İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:14

Merkez Bankacılığı ve TCMB

Merkez Bankacılığının Tarihsel Gelişimi Dünya’da: 1694 yılında kurulan İngiltere Bankası, ilk emisyon bankası. Başlangıçta özel veya karma sermayeli, zamanla devletleştirilmişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk Merkez Bankası, 1856 yılında İngiliz sermayesi ile “Bank-ı Osmani” adı altında kurulan ve 1863 yılında Fransız sermayesinin eklenmesiyle “Bank-ı Osmani-i Şahane” adını alan Osmanlı Bankası olmuştur. TCMB: Cumhuriyetin ilanından sonra ulusal bir merkez bankasının kurulması için yapılan çalışmalar sonucunda 1930'da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu kabul edilerek 1931'de Banka kurulmuş ve 1932’de resmen çalışmaya başlamıştır.

TCMB’nin Görevleri Temel Görev: Fiyat istikrarını sağlamak. Açık piyasa işlemleri yapmak, Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak, Zorunlu karşılıklar ile ilgili usul ve esasları belirlemek (2010 itibariyle TL %6, y. para %11), Reeskont ve avans işlemleri yapmak, Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek, Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak, Mali piyasaları izlemek, Bankalardaki mevduatın vade ve türlerini belirlemektir.

TCMB’nin Yetkileri Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir. Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla gerekli para politikası araçlarını belirler ve uygular. Olağanüstü hallerde TMSF’ye avans verir. Son kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür. Uygulayacakları faiz oranlarını bankalardan ister. Mali piyasaları izlemek amacıyla düzenleme ve denetleme kuruluşlarından gerekli bilgileri ister.

TCMB’nin Başlıca Müşavirlik Görevleri Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş verir. Bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki görüş ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir.

Merkez Bankası Bağımsızlığı MB’nın para politikası ile ilgili kararların alınmasında ve uygulamasında politik baskılardan uzak hareket edebilme yeteneğidir. İkiye ayrılır "amaç bağımsızlığı" ve "araç bağımsızlığı“. MB bağımsızlığı neden önemlidir? Fiyat istikrarı. Yüksek ve kronik enflasyon ekonomik ve toplumsal açıdan yıkıcı sonuçlar doğurur.

Merkez Bankası Bağımsızlığı Siyasiler fiyat istikrarı açısından tehtid midir ? İktidarların siyasi kaygılarla ekonomiyi kapasitenin üzerinde çalışmaya zorlamak ve bütçe açıklarını merkez bankası kaynakları ile finanse etmek gibi eğilimleri vardır. Bunlar kısa vadede büyüme ve istihdam artışı getirse de, uzun vadede yüksek enflasyon, düşük ve volatil büyüme ve işsizliğe neden olur. Fiyat istikrarı uzun vadeli, istikrarlı ve kararlı politika uygulamaları gerektirir.Siyasiler ise kısa vadeli bir bakış açısına sahiptir.

TCMB: Ne Kadar Bağımsız? TCMB: Amaç bağımsızlığına değil araç bağımsızlığına sahiptir. Temel Amaç Kanunda belirtilmiştir (MB Kanunu Madde 4: Temel görev fiyat istikrarı). Fiyat istikrarını sağlayacak araçları belirlemekte bağımsızdır. TCMB Başkanı Bakanlar kurulu tarafından ve Cumhurbaşkanı onayıyla atanmaktadır.

TCMB Bilançosu (Vaziyet)

TCMB Bilançosu- Aktif 1.ALTIN MEVCUDU : TCMB Altın Mevcudu. 2.DÖVİZ BORÇLULARI: Konvertibl ve konvertibl olmayan döviz varlıkları 3.MADENİ PARA : Madeni para mevcudunu gösterir. 4.DAHİLDEKİ MUHABİRLER : TCMB’nin bulunmadığı yerlerdeki muhabir bankalarda (Ziraat Bankası) açılan hesaplar. 5.MENKUL DEĞERLER CÜZDANI :DİBSler, APİ nedeniyle alınan menkul kıymetler. 6. İÇ KREDİLER : Kamu ve bankacılık sektörüne verilen krediler. 7.AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ : Repo işlemleri ve Bankalararası Piyasa işlemleri, ile bankalara açılan overnight kredilerden kaynaklı alacaklar . 8.DIŞ KREDİLER : Muhtelif ülkelerin merkez bankalarına kullandırdılan krediler. 9.İŞTİRAKLER : TCMB'nin Bank for International Settlements ve SWIFT'teki hisseleri. 10.GAYRİMENKULLER VE DEMİRBAŞLAR: TCMB’nin bina, arsa ve demirbaşları. 11. TAKİPTEKİ ALACAKLAR : İflas eden İşçi Kredi Bankası ve Türkiye Bağcılar Bankası'ndan alacaklar. 12. SDR TAHSISATI NEDENIYLE HAZINE YÜKÜMLÜLÜĞÜ: Hazinenin kullandığı IMF kredisi (pasifte SDR tahsisatı). 13. DEĞERLEME HESABI: Aktif pasifdeki altın, dövizin yeniden değerlendirilmesi sonucu oluşan kur farkı. 14. FAİZ VE GELİR REESKONTLARI: Tahakkuk eden faiz ve gelir reeskontlarının bakiyesi 15. MUVAKKAT BORÇLULAR: Kamu ve bankacılık sektörünü dışı alacaklar. 16. DİĞER AKTİFLER *Reeskont: Vadesi bilanço tarihinden ileri bir tarihte olan borç ve alacak senetlerinin, bilanço tarihi itibariyle gerçek değerinin bilançoda gösterilebilmesi için yapılan iskonto işlemi.

TCMB Bilançosu- Pasif 1.TEDAVÜLDEKİ BANKNOTLAR 2. HAZİNE'NİN ALACAKLARI 3.DÖVİZ ALACAKLILARI 4. MEVDUAT - Kamu sektörü, bankacılık sektörü ve diğer kuruluşlar adına TCMB nezdinde açılan TL ve döviz mevduat hesapları. 5.AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ : TCMB'nin Açık Piyasa ve Bankalararası Para Piyasası ve Swap işlemlerinden olan borçları. 6.DIŞ KREDİLER 7.İTHALAT AKREDİTİF BEDELLERİ, TEMİNAT VE DEPOZİTOLAR: TCMB'na yatırılan teminatlar ile TCMB'nca satışı yapılmış akreditif işlemlerinin TL karşılıkları. 8.ÖDENECEK SENET VE HAVALELER 9. SDR TAHSİSATI 10.SERMAYE: (%55 hisse hazinenin). 11. İHTİYAT AKÇESİ 12. KARŞILIKLAR: TCMB işlemleri dolayısıyla meydana gelebilecek riskleri karşılamak üzere ayrılan karşılıklar ve yurtiçi işlemleri için ayrılan dahili sigorta fonlarını içermektedir. 13. DEĞERLEME HESABI (oluşan aleyhte kur farkı aktifte izlenmiştir) 14. FAİZ VE GİDER REESKONTLARI: Pasifde bulunan kaynaklara tahakkuk eden faiz ve diğer giderlerin, bilançonun hazırlandığı tarihteki değerlerine indirgenebilmeleri için ayrılan reeskont tutarları. 15. MUVAKKAT ALACAKLILAR: Kamu ve bankacılık sektörü dışı borçlar 16. DİĞER PASİFLER

TCMB- Analitik Bilanço

TCMB- Analitik Bilanço Analitik Bilanço parasal analizi kolaylaştırır. Merkez Bankasi'nin ekonominin likiditesini düzenlemek için yaptigi islemler, bilançosundaki iç ve dis varliklari artirmak ya da azaltmak biçiminde etki yapar. Örnegin, bankanin açtigi kredilerin artmasi, bankanin varliklarinin artirir. Merkez Bankasi varlik artisini finanse edebilmek için ya mevduat yaratir ya da emisyonu artirir. MB repo yaparak piyasaya para sürdüğünde APİ’ye + olarak. MB ters-repo yaparak (terim bankacılık kesimi açısından düşünülerek kullanılmaktadır) piyasadan para çektiğinde pasifteki APİ’ye - olarak işlenir. MB piyasadan döviz satin almasi durumunda Net Dis Varliklar kalemi artacak, bu artisin karsiliginda da ya emisyon kalemini ya da API kalemini artiracaktır.

TCMB Bilançosu ve Parasal Taban Yükümlülüklerden (pasif kalemlerden) elde edilişi: Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Mevduatı (zorunlu+serbest) + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı (Pasif 2A) Parasal Taban = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri (Net Yükümlülükler) (2A+2BA) Merkez Bankası Parası = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri + Kamu Mevduatı (2A+2BA+2BB)

TCMB Para Arzı Tanımı