Yrd. Doç. Dr. Niyazi Kurnaz standart maliyet Yrd. Doç. Dr. Niyazi Kurnaz © www.niyazikurnaz.net

Temel kavramlar Standart: bir amacı gösteren ve bu amaca ulaşılması için belirlenen ölçüdür yada standardı, miktar, kalite, kapasite, değer olarak ulaşılması gereken hedefler olarak ta tanımlayabiliriz. Cari Standart: Kullanıldığı dönemde faaliyetin ne olması gerektiğini gösteren ve yönetim hedeflerine göre düzenlenen standartlardır. Temel Standart: Uzun süre değişmeyen standartlardır. Maliyet Standardı: Bir mamul veya faaliyetin bilimsel verilere göre önceden saptanan maliyetleridir. Sapma: Üretim aşamasında, üretimin öğelerine ait fiyat ve miktarların, gerçek ve standart tutarları arasındaki faktır. Tanım: Standart maliyet; üretilen veya üretilecek mamul yada hizmetler için bilimsel esaslarla önceden dikkatli bir biçimde saptanmış ve belirli koşullar altında ulaşılması gereken hedef maliyetleri gösterir. Standart maliyetleri; Sabit standart maliyetler, Kuramsal (ideal) standart maliyetler, Ulaşılabilir cari standart maliyetler, olmak üzere üçe ayırabiliriz. © www.niyazikurnaz.net

Standart maliyetin amaçları Standart maliyetler kontrol amacıyla kullanılır. ÖRNEĞİN: Bir A işletmesinin belirli bir ay içinde gerçekleşen fiili maliyeti 5000ytl ise ve elde başka bilgi olmazsa bu tutarın normal mi, normalin altında mı yada aşırımı olduğunu söyleyemeyiz. Buna karşılık söz konusu ayda maliyetin 4000ytl olması gerektiği (standardı) önceden biliniyorsa gerçekleşen maliyetin aşırı olup olmadığı hemen ortaya çıkacaktır. Yani standart maliyetin asıl işlevi budur. Fiili maliyetlerde anormallik olup olmadığını anın da saptanmasına olanak sağlar. Bunu yanın da şunları da sayabiliriz: İşletmede maliyet bilinci oluşturmak Üretimin arttırılması işleminde tasarruf sağlamak Mal ve hizmetin satış fiyatını saptamak Yönetici ve çalışanların performans değerlemesini yapmak. Üretim giderlerini kontrol altında tutmaktır. © www.niyazikurnaz.net

Standartların geliştirilmesi ve saptanması Standart maliyetlerinin geliştirilmesi işletmenin yada bölümün büyüklüğüne, karmaşıklığına ve üretim eylemleri ile mamul biçiminin çeşitliliğine bağlı olarak değişiklik gösterir. Ancak şu üç temel unsurun bilinmesi gerekir. Maliyetlerin temel unsurları ( direkt ilk madde malzeme ve direkt işçilik giderleri) Mamulün biçimi (dizaynı) ve direkt ilk madde ve malzemenin özellikleri. yapılacak işçilik eylemlerinin niteliği ve bu eylemlerin yapıldığı bölümler. = Standart direkt ilk madde ve malzeme maliyetinin belirlenmesi için, her bir mamul parçasının üretimin de kullanılacak her bir direkt ilk madde ve malzemenin standart miktarı bu ilk madde ve malzemenin standart tutarıyla çarpılır. = Standart direkt işçilik maliyetinin saptanması için de üretimin başlangıcın dan nihai montaj işlemine dek yapılan her üretim işlemi için harcanan zaman süresi, hesaplanan standart direkt işçilik saat ücretleriyle çarpılarak bulunur. © www.niyazikurnaz.net

Standart maliyetlerin kuruluş aşamaları Bu sistemin kuruluşu işletmenin üretim programı, tekniği, organizasyonuna ve büyüklüğüne göre değişiklikler göstermektedir. Ancak temel olarak şu şekilde sıralayabiliriz. İşletmenin üretim tekniğine göre işletmeyi gider yerlerine artırmak. Üretilenlerin hangi üretim aşamalarından (gider yerlerinden) geçtiğinin saptanması Her gider yeri için faaliyet hacminin saptanması ve bunu en iyi ifade eden ölçünün seçilmesi. Mamul maliyetlerine yüklenecek direkt giderlerin miktar ve fiyat standartlarının saptanması. Yardımcı ve hizmet işyerlerinde biriken giderlerin ana üretici işyerine dağıtarak mamul maliyetlerine yüklenmesi. Direkt işçilik ve genel imal giderlerinin dönemsel olarak planlanması. Mamulün geçtiği üretim aşamalarından mamule düşen DİŞ ve GİG yüklerinin saptanması. Direkt madde giderlerinin de etkileyerek üretilen mamul yada hizmetin standart maliyetinin saptanması. Üretim işleri dışında yönetim ve satış içinde masraf yükleme oranlarının saptanması. © www.niyazikurnaz.net

Standartların türleri Direkt Madde Maliyetleri Standardı Direkt madde miktar standardı Direkt madde fiyat standardı Direkt işçilik Maliyetleri Standartları Direkt işçilik zaman standardı Direkt işçilik ücret standardı STANDART MALİYETLERDE FARKLARIN SAPTANMASI VE ANALİZİ Standart maliyetlerle, dönem içerisinde gerçekleşen (fiili) maliyetler arasındaki oluşan sapmalara “fark” denir. FARK = FİİLİ MALİYET – STANDART MALİYET Fiili maliyet < standart maliyet ise, fark olumludur. Fiili maliyet > standart maliyet ise, fark olumsuzdur © www.niyazikurnaz.net

Direkt ilk madde ve malzeme farkı: Örnek: küçük bir fabrikanın alüminyum tente ürettiğini kabul edelim. İşletme alüminyum tentenin kullanılacak direkt ilk madde ve malzemeye ilişkin miktar ve fiyat standardını belirlemiştir. Veriler: Mart ayında üretilen belirli bir büyüklüğe ve modele sahip tentelere ilişkin standartlar şunlardır. Miktar standardı: Her tente başına 5kg alüminyum, Fiyat standardı : Alüminyum kg mı 5ytl İşletmenin pres bölümünde mart ayına ilişkin olarak alınan fiili üretim bilgileri şöyledir. Üretilen tente : 700 birim. Üretim de kull. Alüminyum mik. : 2800kg. Satın alınan alüminyum mik. : 3000kg. Alış fiyatı : 6ytl © www.niyazikurnaz.net

Direkt ilk madde malzeme fiyat sapması: Bu sapmayı hesaplarken kullanacağımız formül: (fiili miktar x fiili fiyat) – (fiili miktar x standart fiyat) = (3000 x 6) – ( 3000 x 5 ) = 18.000 – 15.000 = 3.000ytl yada: formülü her iki tarafta da olan fiili miktar parantezine alarak tekrar dan şu şekilde yazabiliriz. Fiili miktar x ( fiili fiyat – standart fiyat) = 3000 x (6–5) = 3.000ytl. Bu durum da görülüyor ki fiili fiyat, standart fiyattan yüksektir. Bu nedenle fiyat nedeniyle meydana gelen fark olumsuzdur. Direkt ilk madde ve malzeme miktar (kullanım) sapması: Bu sapmanın formülü: (Kull. Fiili miktar x standart fiyat) – ( kull. Öngör. Standart mik. x standart fiyat) Kull. Öngrl. Standart miktar = 7000 x 5 = 3500kg = (2800 x 5) – (3500 x 5) = 14.000 – 17.500 = 3.500ytl. fark olumludur. © www.niyazikurnaz.net

Direkt işçilik farkının analizi Önceki örneğimize devam edecek olursak. Pres bölümünde üretilen alüminyumlar tenteler için direkt işçilik saati başına standart saat ücreti 1000ytl olduğunu yada bir birim tente için öngörülen standart sürenin 2 DİŞ saati olduğunu kabul edelim Mart ayı içinde yapılan üretim işlemleri sonucunda yapılan DMM maliyeti sonucun da 700 birim tente üretilmiştir. Bu 700 br. Tente için 1.300 saat çalışılmış ve saat başına ortalama olarak 12ytl ödenmiştir. Veriler Fiili üretim: 700br. Fiili DİŞ süresi: 1300 saat Fiili saat ücreti : 12ytl, Saat başına standart direkt işçilik ücreti : 10ytl, Birim tente başına standart DİŞ süresi: 2 saat Toplam standart DİŞ süresi: (700x2) = 1400 saat © www.niyazikurnaz.net

Ücret farkı: Süre (zaman) farkı: Kullanacağımız formül: (fiili süre x fiili ücret) – (fiili süre x standart ücret) = (1300 x12) – (1300 x 10) = 15.600 – 13.000 = 2.600 ytl…… fark olumsuzdur. Süre (zaman) farkı: Formülü: (fiili süre x standart ücret) – (standart süre x standart ücret) = (1300 x 10) – (1400 x 10) = 13.000 - 14.000 = 1.000ytl. fark olumludur. © www.niyazikurnaz.net

ÖRNEKLER Direkt madde miktar sapmaları: ÖRNEK: Bir Y işletmesinde 50 adet “a” mamulü üretmek için 100kg “x” maddesine gereksinme duyulduğu ve “x” maddesinin standart fiyatının 10ytl olduğu saptansın. İşletme Şubat ayında üretim gereği birim fiyatı 11ytl den 150kg x maddesi satın almıştır. “a” mamulünün üretimim için 110kg “x” maddesi kullanıldığı saptanmıştır. VERİLER: Standart miktar: 100kg Standart fiyat: 10ytl Fiili fiyat: 11ytl Fiili kullanılan miktar: 110kg Satın alınan fiili miktar: 150kg. Direkt madde miktar sapmaları: (fiili miktar- standart miktar )x standart fiyat = (110-100)x10 = 100ytl ……..fark olumsuzdur. © www.niyazikurnaz.net

- Direkt madde fiyat sapması -Satın alma anında fiyat sapmasının saptanması: Bu sapmayla satın alma bölümün performansın ölçebiliriz. (satın alınan fiili mik. X fiili fiyat) – satın alınan fiili mik. X standart fiyat) = (150x11)- (150x10) = 1650-1500 = 150ytl …fark olumsuz. - Üretime verilmesi anında fiyat saptaması: (üretime giren fiili mik. X fiili fiyat) - (üretime giren fiili mik. X standart fiyat) = (110x11) – (110x10) = 1210-1100 = 110ytl………..fark olumsuzdur. © www.niyazikurnaz.net

Bu örneği tablo ile çözümü de mümkündür. Üretime verilmesi anında Gerçek (fiili) miktar gerçek (fiili) miktar standart miktar x x x gerçek (fiili) fiyat standart fiyat standart fiyat FİYAT SAPMASI MİKTAR SAPMASI 110 x 11 110 x 10 100 x 10 = 1210 = 1100 = 1000 FİYAT SAPMASI MİKTAR SAPMASI 110 ytl….olumsuz 100 ytl … olumsuz. © www.niyazikurnaz.net

Direkt işçilik zaman sapması : ÖRNEK: Y işletmesi 1000 birim “a” mamulü üretmek için 20.000 DİŞ harcanacağını, Standart DİŞ saatini de saat başına 22,50 ytl olarak saptamıştır. Ancak üretim seviyesinde 19.500 DİŞ saati harcanmış olup ve saat başına 25 ytl ödenmiştir. Direkt işçilik zaman sapması : (fiili süre x standart ücret)-(standart süre x standart ücret) = (19.500 x 22,50)-(20.000 x 22,50) = 438.750 - 450.000 = 11.250ytl …….sapma olumsuzdur. Direkt işçilik ücret sapması: (fiili süre x fiili ücret) – (fiili süre x standart ücret) = (19.500 x 25) – (19.500 x 22,50) = 487.500 – 438.750 = 48750….. ücret sapması olumsuzdur. © www.niyazikurnaz.net

TOBLO İLE ÇÖZÜMÜ Gerçek (fiili) süre gerçek (fiili) süre standart süre x x x gerçek (fiili) ücret standart ücret standart ücret ÜCRET SAPMASI ZAMAN SAPMASI (19.500x25) 19.500 x 22,50 20.000 x 22,50 =487.500ytl = 438.750ytl = 450.000ytl ÜCRET SAPMASI ZAMAN SAPMASI 48750ytl….olumsuz 11250ytl … olumsuz. © www.niyazikurnaz.net