AHMEDİNEJAD YÖNETİMİNİN SİYASET ANLAYIŞI VE İRAN DIŞ POLİTİKASININ BÖLGE ÜLKELERE VE ULUSLARARASI SİSTEME ETKİLERİ BİLGEHAN EMEKLİER Mart 2010

GİRİŞ Rafsancani Dönemi Humeyni Dönemi 1979 1989 1998 1989 Batı ile ilişkiler ve uluslararası sisteme entegrasyon kapasitesi Rafsancani Dönemi Batı ile ilişkiler ve uluslararası sisteme entegrasyon Kapasitesi 1979 1989 1998 1989 Hatemi Dönemi Batı ile ilişkiler ve uluslararası sisteme entegrasyon kapasitesi Ahmedinejad Dönemi Batı ile ilişkiler ve uluslararası sisteme entegrasyon Kapasitesi 2005 1998 2001-02 2010 2005

RADİKAL/MUHAFAZAKAR ILIMLI/LİBERAL HUMEYNİ RAFSANCANİ AHMEDİNECAD HATEMİ

I-) Birey Olarak Ahmedinejad   II-) Uluslararası Sistem III-) İran Dış Politikası

I-) Birey Olarak Ahmedinejad A – HAYATI 28 Ekim 1956 = Semnan Vilayetinin Germsar Kenti Aradan Köyü. 1976 = Üniversite sınavları (132-400.000) / “İran Bilim ve Teknoloji Üniversitesi” İnşaat Mühendisliği. 1984 = Yüksek Lisans. 1987 = Doktora/Ulaştırma Mühendisliği. 1979-1980 = Rehineler krizi/öğrenci temsilcisi. 1980-1988 = İran-Irak Savaşı İran Devrim Muhafızları (İ.D.M)/ Kerkük’te örtülü operasyonlar.

İ.D.M. 6. Ordusu Başmühendisliği. Maku ve Hoy vilatelerinde vali yardımcılığı ve valilik. 1993-1997 = Erdebil Vilayeti Valiliği. İran Bilim ve Teknoloji Üniversitesi öğretim üyeliği-Profesör. 3 Mayıs 2003-28 Haziran 2005 = Tahran Belediye Başkanlığı. 2005-2009 = I. Dönem cumhurbaşkanlığı / 2009-… II. Dönem.

B - Kişisel Özellikleri ve Karakteri: Yoksul bir aile yaşamı. Gösterişsiz ve mütevazi bir hayat tarzı.(Oğlunun düğünü, giyimi…) İyi bir eğitim. Muhafazakar bir kimlik (din adamı değil) ve dünya görüşü = “Merdemyar” (Halkın dostu). Devletçi bir anlayış = Sosyal devlet/Refah devleti yaklaşımı. Adalet Anlayışı = Haksızlık edenler-Haksızlık edilenler = Batı-karşıtlığı

C - 2005 ve 2009 Seçimleri RAFSANCANİ Siyasal, kültürel ve sosyal özgürlükler. Siyasal katılım. Kadınların ve gençlerin hakları İç politika Azınlıkların hakları. A.B.D-İran ilişkileri. AB ile ilişkiler. Açılım Dış politika Uluslararası sisteme entegrasyon-uyum. AHMEDİNEJAD Yolsuzluk. Yoksulluk. İşsizlik. Enflasyon. Gelir dağılımındaki eşitsizlik. Petrol gelirleri “Adalet Payı” “Mehri Rıza Sandığı”

İran 2005 seçimleri 1. tur İran 2005 seçimleri 2. tur Ali Ekber Rafsancani 21,3 Mahmud Ahmedinejad 19,43 Mehdi Karrubi 17,24 İran 2005 seçimleri 2. tur Ali Ekber Rafsancani 35 Mahmud Ahmedinejad 65 11

İran 2009 seçimleri 1. tur Mahmud Ahmedinejad 62,63 Mir Hüseyin Musevi 33,75 Muhsin Rızai 1,73 Mehdi Karrubi 0,85

II-) 2001-2010 Döneminde Uluslararası Sistemin Yapısı 11 Eylül 2001 = Uluslararası sistemde “kırılma noktası”. “Önleyici savaş” doktrini ve “uluslararası terörizmle mücadele” konsepti. ABD tehdit listesi / “Şer ekseni” = İran + Kuzey Kore+ Suriye… Tehdit odaklı bir güvenlik anlayışı/güvenlik politikaları… Güç mücadelesi-ABD’nin küresel güvenliği. Teorik çerçeve: Neorealizm = çatışmacı söylemler…

2001 Afganistan ve 2003 Irak müdahaleleri: İran = kuşatılmışlık psikolojisi ve sendromu ( I. ve II. Dünya Savaşlarında İngilizler ve Ruslar.) ABD = Neocon-radikaller İran = Ahmedinejad ve radikal muhafazakarlar etki-tepki” formülasyonu. Uluslararası sistemde değişim-dönüşüm = “Çok kutupluluk” = 2007 Putin’in Münih konuşması vs… Avrasya + Asya + Orta Asya + Orta Doğu = Bölgesel aktörler ( Rusya, İran, Çin, Hindistan, Türkiye vs.) İran’ın bölgesel lider arayışları

III-) Ahmedinejad Yönetiminin Dış Politika Parametreleri ve İran Dış Politikasının Bölge Ülkelerine ve Uluslararası Sisteme Etkileri “Mehdeviyet Kuramı” (İmamiyet düşüncesi) = Dış politikanın teorik altyapısı : 1-) “Ezenler” 2-) “Ezilenler”. “İsrail haritadan silinmelidir”, “İsrail Alaska’ya taşınmalıdır”, “Yahudi soykırımı tarihi abartılı bir tarih projesidir” gibi İsrail karşıtlığı söylemler. Dış politika karar alma mekanizması = Felayet-i Fakih makamı/rehberlik kurumu (dini lider) + Askerler (devrim muhafızları) + radikal muhafazakâr bürokratlar (hüccetiye grubu). “Gücün Caydırıcılığı”(realist/neorealist kuram) = “Krizi Aşmanın Yolu” = “Yeni Bir Kriz Oluşturmak ve Krizi Tırmandırmak” Sert söylemler, nükleer çalışmalar… Batı (ABD) ve İsrail karşıtlığı.

Dış politika = Dini motifler + “Ezilmiş halklar” (Üçüncü dünya ülkeleri ) Şiilik = İslamiyet’in “sol” yorumu.(Bolivarcı ve Hugo Chavez’ci sosyalist anlayış ile aynı platformu paylaşabilmiştir.) Afrika ve Latin Amerika ülkelerine açılım = 2005-2009 42 kez yurt dışı gezisi, 1 kez Avrupa. Afrika = Sierre Leona + Zambiya + Komor Adaları + Kenya + Tanzanya + Senegal… Güney Amerika = Honduras + Küba + Venezüela…

“Çok boyutlu” dış politika anlayışı = Bahman Hooseinpour : “ İran’ın dış politikası bağımsız veya adaletsizliğe uğramış ülkelere yönelik derin ve çok boyutlu bir politikadır. Latin Amerika’da ve Afrika’da bu ülkelerden çokça görmek mümkündür. İran İslam Cumhuriyeti, siyasi ve ekonomik çeşitli alanlarda işbirliği için yüksek potansiyel ve kapasiteye sahip bu tür ülkelerle ilişkilerini her geçen gün arttırmaya çalışmaktadır ve bu yolda başarılı da olmuştur…” Basra Körfezi güvenliği = Arap ülkeleriyle iyi ilişkiler/bölgedeki Şii jeopolitiği.

Rusya ile bölgesel ölçekte ortak çıkar alanları + küresel ölçekte “tek kutuplu” uluslararası sisteme karşıt 15 Eylül 2005 BM Güvenlik Konseyi 60. Genel Kurulu Toplantısı = Ahmedinejad : “ Güçlü bir Rusya İran’ın en iyi dostudur. Güçlü bir İran ise Rusya’nın en iyi ortaklarındandır…” Nükleer Enerji = Rusya + Çin + K.Kore… Orta Asya Devletleri = Enerji güvenliği. 5 Temmuz 2005 = ŞİÖ “Gözlemci Ülke Statüsü”. Kafkaslar = denge politikası = Azerbaycan ve Ermenistan. 2009 = “Türkiye-İran Kültür Yılı”.

SONUÇ Amaç = Etkin bir aktör + Bölgenin lider devleti. ABD hegemonyası ve “tek kutuplu” u.a.sisteme karşıtlık. Batı karştlığı = Doğu ekseni + Afrika + Latin Amerika. Sert bir dış politika anlayışı. ABD ile İran “kontrollü gerginlik”. Nükleer enerji = Ulusal güvenlik + u.a saygınlık/prestij + toprak bütünlüğü + egemenlik…

KAYNAKÇA “İran’ı Anlamak”, BUSEM raporu. “İran’ın Ankara Büyükelçisi Bahman Hooseinpour ile İran Dış Politikası ve Türkiye-İran İlişkileri Üzerine Röportaj”, Orgsam, Ortadoğu Analiz, Cilt:2 Sayı: 14, Şubat 2010. Arif Keskin, “İran, Ahmedinejad ve Radikal Muhafazakarların Doğuş Süreci”, www.turksam.org Barış Adıbelli, “İran’ın Avrasya Açılımı”, Cumhuriyet Portal, http://www.cumhuriyet.com.tr/?im=yhs&hn=33950 Bülent Aras, “Ahmedinejad Başkanlığında İran’da Siyasal İktidarın Haritasını Çıkarmak”, Satranç Tahtasında İran, Kenan Dağcı, Atilla Sandıklı (Editörler), Tasam Yayınları, İstanbul, 2007. Davut Turan, “Ahmedinejad ve İran Dış Politikası”, Satranç Tahtasında İran, Kenan Dağcı, Atilla Sandıklı (Editörler), Tasam Yayınları, İstanbul, 2007. Fikret Ertan, “İran seçimleri: Yeni bir dönüm noktası”, Zaman Gazetesi, http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=856902 http://www.cnnturk.com/2009/dunya/06/12/iran.halki.ahmedinecad.ile.devam.dedi/530431.0/index.html http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/ahmadinejad.htm http://www.foreignaffairs.com/regions/Middle%20East?=&region=233&topic=All&=Apply&gclid=CNCp54ai8KACFY6X2Aodox36Mg