye-Romanya: 267 Türkiye-Bulgaristan: 214 Tüm yayınların binde 2’si-binde 4ü Yunanistan-Bulgaristan: 671 Yunanistan-Romanya: 482 Bulgaristan-Romanya: 526 Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Dijital Bilim ve Kültür Alanında İşbirliği “İşbirliği iki ya da daha fazla kurumun veya ülkenin kullanıcılarına daha gelişmiş ve daha çeşitli hizmet vermek için birlikte çalışmaları” Zengin ülkelerin daha az zenginlere “yardım etmeleri” demek değil İşbirliği dijital kültürel miras kurumlarının birbirlerine “karşılıklı bağımlı” olmaları demek Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

AB-Balkan Ülkeleri Bilim ve Teknolojide İşbirliği Araştırma alt yapısı İnsan Potansiyelini geliştirme Kurum geliştirme Beklenen hedefleri maksimize etmek için tutarlı ve dengeli bir yolla, karşılıklı fayda ve bölgesel etki için ortak bilim ve teknoloji etkinliklerinin yüceltilmesi Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

SEEREN2 GEANT’ın gelecek kuşak Güney Doğu Avrupa alt bölümü Bölgedeki ulusal eğitim ve araştırma ağlarını birbirine bağlayan hızlı bir omurga Grid alt yapıları GEANT2, EGEE, SEE-GRID ile bütünleşik http://www.seeren.org/content/modules/articles/PR-Bosnia-Serbia-dark-fibre-2006-01-15.pdf Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Güney Doğu Avrupa GRID yetenekli e-alt yapı geliştirme SEE GRID Güney Doğu Avrupa GRID yetenekli e-alt yapı geliştirme Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

TR-GRID Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Araştırma ve Eğitim İçin Güney Doğu Avrupa Fiber Alt Yapısı SEEFIRE Araştırma ve Eğitim İçin Güney Doğu Avrupa Fiber Alt Yapısı Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

SEE EGEE Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

EGEE 2008 Konferansı Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Kültür Yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ); geçici, zamanla unutuluyor Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor Lyman ve Kahle (1998) Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Dijital belgeler / nesneler Sonradan olma dijital belgeler Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs. Anadan doğma dijital belgeler Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar (Facebook, Second Life), viki’ler, bloglar, vd. Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Dijital Arşivleme ve Koruma Dijitalleştirme dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital forma dönüştürme Dijital arşivleme – dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma) Dijital koruma –uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden saklama Dijital arkeoloji - Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Kültürel Miras Balkan ülkeleri çok zengin bir kültürel mirası paylaşıyorlar Ama savaşlar ve ihmal Balkanlardaki ortak kültürel zenginliğin azalmasına neden oluyor Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Mostar Köprüsü (Stari Most) Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi 1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü. Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi. Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

? Ferhadiye Camii, Banya Luka ? Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç “Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır. Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137) “Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

“Öteki”lerin kültürel mirası “Ulus-devlet” yaratma süreci Vatandaş tanımı “Öteki”lerin yarattığı kültürel zenginliklerin ihmal edilmesi “Öteki”lerin kültürel mirasının yok edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun” değil Ortak bilgi mirasını gelişen iletişim ve bilgi teknolojileriyle belki korumak mümkün Ama ortak kültürel zenginliğimiz yok olduğunda bunları geri getirmek mümkün değil Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

İnsanlığın Ortak Mirası Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972) Manevi (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003) Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu (UNESCO, 2005) Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

AB Dijitalleştirme Programları DIGICULT (Digital Heritage and Cultural Content Programme) CALIMERA (Cultural Applications: Local Institutions Mediating Electronic Resources) COINE (Cultural Objects in Networked Environments) ERPANET (Electronic Resources Preservation and Access Network) NEDLIB (Networked European Digital Library) CHIMER . . . 4.2 Digital Information Archive System The Digital Information Archive System (DIAS) is a commercially available system, originally developed to handle the electronic deposit of electronic documents and multimedia files for the Koninklijke Bibliotheek (KB) (the National Library of the Netherlands) (IBM, 2003a). It is based on the results of the various NEDLIB Projects led by the KB over the last several years. In the current DIAS system, IBM addressed the initial ingest, transformation, storage and metadata creation. The technical issues related to long-term access are being studied by IBM and are not a part of the December 2002 implementation. The DIAS system was implemented as KB’s Deposit of Netherlands Electronic Publications (DNEP) system in December 2002, making it the first system of its kind (IBM, 2003b). KB’s initial implementation is for e-journal publishers to deposit e-journals, but the plan is to extend this to other types of e-materials such as e-books. Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Boyana Kilisesi Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Museumland Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Lund İlkeleri (2001) Üye devletler arasında dijitalleştirme programlarının eşgüdümü için bir mekanizma yaratmak Erişilebilir ve sürdürülebilir miras Kültürel çeşitlilik, eğitim ve içerik sanayileri için destek Çeşitli ve zengin dijital kaynaklar Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Lund İlkeleri: Temel Engeller Yaklaşım farkları Entellektüel mülkiyet hakları Kültürel programlar ve yeni teknoloji programları arasında sinerji yokluğu Kurumsal yatırım ve adanmışlık Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Lund İlkeleri: Üye Ülkeler Ne Yapmalı? Eşgüdüm için sürekli bir forum yaratmak Politika ve programlar konusunda bir Avrupa görüşünü desteklemek ve geliştirmek İyi uygulamaları yüceltmek ve desteklemek ve üye ülkeler arasında ahenk sağlamak İyi uygulama ve uygun becerilerin kabulünü hızlandırmak Ulusal envanterler kurarak Avrupa içeriğini görünebilir ve erişilebilir yapmak Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

i2010: Dijital Kütüphaneler Girişimi eContentplus programı “Bir tıklamayla Avupa’nın kültürel ve bilimsel mirasına erişmek” Üye ülkeler kültürel miras kurumlarına (kütüphane, arşiv, müze) 14 milyar dolar harcıyor İçerik endüstrisi Avrupa GSMH’sinin %5’i “Kütüphane, arşiv ve müzelerin sahip olduğu içerik kaynaklarının dijitalleştirilmesi ve bunların elektronik erişime açılması ekonomik değeri önemli ölçüde artırabilir” (European Commission, 2005, p. 4). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

“Bir kere dijitalleştir, en geniş biçimde yay” Bir kitabın dijitalleştirilmesi 8-12 Euro Avrupa Dijital Kütüphanesini geliştirmek için sadece dijitalleştirmek yeterli değil Birlikte çalışabilirlik, üst veri yaratma ve arama teknolojileri geliştirme gibi teknik sorunlar da çözülmeli (European Commission, 2005, s. 8). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Geçmişin Geleceği Analog materyallerin dijitalleştirilmesi AB arşiv ve kütüphanelerinin çok azı dijitalleştirildi Toplam maliyetin 100 milyar euro olacağı tahmin ediliyor European Commission, 2005, s. 14 Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

(Lynch, 2002, European Commission s. 19). Şimdinin Geleceği Anadan doğma dijital materyalllerin dijitalleştirilmesi Anadan doğma dijital kültürel miras nesneleri dinamik ve akıllı Üç boyutlu nesneler, bir kerelik performansların dijitalleştirilmesi Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri gerektiriyor Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor Telif hakları, “öksüz/yetim eserler” gibi sorunların çözülmesi gerekiyor (Lynch, 2002, European Commission s. 19). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Avrupa Kütüphanesi (The European Library) Hırvatistan Yunanistan Sırbistan Slovenya Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Avrupa Kütüphanesi Web Sergisi Bosna-Hersek Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Makedonya Romanya Sırbistan Slovenya Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana Üye ülkelerde kültürel materyallerin dijitalleştirilmesi Bu materyallere çevrimiçi erişim sağlanması Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve planlar geliştirilmesi Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006 http://europa.eu.int/information_society/activities/digital_libraries/doc/recommendation/recommendation/en.pdf. Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Europeana 90 “partner”, 20’si ulusal kütüphane Çok dilde erişim sağlayan bir kullanıcı arayüzü 2M dijital nesne (Kasım 2008) (2010’da 6M olması planlanıyor) Institute for Cultural Memory, Romania Bulgaria, New Bulgarian University Library Greece, Veria Central Public Library National Library of Slovenia Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

SEEDI Güney Doğu Avrupa Dijitalleştirme Girişimi Prof. Nikola Ikonomov’un çağrılı konuşması Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Eylem Planı Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme Hızlı bir veri ağı geliştirme Standart kamu video formatı tanımlama Dijital yayın teknolojileri Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Dijital koruma politikası çerçevesi Seçim ölçütleri Üst veri Birlikte çalışabilirlik (interoperability) Mimari Tarihi değer Birden fazla kopya Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Ortak Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması Bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil etmek için giderek artan biçimde dijital nesnelere bağımlı hale geliyoruz “Dijital karanlık çağ” tehlikesini önlemek zorundayız (Rothenberg, 1995). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Web kültürü “Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı süzgeçlere sahip olmamızdır.” Umberto Eco Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

Sevdalinka: “zarasle su staze moje” Safet Isovic Zarasle su staze moje Zarasle su staze moje i sad one puste stoje bijele ruze nema vise pokraj staze da mirise Stazama sam prolazio kad sam dragoj odlazio od kako se draga uda ne prolazim vise tuda Vec se staza ne poznaje a i ruza uvela je pod kojom sam cesto stao dok sam dragu milovao Staze nema, ruza vene draga nije pokraj mene ostala mi samo sjena da se sjecam uspomena Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne