ALANYA REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ PSİKOLOG BEKİR FEHMİ ÖRMECİ

HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU

Son 15-20 yılda DEHB basın ve tv tarafından çokça gündeme getirildiği ve popülaritesi arttığı için son yıllarda çocuk psikiyatri kliniklerine ve psikolojik danışma merkezlerine dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu şikayeti ile gelenlerin sayısı oldukça artmıştır.

-bireyin okul başarısı -aile hayatı -sosyal ilişkileri -benlik saygısı Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu -bireyin okul başarısı -aile hayatı -sosyal ilişkileri -benlik saygısı üzerine çeşitli olumsuz etkileri olan ve oldukça sık görülen nöro-psikiyatrik bir bozukluktur.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) temel özellikleri -dikkat süresinin kısalığı -aşırı hareketlilik -dürtüsellik

Dikkat eksikliği, başlangıcı 3 (üç) yaş dolaylarında olmakla birlikte, okul öncesi dönemde ve ilkokulun ilk yıllarında pek fark edilmeyebilir. Bu dönemde zihinsel performans ve dikkat gerektiren ağır dersler olmadığı için, dersi iyi takip etmedikleri ve çalışmadıkları halde notları kötü olmayabilir. Eğitim hayatının başlamasıyla özellikle 3 ve 4. sınıflarda derslerin ağırlaşmasıyla birlikte başarıda ciddi düşüşler yaşanmaya ve öğrenmeye karşı ilgisizleşme başlar ve dikkat eksikliği belirgin hale gelir.

Çocukluğunda bu teşhis konulan kişilerin çoğunda; belirtiler, ergenlik ve erişkinlikte de devam etmektedir. Bu süreç içinde sıklıkla tabloya başka psikiyatrik ve sosyal sorunlar da eklenmektedir.

DEHB -Aşırı hareketlilik, -Dikkat sorunları, -Düşündüğünü hemen yapma (dürtüsellik) belirtileriyle kendini gösteren nöro-psikiyatrik bir bozukluktur. (Sadece psikolojik kökenli bir davranış problemi değildir)

HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU TEMEL BELİRTİLER Dikkat sorunları, Aşırı hareketlilik, İstek ve dürtüleri engelleyememe Her aşırı hareketli çocuğa veya dikkatini toplayamayan çocuğa DEHB diyemeyiz. DEHB teşhisi koyabilmek için: 7 yaştan önce başlamış olmalı Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır) Birden fazla ortamda görülmeli ( hem ev hem okul) Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak düzeyde olmalı

DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP DEHB ALT TİPLERİ DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP BİRLEŞİK TİP

Olmak üzere iki farklı bozukluğun DEHB HİPERAKTİVİTE - DEB Olmak üzere iki farklı bozukluğun Bir arada gözükmesiyle ortaya çıkan bozukluktur Hiperaktif: . Aşırı hareketli . Enerjik . Çok konuşkan DEB (dikkat eksikliği) : . Düşük enerjili . İçe dönük . Sınıfta daha az konuşan . Hayal kuran

Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU ZEKA ile ilgisi yoktur. Zekası normal Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde DEHB

DİKKAT EKSİKLİĞİ Dikkatin belirli bir noktaya yeterince uzun süre odaklanmasında sorun vardır. Aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat ederler. Her uyaran aynı şiddette ve önemdedir. Bir işle uğraşırken başka bir uyan dikkatin dağılmasına neden olur. Bir iş yaparken o sırada içlerinden gelen başka bir şey yapma isteğine engel olamazlar.

Dikkat süresi her yaşta farklıdır. Bilgisayar başında saatlerce dikkat sürdürülebilir, ödev başında 10 dk ! Gürültü, hareket ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda dikkat yoğunluğu azalır. İlgisini çeken bir konuda, bire bir ilişkide dikkat artar.

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI DİKKAT EKSİKLİĞİ ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ” “ Tüm araba markalarını biliyor ama bir dakika önce söylediğim şeyi hatırlamıyor ” “ Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en çok 10 dk ” “ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ” “ Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili ” “ Başladığı işi bitirmiyor ”

AŞIRI HAREKETLİLİK Oturduğu yerde duramaz, atlar, zıplar. Sanki motor takılmış gibidir, hiç yorulmaz .

Kapılara, kalorifer borularına hatta düz duvara tırmanabilirler...

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI AŞIRI HAREKETLİLİK ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ Doğum öncesinden beri hareketli “ “ Eli dursa ayağı oynar “ “ Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “ “ Ya konuşur ya sesler çıkarır “ “ TV izlerken bile hareket eder “ “ Sandalyede oturmanın 50 çeşidini gösterebilir ” “ Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “ “ Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor”

NOT : Birçok anne baba bu listeyi okuyunca çocuklarında DEHB olduğunu düşünebilir; çünkü çoğu çocuk zaman zaman bu tip davranışlarda bulunabilir. Fakat DEHB’li çocuklar çevreye verdikleri tepkiler açısından diğer çocuklardan farklıdır. DEHB olmayan çocuklar, kendilerine bir şey yapmaları söylendiğinde veya davranışın olumsuz sonuçları açıklandığında ‘koşarsan düşersin gibi’( en azından bir süre ) yapmaz. DEHB’li bir çocuk ise yaptığı davranışının olumsuz sonuçları hakkında uyarılsa bile, o davranışı yapmaya devam eder, kendini engelleyemez.

DÜRTÜSELLİK Yaptığı davranışın sonuçlarını düşünmeden, içinden geldiği gibi yapma eğilimidir. İstek ve dürtüleri engelleyememe, düşündüğünü hemen yapma şeklinde kendini gösterir. Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler (“Bunu yaparsam ceza alırım”). Bir davranışın o ortam için uygun olup olmadığını düşünmezler (“Burada bu davranış yapılmaz veya ayıp olur”). Söyleyecekleri şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki yapacağını düşünmezler ( “Bunu söylersem bana kırılır”)

DÜRTÜSELLİK Aslında ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğini bilirler ama o bildikleri şeyi uygulayamazlar. Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir biçimde açıklayabilirler ama düşünmeden hareket ettikleri için o kuralı yine bozabilirler. Bu durum gerek anne baba, gerekse öğretmeni daha çok öfkelendirir. Çünkü anne, baba yada öğretmen tarafından; bilerek yapıldığı yada kurallar önemsenmediği için yapıldığı düşünülür ve sadece cezalandırmaya yönelik yöntemlerle sorun çözülmeye çalışılır

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI DÜRTÜSELLİK ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ” “ Düşünmeden hareket eder ” “ Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister ” “ Asla sırasını bekleyemez ” “ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ” “ Aklına geleni hemen yapıyor, söylüyor “ ’’Böyle davrandığı için kimse onunla arkadaşlık etmek istemiyor’’

DEHB ‘ na EŞLİK EDEN BELİRTİLER Dağınıklık, düzensizlik Dalgınlık, hayal kurma Tutarsızlık Bellek sorunları Sakarlık, koordinasyon güçlükleri Sosyal ilişkilerde sorunlar Düşük benlik saygısı

DAĞINIKLIK “ Odası darmadağınık ” “ Sürekli birşeylerini kaybeder “ “ Üstü başı dağınıktır ” “ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi kaybeder, yeni bir kalem arar...bir türlü başlayamaz ” “ Defterleri çok düzensiz ” “ Sırasının üstü karmakarışık ”

DALGINLIK “ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum” “ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ” “ Bilgisayar oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda gibi ” “ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan duruyor ”

UNUTKANLIK “Belleği iyi mi kötü mü? ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor” “Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor” “Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor” “Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor. “Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor

KOORDİNASYON SORUNLARI “ Çok sakar ” “ Yürürken kapılara eşyalara çarpar’’ “ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer sanki yoktur. ”

TUTARSIZLIK “ Bir anı bir anına uymuyor ” “ Çok keyifli iken birden öfkeleniyor ” “ Başarısı çok değişken , aynı dersin sınavlarında bile bir iyi bir kötü not alıyor ” “ Bir gün ödevlerini tam getirir bir gün hiç birini yapmadan gelebilir ” “ Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum ”

SOSYAL İLİŞKİ SORUNLARI DEHB olanların çoğunda sosyal beceri sorunları vardır. “Aklına geleni hemen söyleme ya da yapma eğilimi” “Kolay öfkelenme, alınma, duyarlılık” “Toplum içinde dikkati dağıtacak şeyler yapma” “Ne zaman ne tepki vereceği ne yapacağı belli olmayan biri” “Hem çok eğlenceli hem de zor bir insan”

SOSYAL İLİŞKİ SORUNLARI “ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ” “ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “ “ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ” “ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ” “ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ” “ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor

DÜŞÜK BENLİK SAYGISI “ Kendine değer vermiyor” “Kötü çocuk olduğunu söylüyor “ “ Kendine değer vermiyor” “ Kimsenin onunla arkadaş olmak istemediğini düşünüyor “ “ Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor, uğraşmıyor “ “ Onu sevmediğimizi düşünüyor”

YAŞAM BOYU SÜREÇ DEHB erken çocukluk döneminde başlayıp yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur. Temel belirtiler aynı olmakla birlikte her yaş döneminde farklı bir görünüm vardır. Özellikle aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri yaş ilerledikçe azalır ama Dikkat eksikliği genelde yaşam boyu devam eder

DEHB Yaşam Boyu Devam Eder Erken çocukluk dönemlerinde (3-4 yaş) başlar, En sık ilkokul döneminde kendini gösterir ve tanı konulur, Çocukluğunda bu tanıyı alanların %70-80’i ergenlikte de benzer belirtileri gösterirler.

BEBEKLİK DÖNEMİ Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler. Huzursuz, gergin bebeklerdir. Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler. Dış uyaranlara (ses, ışık gibi ) aşırı tepki verirler. Uyku sorunları ( az uyuma, sık sık uyanma) olabilir. “Daha karnımdayken bile çok hareket ederdi” “ Kucağıma aldığımda devamlı dolaşmamdan hoşlanırdı” gibi şikayet ve belirtiler bebeklik döneminde daha çok dile getirilir.

OKUL ÖNCESİ Kreşte: Faaliyetleri sürdürememe. Kurallara uymama, sırasını bekleyememe Yerinde duramama. Başka çocukları itip kakma, vurma, ısırma. Bağırıp çağırma, huzursuz ve gerginlik

OKUL ÖNCESİ Devamlı hareket eder, atlar, zıplar, bir yerlere tırmanır. İsteklerini erteleyemez, tutturmaları olur. İlgi devamlı üzerinde olsun ister, ilgi çekmek için herşey yapar. Bir oyundan diğerine geçer, ilgisi çok kısadır. Çok konuşur, sürekli soru sorar ama yanıtı dinlemez. Mutsuzluk, mızırdanma, ana babaya aşırı bağımlılık.

İLKOKUL Bilgisayar ya da oyun başında saatler geçirebilir ama ödev yaptırmak kabus olur.

İLKÖĞRETİM En sık bu dönemde tanı konulur. Sakin ve sessizce sırada oturamaz. Dersi dikkatle dinleyemez, etrafı ile daha çok ilgilidir. Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verir. Verilen görevleri tam olarak yerine getirmez.

İLKÖĞRETİM Diğer çocuklarla ilişki sorunları olabilir. Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurar. Eşyalarını tam olarak getirmez, kaybeder, dağınıktır. Ev ödevlerini almaz, evde ödev yapmak sorun olur. Akademik başarısı kapasitesiyle orantılı değildir.

ERGENLİK DÖNEMİ Hiperaktivite azalır ama kıpır kıpırlık devam eder. Ders dinleyemez, uykulu bir hali olabilir ya da kalem çevirme, resim yapma gibi şeylerle uğraşır. Akademik başarı daha ciddi düzeyde düşmeye başlar. Çünkü dersler daha çok dikkat ve konsantrasyon gerektirmeye başlar Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar yaşanır, karşılık verir, saygısız, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilir. Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar olabilir. Benlik saygısında azalma, depresyon görülebilir, duygu durumu değişkendir, aniden öfkelenebilir. Sigara, alkol madde kullanımı başlayabilir. Yasal sorunlara neden olabilecek, riskli ,tehlikeli davranışları olabilir.

ERİŞKİNLİK Yerinde duramama, uzun süre gazete, kitap okuyamama, TV izleyememe. Dikkat dağınıklığı, konuşulanları, günlük işleri akılda tutamama, eşyaları kaybetme. Duygulanımda değişkenlik. İşleri düzenlemekte ve bitirmede yetersizlik, bir işi bitirmeden diğerine başlama. Sorun çözme ve zamanını kullanmada güçlük. Düşünmeden kolay, hızlı karar verme, sık iş değişikliği, ilişkileri ani olarak başlatma ve bitirme. Yeterli düzeyde başarılı olamadığını, hedeflerine ulaşamadığını düşünme.

DEHB SIKLIĞI İlkokul çağındaki çocukların % 3-5’inde yani her 20-30 çocuktan birisinde görülüyor. Her sınıfta en az 1 çocukta bu sorunun bulunma olasılığı var. Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülüyor. Çocukluklarında DEHB bozukluğu olanların %80’i ergenlikte, %30-65’i erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar. Erişkinlik döneminde ortaya çıkan %1-2 oranıdır.

DEHB NEDENLERİ - Kalıtsal bir sorundur. Nörolojik bir sorundur. (Anne babadan alınan genler bu soruna yatkınlık oluşturur.) Nörolojik bir sorundur. Çevresel nedenler

KALITIM Aile Çalışmaları DEHB olan çocukların anne babalarında benzer belirtiler olma oranı normal çocuklara oranla 2-8 kat fazla . DEHB olan çocukların kardeşlerinde normal çocuklara oranla 2-3 kat fazla DEHB var. İkiz çalışmaları Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanım oranı %80-90, Çift yumurta ikizlerinde %30

ÇEVRESEL NEDENLER ( Bu etkenler direk olarak DEHB’ na neden olmaz. Sadece genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde riski arttırır.) Doğum öncesi (gebelikte hastalanma, alkol, sigara, ilaç kullanımı) Doğum sırasında ( erken doğum, doğum komplikasyonları) Doğum sonrası ( Bazı hastalıklar, kurşun gibi maddelere maruz kalma vb)

Nörolojik nedenler DEHB tıpta Minimal beyin disfonksiyonu olarak adlandırılır . Beynin dikkat ve davranışlardan sorumlu olan bölgesinde perinatal dönemde (doğumdan bir hafta önce ve sonrası) meydana gelen minimal derece de santral sinir sistemi hasarının DEHB na neden olduğu tespit edilmiştir. Beyinde dikkat ve davranış kontrolünden sorumlu olan bölgeler yeterince aktif değillerdir. Dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve düşünmeden hareket etme beyindeki bu merkezlerin iyi çalışmamasının sonucudur.

DEHB TANILAMA SÜRECİ Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma DEHB’ nu ortaya çıkaracak veya tespit edecek tek bir ölçü aracı, laboratuar tetkiki veya tanılama şekli yoktur. Birçok bilgi bir arada değerlendirilerek tanı konur Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma Ailenin doldurduğu ölçekler Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler Çocuğun değerlendirilmesi Muayene Testler

DEHB’ye EŞLİK EDEBİLECEK BOZUKLUKLAR DEHB KARŞI GELME BOZUKLUĞU (%35-65) DAVRANIM BOZUKLUĞU (%20-45) ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU (%20-35) DEPRESYON (%3-75) ANKSİYETE BOZUKLUĞU (%5-15)

DEHB İLE BAŞA ÇIKMAK !!!

DEHB TEDAVİ YÖNTEMLERİ Etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış olanlar 1. Farmakolojik tedaviler (ilaç tedavisi) 2. Anne baba ve öğretmen eğitimi 3.Psikolojik terapi ( davranışçı teknikler, sosyal beceri eğitimi) 4. Eğitim 5. Alternatif tedaviler Etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış olanlar

DEHB konusunda bilinmesi gerekenler Anne babanın doğru, yeterli disiplin vermemesiyle ilgilisi yoktur. Çocuğun davranışları şımarıklık, saygısızlıktan kaynaklanmaz. Akademik başarısızlığın nedeni tembellik, ilgisizlik değildir. DEHB’nun zeka ile ilgisi yoktur. Çocuğun fazla ya da az zeki olması bu soruna neden olmaz.

OLUMLU ÖZELLİKLER Enerjik olma Yaratıcılık Sıcak kanlı ve cana yakın olma Kolay ilişki kurabilme Esneklik Hoşgörülü olma İyi bir espri yeteneğine sahip olma Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda) İnsanlara kolaylıkla güvenebilme ( bazen gerekenden fazla oranda)

KATILIMINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİZ