ZEHİRLENMELERDE RİSK YÖNETİMİ Prof. Dr: Ali Esat Karakaya Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Toksikoloji Anabilim Dalı alikarakaya@tr.net   Birinci Basamağa Yönelik Zehirlenmeler Tanı ve Tedavi Rehberleri Geliştirme Toplantısı 6 Aralık 2004-Ankara

Risk: Bir faaliyetteki istenmeyen sonuçların gerçekleşme olasılığı.   Risk Yönetimi: Risk analizi sonucunda belirlenen öncelikler doğrultusunda riskin azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılması için yapılan uygulamaların tümü.

DÜNYA KİMYASAL MADDE TÜKETİMİNDE YILLARA GÖRE ARTIŞ   Yıl Tüketim Miktarı 1930 1 Milyon Ton 1950 7 Milyon Ton 1970 63 Milyon Ton 1985 250 Milyon Ton 2000 400 Milyon Ton

GÜNÜMÜZDE KİMYASAL MADDE KULLANIMI   80 000 Kimyasal madde çeşitli amaçlarla kullanılıyor. İlaç aktif maddesi 4 000 İlaç yardımcı maddesi 2 000 Kozmetik 3 000 Gıda katkı maddesi 2 600 Pestisit 1 500 Endüstriyel kimyasal 48 000 Bu sayıya her yıl 1 000 yeni kimyasal katılıyor.

Toksisite Nedenleri Kronik Toksisite : Akut Toksisite : Çevredeki Kimyasal Kirlikler İçme Suyu ve Gıdalardaki Kimyasal Kirlikler İş Yerlerinde Maruz Kalınan Kimyasallar İlaç Advers Etkileri Madde Bağımlılığı   Akut Toksisite : Kaza Sonucu Zehirlenmeler İntiharlar, Kasti zehirlenmeler Kitlesel Zehirlenmeler Kimyasal Kazalar Kimyasal Terör Kimyasal Savaş

(interaktif görüş / bilgi alışverişi) RİSK ANALİZİ RİSK DEĞERLENDİRME (Bilim) RİSK YÖNETİMİ (Strateji, politika) RİSK İLETİŞİMİ (interaktif görüş / bilgi alışverişi)

KRONİK MARUZİYETTE RİSK DEĞERLENDİRME 4 BASAMAKTA YAPILIR.   1.Toksisitenin değerlendirilmesi 2.Doz-cevap ilişkisinin belirlenmesi 3.Maruziyetin belirlenmesi 4.Risk karakterizasyonu

AKUT ZEHİRLENMELERİN DÜNYA'DAKİ BOYUTU   Dünya 'da 2001 yılındaki 89.631.000 ölümün 343.000 ' i kaza sonucu zehirlenmelerdir. "World Health Organization: The World Health Report 2002." Dünya' da her yıl pestisitlerle 1- 5 milyon arasında zehirlenme olmaktadır. Her yıl 20 000 tarım çalışanı pestisit zehirlenmeleri sonucu ölmektedir. Dünya pestisit üretiminin % 25'i gelişmekte olan ülkelerde kullanılmasına rağmen ölümlerin % 99 'u bu ülkelerde olmaktadır. "The United Nations Environment Programme: Childhood Pesticide Poisoning : Information for Advocacy and Action.( 2004)"

ABD'nde 2001 yılında; Zehirlenmeye Bağlı Ölüm Sayısı: .........................................30.800* Zehir Danışma Merkezlerine Başvuru Sayısı: .................2.267.979* Zehirlenme Nedeniyle Hastaneye Yatan Hasta Sayısı:.......282.012* 6 Yaş Altı Başvuru Sayısı:...............................................1.200 000**   * "Committee on Poison Prevention and Control (NAS): Forging a Poison Prevention and Control System.The National Academies Press.Washington, D.C. (2004)" ** " Litovitz, T.L., et.al.: 2001 Annual report of the American Association of Poison Control Centers Toxic Exposure Surveillance System. Am J Emerg Med. : 20:391-452 (2002)"

ZEHİRLENMELERDE RİSK YÖNETİMİNİN PARAMETRELERİ YASAL DÜZENLEMELER (Regülasyonlar) Ruhsatlandırma Uygulama, Denetim EĞİTİM EPİDEMİYOLOJİK ÇALIŞMALAR (toksikovijilans) ZEHİR DANIŞMA MERKEZLERİ KORUNMA RASYONEL TEDAVİ

Korunma Programlarına Örnekler:   1. Zor açılan ambalaj uygulanması "child-resistant packaging“: ABD‘ nde "The Poison Prevention Packaging Act of 1970 " dan sonra çok sayıda ilaç ve ev kimyasalı için bu uygulamaya geçilmiştir" Bugün başta aspirin, parasetamol ve demir preperatları olmak üzere 28 ilaç ve ev kimyasalı için bu uygulama zorunludur. Bu uygulamanın etkinliğine örnek: 1960'larda aspirin zehirlenmesinden yılda 140 civarında ölüm olurken, 1987 yılında aspirine bağlı hiçbir ölüm görülmemiştir. Goodman and Gilman's Pharmacology. 8 edi. sayfa 55. (1990).

2. Ambalaj küçültme "Pack Size Restriction"   1990'larda İngiltere'de her yıl ortalama 40 000 civarında parasetamol zehirlenmesi ve buna bağlı yılda 200 civarında ölüm olayı görülürdü. 1998 yılındaki ambalaj küçültme ile ilgili regülasyondan sonra parasetamol zehirlenmelerinin sayısı ve vakaların şiddeti azaldı. "Anonymous: UK reduces paracetamol pack sizes. SCRIP. No: 2262/63 (1997).” Hughes, B., et al.:Paracetamol poisoning--impact of pack size restrictions. Clin Pharm Ther. 28:307 (2003) 3. Pestisit Uygulayıcılara Lisans Uygulaması : Pestisitlerin güvenli kullanımı ve doğru uygulamaya yönelik bir eğitim sonunda pestisit kullanım lisansı verilmesi, pestisitlerle oluşan zehirlenmeleri azaltmaktadır.

ZEHİRLENMELERDE RİSK YÖNETİMİNİN PARAMETRELERİ YASAL DÜZENLEMELER (Regülasyonlar) Ruhsatlandırma Uygulama, Denetim EĞİTİM EPİDEMİYOLOJİK ÇALIŞMALAR (toksikovijilans) ZEHİR DANIŞMA MERKEZLERİ KORUNMA RASYONEL TEDAVİ

Risk Yönetimi Konusunda Türkiye’nin Değerlendirilmesi-1 Güçlülük *Merkezi ve yerel zehir danışma merkezlerine sahip oluşumuz *İnsan gücü potansiyalimiz. *1960’lardan bu yana çeşitli üniversitelerde toksikoloji alanında lisanüstü eğitimin bulunması. *Konunun öneminin farkında olan bir sağlık örgütü.  

Risk Yönetimi Konusunda Türkiye’nin Değerlendirilmesi-2 Zayıflık: *Klinik Toksikoloji bilim alanının gelişmemiş olması. *Yeterli sayıda ve ideal organizasyonda zehir danışma merkezleri bulunmaması. *Epidemiyolojik verilerin azlığı ve buna bağlı korunma programlarının geliştirilememesi *Zehirlenmelerden korunmada topluma yeterli ölçüde ulaşılamaması (iletişim araçlarının yeterli ölçüde kullanılamaması). *Antidotlar konusundaki yetersizlikler. * “Ulusal Kimyasal Güvenlik Planı” nın olmamasının yarattığı kargaşa

Uluslararası Kuruşlarca Hazırlanan ve “Zehirlenmeler Tanı ve Tedavi Rehberi” Hazırlanmasında Yararlanabilecek Kaynaklar  http://www.intox.org/databank/documents/supplem/supp/sup1.htm (Management of Poisoning: A handbook for health care workers )  http://www.intox.org/firstpage.htm (IPCS INTOX Treatment Guides)  http://www.intox.org/firstpage.htm (Poisoning Severity Score ) http://www.clintox.org/Pos_Statements/Ipecac.html ( İPEKA ŞURUBU)   http://www.clintox.org/Pos_Statements/Charcoal.html ( AKTİF KÖMÜR) http://www.clintox.org/Pos_Statements/Gastric_Lavage.html ( MİDE LAVAJI) http://www.clintox.org/Pos_Statements/Cathartics.html ( KATARTİK)

Zehir Danışma Merkezleri Antidot Listeleri http://www.mchc.org/ipc/InfoForProfessionals/HealthProfessionals/AntidoteList.pdf (Illinois Poison Center Antidote List) http://www.beaumont.ie/public/npic/Antidotes%20list.pdf (National Poison Information Center, Ireland Antidote List)

TEŞEKKÜRLER ve REHBER HAZIRLAMA ÇALIŞMASINDA BAŞARILAR.......