Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 1 Klavuz B Dış Ortamdaki Koku Seviyesi (Konsantrasyonu) Ölçüm Kılavuzu HAZIRLAYANLAR: Prof. Dr. Aysel Atımtay Çevre Yük. Müh. Meltem Güvener

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 2 Kılavuzun İçeriği Kapsam Terimler, tanımlar ve semboller Ölçüm prosedürü  Kullanılacak ekipmanlar  Panelistlerin belirlenmesi Dış ortam koku seviyesinin hesaplanması  Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi  Verinin kaydedilmesi ve raporlama

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 3 Koku ve Dağılımı Emisyon Ölçümü Dış Ortam Koku Seviyesi Ölçümü

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 4 Koku Seviyesi Ölçümleri Kokunun,  koku kaynağından uzaklaştıkça azalması  rüzgar etkisiyle değişken olması nedenleriyle dış ortamdaki koku konsantrasyonunun olfaktometre ile doğrudan ölçümü mümkün değildir. Koku seviyesinin belirlenmesi için alan ölçümlerinin yapılması gerekmektedir.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 5 Alan Ölçümleri Dış Ortamdaki Koku Alanı: bir veya birden fazla kaynaktan yayılan koku emisyonlarının etkilediği alandır. Değerlendirme Alanı: Dış ortamdaki koku konsantrasyonunu ölçmek ve değerlendirmek üzere belirlenmiş alandır. Bu alan üzerinde bir grid sistemi oluşturulur.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 6 Grid Sistemi Nasıl Oluşturulur? Grid sistemi:  hakim rüzgar yönü,  yerleşim alanları, dikkate alınarak;  karelerin kenarı m olacak şekilde oluşturulur.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 7 Değerlendirme Alanı Koku KokuKaynağı A1 A4 A2 A5 A3 A6 B1 B6B5B4 B3 B2 C1 D1 C4 C3 C2 C5C6 D6 D5D4 D3D m m

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 8 Değerlendirme Alanı Koku KokuKaynağı A1 A4 A2 A5 A3 A6 B4 B1 B6B5 B3 B2 C4 C1 C3 C2 C5C6 D4 D1 D6 D5 D3D m m

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 9 Ölçümü Kimler, Ne Zaman Yapar? Panelistler  yılın değişik aylarında,  haftanın değişik günlerinde,  günün değişik saatlerinde (0-4, 8-12, gibi) ölçüm yaparlar. Böylece, tam bir dağılım sağlanmış olur.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 10 Alan Ölçüm Programı TARİHGÜNZAMANNOKTALAR 1 1 Mart 2004Pazartesi 12-16A 2 5 Mart 2004Cuma 16-20B 3 11 Mart 2004Perşembe 20-24C 4 15 Mart 2004Pazartesi 0-4D 5 18 Mart 2004Cuma 16-20A 6 23 Mart 2004Salı 20-24B 7 27 Mart 2004Cumartesi 0-4C 8 31 Mart 2004Çarşamba 4-8D 9 4 Nisan 2004Pazar 20-24A 10 8 Nisan 2004Perşembe 0-4B Nisan 2004Pazartesi 4-8C Nisan 2004Cuma 8-12D

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 11 Bazı Tanımlar Tekil ölçüm: Tek bir noktada yapılan ölçümdür. Ölçüm süresi: Tekil ölçüm için gerekli olan süredir. Değerlendirme periyodu: Tekil ölçümlerin gerçekleştiği toplam süredir. Bu süre 1 yıl (104 ölçüm), 6 ay (52 ölçüm), ya da minimum 3 ay (26 ölçüm) olabilir.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 12 Tekil Ölçüm Nasıl Yapılır? Belirlenen tek bir ölçüm noktasında belirli bir süre yapılan koku ölçümüdür. Bu süre 10 dakikadır. Tekil ölçümler;  Değerlendirme alanındaki koku karakterini  Yayılan kokunun algılama frekansını belirlemek üzere yapılırlar. Bu ölçümler bir grup panelist tarafından gerçekleştirilir. Her panelist ayrı noktalarda ölçüm yapar.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 13 Tekil Ölçüm Her panelist ölçüm noktasında 10 saniyede bir aldığı havayı test eder. Koku algıladıysa ölçüm formuna 1, algılamadıysa 0 yazar. Panelist 10 dakika boyunca o noktada bulunur. Böylece 60 ölçüm yapmış olur. (6 ölçüm/dak) × (10 dak) = 60 ölçüm

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 14 Ölçüm Formu Tarih Panelist Nokta İsmi Zaman Rüzgar Yönü ve Hızı Bulutluluk Sıcaklık ve Nem Koku var 1 Koku yok 0 Kokulu Zaman Yüzdesi Kokulu zaman yüzdesi

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 15 Kokulu Zaman Yüzdesi (Koku Frekansı) Kokunun algılanabildiği ölçüm sayısının toplam ölçüm sayısına (60) oranının 100 ile çarpımıdır. Kokulu Zaman Yüzdesi Kokulu Ölçüm Sayısı Toplam Ölçüm Sayısı ×100 =

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 16 Form Değerlendirme Her ölçüm günü ve her ölçüm noktası için kokulu zaman yüzdesi belirlenir × 100 = % 25 Örnek: Kokulu Zaman Yüzdesi =

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 17 Ölçümlerin Değerlendirilmesi 6 aylık ölçüm programı; Toplam ölçüm sayısı = 52 (gün) Her ölçüm günü yalnız bir tip nokta ölçülür; Örneğin; 1 Mart 2004 – Pazartesi arası A noktaları 52 gün boyunca A,B,C,D noktalarında eşit sayıda ölçüm gerçekleştirilir. Yani her tip noktaya ait; 52 / 4 = 13 ölçüm (gün) bulunur. 52 / 4 = 13 ölçüm (gün) bulunur. 13 gün A1 B1C1 D1

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 18 Her ölçüm noktasındaki koku miktarı “kokulu zaman yüzdesi” olarak belirlenir. 60 ölçümden, 6’sı veya daha fazlası kokulu ise o ölçüm pozitif olarak değerlendirilir. A1 noktası: 15/60 = % 25  + B1 noktası: 20/60 = % 33  + C1 noktası: 3/60 = % 5  – D1 noktası: 12/60 = % 20  + A2 noktası: 0/60 = % 0  – B2 noktası: C2 noktası: D2 noktası: Bu işlem her ölçüm günü ve noktası için tekrarlanır. Kokulu Zaman Yüzdesi

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 19 Dış Ortamdaki Koku Sınır Değerleri Kokulu saat yüzdesi sınır değerleri:  yerleşim alanlarında %20  sanayi bölgelerinde %25 Her ölçüm karesi tek tek ele alınır, o karenin köşe noktalarındaki %KZ değerlerinin sınır değeri aşıp aşmadığı kontrol edilir;  “% KZ > sınır değer” ise ölçüm (+),  “% KZ < sınır değer” ise ölçüm (-) olarak kabul edilir. (+) ölçüm bir kokulu saat olarak belirlenmiştir.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 20 6 aylık ölçüm sonunda her noktadaki pozitif ölçümlerin toplamı, o noktada koku sınır değerinin kaç kez aşıldığını gösterir. Varsayalım ki: A1 noktasında sınır değer 6 ay içinde toplam 2 kez aşılmış, B1 noktasında sınır değer 6 ay içinde toplam 1 kez aşılmış, C1 noktasında sınır değer 6 ay içinde toplam 0 kez aşılmış, D1 noktasında sınır değer 6 ay içinde toplam 1 kez aşılmış olsun. olsun A1 B1C1 D1 Ölçümlerin Değerlendirilmesi

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 21 Her bir ölçüm karesi değerlendirilir. Her karede sınır değerin aşılıp aşılmadığı kontrol edilir. 13 gün A1 B1C1 D1 Ölçüm karesinin köşelerindeki pozitif ölçümler toplanır ve o noktada gerçekleştirilen toplam ölçüm sayısına bölünür; = = 4 4 / 52 = 0.08 % 8 4 / 52 = 0.08 % 8 % 8 < % 20 Sonuç sınır değerin altında bulunmuştur; % 8 < % 20 Ölçümlerin Değerlendirilmesi

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 22 Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Ölçüm Sonuçları

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 23 Pilot Çalışma – 1 Şeker Fabrikası emisyon kaynağı olarak alındı. 10 yıllık meteoroloji verileri ile hakim rüzgar yönü KD ve GB olarak belirlendi. Yerleşim yerleri ve hakim rüzgar yönü dikkate alınarak ölçüm noktaları belirlendi. Bir yıllık ölçüm programı hazırlandı. Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. Ölçümler sonucunda bölgeye ait % koku saatleri belirlendi ve koku haritası çizildi.

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 24 Rüzgar Gülü ( )

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 25 Değerlendirme Alanı Şeker Fabrikası B1 C1 A1 C2 D2 A2 B3 C3D3 A3 B7B5 C6 C5 C7 D7 D5 D6 A5 A7 C4D4 B2 B6 A6A4 B4 B8 C8 D8 A8 B9 C9 D9 A9B10 C10 D10 A10 D 1

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 26 Ölçüm Noktaları

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 27 Ölçüm Programı TARİHGÜNZAMANNOKTALAR 1 1 Mart 2004Pazartesi 12-16A 2 5 Mart 2004Cuma 16-20B 3 11 Mart 2004Perşembe 20-24C 4 15 Mart 2004Pazartesi 0-4D 5 18 Mart 2004Cuma 16-20A 6 23 Mart 2004Salı 20-24B 7 27 Mart 2004Cumartesi 0-4C 8 31 Mart 2004Çarşamba 4-8D 9 4 Nisan 2004Pazar 20-24A 10 8 Nisan 2004Perşembe 0-4B Nisan 2004Pazartesi 4-8C Nisan 2004Cuma 8-12D Nisan 2004Salı 0-4A

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara Kokulu Saat Yüzdeleri (Yıllık)

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 29 Yıllık Koku Haritası

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 30 İzmir’de bir bitkisel yağ üretimi ve rafinasyonu yapan tesis koku emisyon kaynağı olarak seçildi. Yerleşim yerleri ve rüzgar yönü dikkate alınarak ve köşe noktaları arasındaki uzunluk 250 metre olacak şekilde bir kareleme sistemi harita üzerinde yerleştirildi. Ölçüm planı hazırlandı 6 aylık ölçüm programı yapıldı. Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. Ölçümler sonunda bölgeye ait koku haritası çizildi. İmisyon (alan) ölçümleri

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 31

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 32 %15%27%25%14 %12%6 %12%14 %12%8 %4 %6 %0

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 33

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 34

LIFE Projesi, III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara 35 LIFE Projesi, III.Çalıştay 9 – 10 Aralık 2004 ODTÜ