TÜRKÇE DERSİ FİİLLERDE ÇATI

FİİLLERDE ÇATI FİİLLERDE ÇATI A) - Öznesine Göre B)- Nesnesine Göre Fiillerin özne ve nesnelerine göre gösterdikleri özelliklerine çatı denir. FİİLLERDE ÇATI A) - Öznesine Göre B)- Nesnesine Göre 1-Etken fiil 2-Edilgen Fiil 3-Dönüşlü fiil 4-İşteş fiil 1-Geçişli fiil 2- Geçişsiz fiil 3-Oldurgan fiil 4-Ettirgen fiil

1-Etken Fiiller: Çatı eki (-il, -in, -iş) almazlar. Özne bellidir. A- Öznesine Göre Fiiller:Fiiller özneyle ilişkileri yönünden dört türlü çatı oluşturabilirler 1-Etken Fiiller: Çatı eki (-il, -in, -iş) almazlar. Özne bellidir. Örnek:Rüzgar, kumu çölün belirli bir bölümüne taşıdı. Not:Türkçe’deki fiillerin tümü etken çatılıdır.Fiiller ancak değişik ekler aldıkları takdirde çatı değiştirebilirler.

2) Edilgen Fiiller:Etken fiillere “–(i)l” ya da “-(i)n” eklerinden biri getirilerek yapılır. Fiillerin gerçek özneleri yoktur; Sözde özneleri vardır. Örnek:Yemeği hemen hazırladı.(Etken) Yemek hemen hazırlandı.(Edilgen) Not: Edilgen fiillerin bazıları geçişli bazıları geçişsizdir. Geçişli edilgen fiillerin bulunduğu cümlede sözde özne bulunurken; Geçişsiz edilgen fiillerin yer aldığı cümlede sözde özne bulunmaz. Örnek:Tahta silindi.(Sözde özne var.) İnşaata girilmez.(Sözde özne yok)

3) Dönüşlü Fiiller: Öznesinin hem işi yaptığını, hem de işten etkilendiğini bildiren fiillerdir. Dönüşlü fiil çatısı oluşturmak için etken fiillere “-l” ya da “–n” eki getirilir. Örnek: Ayşe süslendi NOT: Dönüşlülük özelliği “kendi” zamiriyle de sağlanabilir. Ör: Ayşe kendini süsledi.

4) İşteş Fiiller: İşin birden çok özne tarafından karşılıklı ya da ortaklaşa yapıldığını bildiren fiillerle bir süre içinde bir durumdan bir başka duruma geçildiğini anlatan fiillerdir. Fiillerin kök ya da gövdelerine “-ş” eki getirilerek yapılır. Üç temel özelliği vardır.

Türk dövüştü, vuruştu istiklal uğruna. a) Eylemi karşılıklı yapma: Birden fazla öznenin aynı işi karşılıklı olarak aynı zamanda yapmalarıdır. Türk dövüştü, vuruştu istiklal uğruna. b) Eylemi ortaklaşa yapma: Birden fazla öznenin aynı işi birlikte aynı zamanda yapmalarıdır. Ör.: Anlattığı fıkraya öğrenciler gülüştüler.

c) Nitelikte eşitlik bildirme: Adlardan ve sıfatlardan “–leş” ekiyle türeyen işteş eylemler, bir süre içinde bir durumdan bir başka duruma geçildiğini bildirir. Ör.:Güneş altında yüzler esmerleşir. Not: “-ış, -iş” ekini alan her fiil işteş değildir. Ör.:Bu adam trene güç bela yetişti.

B)- NESNEYE GÖRE FİİL ÇATI 1)Geçişli Fiiller 2)Geçişsiz fiiller 3)Oldurgan Fiiller . 4)Ettirgen Fiiller

1-Geçişli Fiiller: Nesne alabilen, “neyi, kimi” sorularına cevap veren tüm fiiller geçişlidir. Ör.: Akşam yayınlanan maçı izledim. NOT: Cümlede nesne yoksa bile, fiil nesne alabiliyorsa geçişlidir. Ör.:Çarşıdan aldım.

2-Geçişsiz Fiil: Nesne almayan fiillerdir 2-Geçişsiz Fiil: Nesne almayan fiillerdir. “kimi, neyi” sorularına cevap vermezler. Örnek: Köy akşama doğru sessizliğe bürünüyordu. 3- Oldurgan Fiil: Geçişsiz bir fiilin “-t, -tir, -dır,-tur, -dur, (ı)r, -ar, -er” eklerinden uygun olanıyla geçişli hale getirilmesidir. Örnek: Düştü / Düş-ür-dü.

4- Ettirgen Fiil: Geçişli fiillere “-t,-tır, -dir,-(ı)r,-ar,-er” ekleri getirilerek o fiilin geçişlilik derecesinin arttırılmasıdır. Ör.:Taşıdım. / taşı-t –tım.