9. Sınıf Dil ve Anlatım 10-14 MART

Bildirdikleri Kiplere göre Cümleler Haber. İstek,DilekCümleleri: HABER CÜMLELERİ: Haber cümleleri daha çok anlatmaya bağlı bilgi vermek,aydınlat mak amacıyla yazılan metinlerde kullanılır. Burada kişinin duyduğu, bildiği olaylar anlatılır. Eylemin bildirdiği anlam geçmişle, şimdiyle ve gelecekle ilgili bildirme görevi yerine getirir. Eylem kök ve gövdelerine çeşitli zaman ekleriyle zaman; kişi ekleri getirilerek de kimin yaptığı belirtilir.

Haber Cümleleri ÖRNEĞİN: Yaz-acak-sın yaz fiil kökü, -acak zaman eki,-sın kişi ekidir.

DİLEK, İSTEK CÜMLELERİ Bir dileği, bir isteği,bir gerekliliği ya da bir emri bildiren cümlelere dilek- istek cümleleri denir. Dilek, istek cümleleri şu gruplarda incelenir: 1) DİLEK ŞART CÜMLELERİ: Fiil kök ve gövdelerine se-sa ekleri getirilerek yapılır. Gel-se-m Koş-sa-m Şarta bağlı eylem gerçekleştirilir. 2) İSTEK CÜMLELERİ: Fiil kök ve gövdelerine e-a ekleri getirilerek yapılır.

DİLEK- İSTEK CÜMLELERİ İstek cümleleri kişinin kendi kendine yapmak istediği eylemi ifade eder. Örnek: “Kalkayım eve gideyim.” “Burada iki gün kalalım.” GEREKLİLİK CÜMLELERİ: Mutlaka yapılması gerektiğini ifade eder. Fiil kök ve gövdesine –meli- malı ekleri getirilerek yapılır.

GEREKLİLİK CÜMLELERİ Örnek: “Başarmak için çalışmalıyım.” “Eve dönmeliyim.” EMİR CÜMLELERİ: Bir buyruğu, emri ifade eder. ÖRNEK: Çalış, Oku, Gel......

Haber ve Dilek Kiplerinde Soru Cümleleri Soru ifade edn cümlelere soru cümlesi denir. Soru cümleleri soru sıfatı, soru zamiri, soru zarfı ve soru edatıyla yapılır. ÖRNEK: Beni arayan sen miydin? (soru edatı) Ne zaman geleceksin? (soru zarfı) Bana ne aldın? (soru zamiri) Hangi kalem senin?(soru sıfatı) Bu tür cümlelere mutlaka cevap verilmesi beklenir. Bunlara gerçek soru cümleleri denir.

SÖZDE SORU CÜMLELERİ Cevap beklenmeyen, duygu düşünceyi daha iyi ifade etmek için kurulan cümlelere sözde soru cümleleri denir. ÖRNEK: “Şu kitabı bana verir misiniz?” ”Onu ben mi almışım?” “Bana ne aldın?”

ÜNLEM CÜMLESİ Coşku ve heyecan ifade eden cümlelere denir. ÖRNEK: “Neydi o güzellik.” “Süper bir iş buldum.” “Eyvah, ne yer ne yar kaldı.”

Haber ve Dilek Kiplerinde Olumlulukve Olumsuzluk OLUMLU CÜMLELER: Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, yapılacağını ya da yapılmakta olduğunu anlatan cümlelerdir. ÖRNEK: “O günler çok güzeldi.” (olumlu isim cümlesi) “Hep seni bekledim.” (olumlu fiil cümlesi)

OLUMSUZ CÜMLELER Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümlelerdir. Fiil cümleleri –me ,-ma ekleriyle ;İsim cümleleri (yok - değil) sözcükleriyle olumsuz yapılır.ÖRNEK: “Kapıyı çalan ben değildim.”(olumsuz- isim cümlesi) “Orada kimse yok.”(olumsuz isim cümlesi) “Bize uğramadı .” (olumsuz fiil cümlesi)

BİÇİMCE OLUMLU ANLAMCA OLUMSUZ CÜMLELER “Haydi bu işi yapabilirsen yap.”(yapamazsın.) (biçimce olumlu, anlamca olumsuz.) “Gel de bu işin içinden çık.” (çıkamazsın “Ne arayanım var ne de soranım.” (yok) (biçimce olumlu,anlamca olumsuz)

Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümleler “Seni sevmiyor değilim.” (seviyorum.) (Biçimce olumsuz, anlamca olumlu.) “Böyle güzel yerlerde yaşanmaz mı.” (yaşanır) (biçimce olumsuz, anlamca olumlu) “Sanki bilmiyorum neler olduğunu.” (biliyorum.) (biçimce olumsuz,anlamca olumlu)