NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ TÜRK DİLİ TDI102 13. HAFTA

TDI102 13. HAFTA NELER ÖĞRENECEĞİM? Anlatım Bozuklukları

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Duygu, düşünce, hayal ve isteklerin sözle ya da yazıyla başkasına iletilmesine “anlatım” adı verilir. Ana dilin yanlış kullanımından kaynaklanan ve anlam karmaşasına neden olan ifade yanlışlıklarına “anlatım bozukluğu” denir.

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Karikatür 1

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Anlatım bozuklukları dilin tam ve doğru kullanılmaması, yapılan hataların bir dil alışkanlığı haline dönüşmesi, bu kötü alışkanlığı düzeltmek adına çaba gösterilmemesi, önemsenmemesi gibi çeşitli nedenlerle toplumun hemen hemen her kesiminde görülmektedir. Televizyon kanalları ve radyo programlarında, gazete ve dergilerde, çeşitli kitaplarda, şarkı sözlerinde sık sık karşılaştığımız bu hataların düzeltilmemesi dilde yozlaşmaya neden olmaktadır.

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 1

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları Görsel 2

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 1.Gereksiz Sözcük Kullanılmasından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları: Eş anlamlı dil öğelerinin bir arada kullanılması ya da görevli olmayan bir sözcüğe cümlede yer verilmesi, anlatımın gücünü azaltır. Çıkarıldığı cümlenin anlamında bir değişikliğin olmadığı sözcük, gereksizdir

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Dikkat: Anlatım bozuklarıyla ilgili verilen tüm örneklerde altı çizili sözcükler yapılan hatayı göstermektedir. Kutup ayıları sıfırın altında eksi kırk derede soğuğa bile dayanır. (Sıfırın altında, eksi ile eş anlamlıdır.) Dış ihracatımız rekor düzeyde. Toplu katliam yapıldı. (Basından) Beş yıl boyunca karşılıklı mektuplaştık.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 2.Yinelemeler (Tekrarlar) Aynı anlama gelen birden çok sözcüğün bir arada kullanılmasıdır. Bu yanlışlığa bir sözcüğün Türkçesiyle yabancı dilden geçmiş şeklinin beraber kullanılması yol açar.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Aralarında bir nüans farkı vardır. (Nüans ve fark sözcükleri eş anlamlıdır.) Hepinize sağlıklı ve sıhhatli günler dilerim. (Sağlık ve sıhhat sözcükleri eş anlamlıdır.) Mesela örneğin…. (Mesela ve örneğin sözcükleri eş anlamlıdır.)

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 3.Çelişen Sözlerden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları: Aynı yargıya bağlı anlamca çelişen sözcüklerin aynı cümle içinde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur. Bu tür yanlışlara düşmemek için cümlelerde kullanılan ifadelerin birbiriyle paralellik göstermesine dikkat edilmelidir.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Şüphesiz sanatçı bu alanda çok başarılı eserler vermiş olmalı. Hemen hemen tam üç ay kaldım İzmir’de. Sanırım bu çirkin oyunu tezgâhlayan kesinlikle odur. Aşağı yukarı tam beş yıldır görüşmüyoruz onunla.

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 3

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 4.Gereksiz Yardımcı Eylem Kullanılmasından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları: Ana fiil varken gereksiz yere yardımcı eylem kullanmaktan kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnek Fiiller: Etki etmek, etki yapmak—etkilemek İstek istemek, istekte bulunmak—istemek Başvuruda bulunmak—başvurmak

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Duyuru yapmak—duyurmak Umut etmek—ummak, dilemek Hasta olmak—hastalanmak

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Bekleme yapmak—Beklemek Endişe etmek—Endişelenmek Hesap etmek—Hesaplamak

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnek Cümleler: 59 LS 678 bekleme yapma! (bekleme!) Geziye katılmak için başvuruda bulunanlar yarın saat 7.00’de otogarda olsun. (başvuranlar) Ne zamandır beni aldattığından kuşku ediyordum/duyuyordum.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 5.Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları: Bu anlatım bozukluğu, anlamları veya yazılışları birbirine yakın olan sözcüklerin karıştırılarak birbirlerinin yerine kullanılmasıyla oluşur.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnek Cümleler: Neden saçların beyazlamış arkadaş? (Şarkı sözü) (ağarmış) Yanlış cevaplarınız dikkate alınmayacaktır. Bu nedenle kitapçıktaki tüm sorular için size doğru görülen seçeneği işaretleyerek cevapsız soru bırakmamanız yararınıza olabilir. (görünen) (AÖF Soru Kitapçığı- Açıklama 2006)

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 4

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Rahmetlik amcam iyi ki bu olanları görmeden öldü. (Rahmetli) Hem ekmeği ucuzlatmak hem de buğdayı pahalılatmak ancak devlet desteğiyle mümkündür. (pahalılaştırmak) Mehmet Efendi, on yıldır bu mahallede bakkalcılık yapar. (bakkallık)

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnek Sözcükler: Yepyeşil—yemyeşil Yesyeni—Yepyeni Artıkın—Artık

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Gelirkene—Gelirken Şimdik—Şimdi Şok olmak—Şoke olmak

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Canısı—Canım Panik olmak, panik Ayrıyetten—Ayrıca, bundan başka Tekrardan-Tekrar

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 6.Noktalama Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları: Yazılı anlatımda bazı noktalama işaretlerinin kullanılmaması, anlamın değişmesine ve yanlış anlaşılmalara neden olmaktadır.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: İhtiyar kadına doğru yürüdü. Bu cümlede öznenin, “ihtiyar” mı, yoksa gizli özne olarak bulunan “o” zamirinin mi olduğu belli değildir. Özne “ihtiyar”sa, bu sözcüğün virgülle “kadın” sözcüğünden ayrılması gerekir.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Doğrusu: İhtiyar, kadına doğru yürüdü. Özne “o” ise, bu öznenin cümlede gizli özne olarak gösterilmesi gerekir. O / İhtiyar kadına doğru yürüdü. (Kim yürüdü? Gizli özne “o”) Seyyah kadının evine vardığında, bir de bakmış ki dış kapı onun için ardına kadar açık bırakılmış. (Elif ŞAFAK, Mahrem, s. 159) (O, “seyyah kadının evine vardığında “ mı, yoksa “Seyyah, kadının evine vardığında mı?)

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 7.Atasözü ve Deyim Yanlışları: Atasözleri ve deyimler, bir dilde kalıplaşmış olarak kullanılan söz birliktelikleridir. Bu yüzden sözcüklerin değiştirilmesi, anlatım bozukluğuna yol açar.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Herkes diline geleni söylerse ilerde çok pişman olur. (ağzına) Gerçek su üstüne çıkıyor. (su yüzüne) Sevinçten etekleri tutuşuyordu. (zil çalıyordu) Alma garibin ahını, çıkar aheste aheste. (mazlumun) Geçti Bolu’nun pazarı, sür eşeği Niğde’ye. (Bor’un)

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 5

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 8.Düşünce ve Mantık Yanlışları: Düşünmeden konuşmak veya yazmak, sözcükleri kullanırken sıralamaya dikkat etmemek ve mantık yönünden tutarsızlıklar bu tür yanlışlara neden olmaktadır.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Karar, 25’e karşı 13 oyla kabul edildi.( 13’e karşı 25 oyla…) Bakan, yangında hayatını kaybedenlere başsağlığı diledi. (Bakan, yangında hayatını kaybedenlerin yakınlarına başsağlığı diledi.) Sesimi duymayanlar lütfen el kaldırsın!

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 6

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 9.Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanılması: Sözcüklerin cümle içinde bulunması gereken yerden başka bir yerde kullanılması, özellikle sıfat ve zarfların ilgili oldukları sözcüklerin değil de başka bir sözcüğün başında kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: İzinsiz inşaata girilmez. Doğrusu: İnşaata izinsiz girilmez. Çok karnım ağrıyor. Doğrusu: Karnım çok ağrıyor.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Ağrısız kulak delinir. Doğrusu: Kulağınız ağrısız delinir. Burada ücretsiz yağ değiştirilir. Doğrusu: Burada yağ ücretsiz değiştirilir.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA 10.Çeviri Benzeri Sözcüklerin Kullanılması: Yabancı dillerden dikkatsiz ve kontrolsüzce yapılan çevirilerin diziler, filmler ve kitaplarla yaşamımıza girmesi; dile yerleşmesi, bir moda akımı gibi yayılması ve bizlerin özentiyle bu sözcükleri kullanması Türkçe adına ciddi bir tehdittir.

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Örnekler: Yemekten önce soğuk, sıcak ne alırsınız? (Türkçede içilecek şeyler için “Ne içersiniz?” ya da “Ne istersiniz?” soruları kullanılır. Yemek ve içmekle ilgili olarak kullanılan “Ne alırsınız?” sorusu, dilimize yabancıdır.)

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Yarın kaç gibi dönersiniz? (“gibi” sözcüğü, Türkçede “benzerlik, miktar” anlamlarıyla çok çeşitli görevlerde kullanılmaktadır. Ancak, bu sözcüğün “yaklaşık, aşağı yukarı” anlamında kullanıldığı yukarıdaki örnek, Türkçeye yabancıdır.)

ANLATIM BOZUKLUKLARI TDI102 13. HAFTA Mağazamızda damping! Bir duble çay lütfen. Part-time iş arıyorum. Huzurlarınıza Türkiye’nin mega starını davet ediyorum. Depoyu fulleyin.

TDI102 13. HAFTA ANLATIM BOZUKLUKLARI Görsel 7