OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ SES BİLGİSİ OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ HARF Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ABECE (ALFABE) Bir dildeki harflerin belirli bir dizi halinde sıralandığı diziye denir. Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Türk Abece’si Latin harfleri esas alınarak oluşturulmuş ve 29 harften oluşan bir alfabedir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ NEDEN ABECE DİYORUZ ? Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’si diyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ TÜRK ABECE’Sİ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
HARFLERİN ÖZELLİKLERİ Türk Abece’sindeki harfleri ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki gruba ayırırız. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÜNLÜLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE SINIFLANDIRILIR ÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖRE KALIN ÜNLÜLER: a,ı,o,u İNCE ÜNLÜLER : e,i,ö,ü DUDAKLARIN DURUMUNA GÖRE DÜZ ÜNLÜLER: a,e,ı,i YUVARLAK ÜNLÜLER: o,ö,u,ü AĞZIN AÇIKLIĞINA GÖRE GENİŞ ÜNLÜLER: a,e,o,ö DAR ÜNLÜLER: ı,i,u,ü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU ÜNLÜ UYUMLARI BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile ince ünlüler bir arada bulunmaz. Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük B.Ü.U’na uymuyor denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEKLER "öğrenci, gözlem, diken, değirmen, bilgin, bülten, gemi, girişken " sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, somurtkan" sözcüklerinin bütün ünlüleri kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala uyar. "meraklı, kitap, dünya, hakim, misal" sözcüklerinde inceyle kalın ünlüler bir arada bulunduğu için kurala uymaz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 1☻ UYARI ! ! ! Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. “tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, karaciğer bilgisayar, hanımeli…” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 2☻ UYARI ! ! ! Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır: elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş), gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 3☻ UYARI ! ! ! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir. bilezik-ler, araba-lar… -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir. okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da… Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 4☻ UYARI ! ! ! Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler. Bu ekler şunlardır: - daş (-taş): gönüldaş, meslektaş - ken: bakarken, koşarken - gil: dayımgil, halamgil - ki: kapıdaki, akşamki - leyin: sabahleyin, akşamleyin - ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak - yor: geliyor, düşünüyor. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-daş” eki “-daş” ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “yol-daş, sır-daş, arka-daş” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-ken” eki “-ken” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-ken” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-gil” eki “-gil” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-ki” eki “-ki” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “demin-ki, öğlen-ki, önce-ki” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-leyin” eki “-leyin” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-leyin, sabah-leyin, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “öğlen-leyin, gündüz-leyin ” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-ımtırak” eki “-ımtırak” ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “-yor” eki -yor: ekinin durumu diğer eklere göre daha farklıdır. Türkçede geniş yuvarlak ünlüler “o,ö” sadece birinci hecede bulunur. Dolayısıyla –yor eki hangi sözcüğe gelirse gelsin uyuma aykırı olur. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK UYUMU) Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık ve genişlik-darlık yönünden uyumuna küçük ünlü uyumu denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ YÖNLÜDÜR 1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa; (a,ı /e,i) sonraki hecelerdeki ünlüler de düz ünlü (a,ı /e,i) olmalıdır. örnek: "incelik, sessizlik, arabacı, ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde olduğu gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa; (O,U /Ö,Ü) sonraki hecelerdeki ünlüler ya dar yuvarlak (u / ü ) ya da geniş düz (a /e ) olur. ÖRNEK: "çocuk, yumurta, bozulmak, ufaklık" sözcüklerinde olduğu gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI ! ! ! - 1 Bir sözcüğün küçük ünlü uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI ! ! ! – 2 Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK “yumurta” sözcüğünü ele alalım. İlk hecesinde “u” yuvarlak bir ünlü var. Bu heceden sonraki hecede ya dar yuvarlak olan “u” gelmeli ya da geniş düz olan “a” gelmelidir. Ki ikinci hecede zaten “u” gelmiş. İkinci heceden sonra da aynı sisteme göre baktığımızda “a” gelmesi de K.Ü.U.’na aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “yumurta” sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K.Ü.U.’na uymaktadır. Asıl sorun buradan sonra ortaya çıkar. Çünkü “yumurta” sözcüğünün son hecesinde “a” düz ünlüsü var; peki “yumurta” sözcüğü bundan sonra bir ek alırsa hangi ünlü ya da ünlüler gelebilir? U+U+A+? OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP: “yumurta” sözcüğü bir ek alırsa küçük ünlü uyumuna göre, hep bir önceki heceye bakılır ve o heceye göre değerlendirilir. Dolayısıyla son hecede düz bir ünlü olduğundan bundan sonra gelebilecek ünlüler de düz “a veya ı” ünlü olmak zorundadır. Yumurta – lık ........U+U+A+I OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEKLER Osmanlılar Ormanlığını Söyleşi Kolaylık Kuklacı Börekçi Korkuluk Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü uyumuna uyar. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI ! ! ! Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur. Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen sebepten dolayı ünlü uyumlarına aykırıdır. “doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. Ucuzca bir otel arıyorum. Başını hafifçe öne eğdi. Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden. Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. Ucuzca bir otel arıyorum. Başını hafifçe öne eğdi. Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden. Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI ! ! ! İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar. Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz. Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ SÜREKSİZ SÜREKLİ SERT P,Ç,T,K F,H,S,Ş YUMUŞAK B,C,D,G Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ÜNSÜZLERLE İLGİLİ BAZI KURALLAR Türkçe sözcüklerde ünsüzler ile ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe sözcükler bu kurallara genellikle uyar. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Bu Kuralların Bazıları Şunlardır: Türkçe sözcüklerde kelime başında iki ünsüz yan yana gelmez. (kelimenin ortasında ya da sonunda farklı ünsüzler yan yana gelebilir. ÖRNEK: “tren, spor, grup, kroki, kral, fren, gri, klan, star, stres, grev, krom... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Türkçe sözcüklerin kökünde aynı ünsüz (ikiz ünsüz) yan yana bulunmaz. ÖRNEK: “millet, kuvvet, şiddet, hiddet, sıhhat, minnet, illet... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Türkçe sözcüklerin sonunda “b,c,d,g” süreksiz yumuşak ünsüzleri bulunmaz. Dilimize özellikle Arapçadan ve Farsçadan giren bazı sözcüklerin sonundaki bu “b,c,d,g” ünsüzleri süreksiz sert olan “p,ç,t,k” olarak değiştirilmiştir. ÖRNEK: kitab/kitap, amac/amaç Ahmed/Ahmet, Mehmed/Mehmet... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Türkçe sözcükler istisnalar dışında “m,ğ,l,c,f,r,v,j,p,ş,h,n,z” ünsüzleriyle başlamaz. Bu harfleri şu şekilde şifreleyebiliriz: “moğol cafer ve jip şehnaz” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) 2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI ÜNSÜZ UYUMLARI 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) 2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) Sonu sert ünsüzlerden (F,S,T,K,Ç,Ş,H,P) (FıSTıKÇı ŞaHaP ) biriyle biten bir sözcük (c, d, g) ile başlayan bir ek aldığında c ç‘ ye d t‘ ye g k‘ ye dönüşür. Buna ünsüz sertleşmesi (benzeşmesi) denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK "tabak" sözcüğü sert ünsüzle bitmiştir. Buna "-da" ekini getirirsek ekin başındaki d t'ye dönüşür. Tabakda değil tabakta olur. kitap + cı > kitapçı çalış + gan > çalışkan sokak + dan > sokaktan çiçek + de > çiçekten dost + ca > dostça bas + gın > baskın 1995’ + den > 1995’ ten OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI ! ! ! Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez. Ak + deniz > Akdeniz dik + dörtgen > dikdörtgen, üst + geçit > üstgeçit OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK SORU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? A) Ucuzca bir otel arıyorum. B) Ahbapca bir tutum takındı. C) Kendisinden yaşca hayli küçüktü. D) Başını hafifce öne eğdi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ ÇÖZÜM B, C, D, seçeneklerindeki altı çizili sözcükler, sert sessizle bittiği halde ek "-ce" olarak gelmiştir. Oysa, ahbap - ça, yaş - ça, hafif - çe, biçiminde olması gerekirdi. A'da "ucuz" sözcüğü sert sessizle bitmediği için, "ucuzca" yazılması doğrudur. ☻ Cevap A OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Sonu (p, ç, t, k) sert ünsüzleri ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "pb'ye, çc'ye, t d'ye, k g, ğ'ye" dönüşür. Bu kurala ünsüz yumuşaması denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK "ekmek" sözcüğüne "-e" hal ekini getirirsek sözcüğün sonundaki "k" sert ünsüzü "ğ"ye dönüşür. ekmeke değil, ekmeğe olur. dönemeç + i > dönemeci ceket + e > cekede çorap + ı > çorabı OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Tek heceli ve yabancı sözcüklerin bazılarında yumuşama olur, bazılarında ise olmaz. suç>suç – u saç>saç - ı süt>süt – ü kök>kök – ü hukuk>hukuk – u cumhuriyet> cumhuriyet-in ahlak>ahlak – ı ek>ek – in millet>millet – i saat>saat – in devlet>devlet – i üç>üç – üncü Örneklerinde yumuşama gerçekleşmemiştir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ çok>çoğu kap>kabı cep>cebi Sözcükleri tek heceli olmalarına rağmen yumuşama olmuştur. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Özel isimlerin sonunda kesinlikle yumuşama olmaz. Bu sözcükler olduğu gibi yazılır. Kızılırmak'a (Kızılırmağ'a yanlış) Mehmet'e (Mehmed'e yanlış) Sinop'u (Sinob'u yanlış) Zonguldak'ı (Zonguldağ'ı yanlış) OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ UYARI: “p,ç,t,k” ünsüzleriyle biten özel isimler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yazımda yumuşama olmaz; ancak okunuşta yumuşama yapılarak okunur. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK Kızılırmak'a (yazılır) Kızılırmağa (okunur) Mehmet'e (yazılır) Mehmede (okunur) Sinop'u (yazılır) Sinobu (okunur) Zonguldak'ı (yazılır) Zonguldağı (okunur) Uşak’ a (yazılır) Uşağa (okunur) Bilecik’e (yazılır) Bileciğe (okunur) Serap’ın (yazılır) Serabın (okunur) OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ SES DÜŞMESİ 1- Ünlü Düşmesi 2- Ünsüz Düşmesi OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 1- ÜNLÜ DÜŞMESİ Son hecelerinde dar “ı,i,u,ü” ünlü bulunan kimi sözcüklere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde son hecedeki dar ünlü düşer. Buna ünlü (hece) düşmesi denir. Ünlü düşmesi çeşitli sebeplerle gerçekleşebilir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ a. Bazı organ adları ile akrabalık bildiren sözcüklere ünlü ile başlayan ekler geldiğinde ünlü düşmesi olabilir ağız + ı > ağzı oğul + u > oğlu beyin + i > beyni boyun + u > boynu burun + u > burnu gönül + ü > gönlü akıl + ı > aklı bağır + ım >bağrım devir + i > devri karın + ı > karnı oğul + um >oğlum göğüs +ü > göğsü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ b. Bazı sözcükler ünlü ile başlayan yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi olabilir. ayırmak Çocuklar arasında ayrım yapmasın. savurmak Sözcükleri çok savruk kullanıyor. sıyırmak Dizinde küçük bir sıyrık var. oyun Çocuklar bahçede oynuyor. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ c. Etmek, olmak yardımcı eylemleriyle oluşturulan birleşik eylemlerde ünlü düşmesi olabilir. sabır + etmek sabretmek kahır + olmak kahrolmak emir + etmek emretmek kahır +etmek kahretmek devir + etmek devretmek defin + olmak defnolmak OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
ç. Sözcüklerin birleşmesi esnasında da ünlü düşmesi olabilir. cuma + ertesi cumartesi pazar +ertesi pazartesi kayın + ana kaynana kahve +altı kahvaltı OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 2- ÜNSÜZ DÜŞMESİ Bazı sözcükler küçültme eki (-cık, -cik, -cek, -cak) veya -l eki aldığında adların sonunda "k" varsa düşer: yumuşak + cık yumuşacık alçak + cık alçacık küçük + cük küçücük ufak + l ufaldı yüksek + l yükseldik küçük + l küçülmüş OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEK SORU Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir ses olayı vardır? A) Çocukluğum dağlık bir yerde geçti. B) Güldüğü zaman yüzünde güller açar. C) Nereye gitsem bir uçarılık yüreğimde. D) Şehri adeta seçilemeyecek bir hale getirmişti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Çözüm A, B, C, seçeneklerindeki altı çizili sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmuştur. güldük-ü güldüğü çocukluk+um çocukluğum yürek+im yüreğim Görüldüğü gibi bu sözcükler sert ünsüzle bittiği halde ünlüyle başlayan bir ek aldığında sondaki sert ünsüz yumuşamıştır. D seçeneğindeki kelimede ise ünlü düşmesi görülmektedir. Şehir + i şehri OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ SES TÜREMESİ 1- Ünlü Türemesi 2- Ünsüz Türemesi OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 1- ÜNLÜ TÜREMESİ Dilimizde kimi sözcükler küçültme eki aldıklarında veya sözcüklerin pekiştirilmesi sırasında fazladan bir ses ortaya çıkar. Bu ses olayına ünlü türemesi denir. bir + cik bir i cik genç + cik genc e cik dar + cık dar a cık Pekiştirme sırasında ise: güp + gündüz güp e gündüz sap + sağlam sap a sağlam yap + yalnız yap a yalnız OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 2- ÜNSÜZ TÜREMESİ Türkçe kelimelerde kelime kökünde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz. Ancak bazı yabancı asıllı kelimeler asıllarında ikinci ünsüzleri bulunduğu halde Türkçede tek ünsüz ile yazılır. Bu kelimelere ünlü ile başlayan ekler getirildiğinde ise asıllarındaki ikinci ünsüzler ortaya çıkar. Buna ünsüz türemesi denir. his + i hissi red etmek reddetmek zan etmek zannetmek af olunmak affolunmak OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÜNLÜ DARLAŞMASI Dilimizde "-yor" eki kendinden önceki "a, e" ünlülerini daraltarak "ı, i, u, ü” ye dönüştürür. Buna ünlü darlaşması denir. Topla - yor topluyor başla - yor başlıyor besle - yor besliyor çalışma - yor çalışmıyor Bunların dışında "y" ünsüzünün etkisiyle "ye- ve de-" fiillerinde de darlaşma görülebilir. de - y - ecek diyecek ye - ye - ecek yiyecek OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ KAYNAŞTIRMA Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Onun için ünlü ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "y, ş, s, n" (YaŞaSıN) ünsüzlerinden biri girer. Buna kaynaştırma denir. elma - ı elma - y - ı iki - er iki - ş - er kapı - ı kapı - s - ı dünya - ın dünya - n - ın Not: Kaynaştırma mutlaka iki ünlü arasında gerçekleştirilir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ULAMA Sonu ünsüzle biten bir sözcüğün son sesini, ünlü ile başlayan bir sözcüğün ilk sesine bağlanmasına denir. Ulama yazıya geçmez, sadece seste gerçekleşen bir olaydır. Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak_açmaz_ağızları, her gün_ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burda cennet, orda cehennemdir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ☻ UYARI Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÖRNEKLER Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak açmaz ağızları, her gün ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burada cennet, orda cehennemdir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ ÇÖZÜM Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak açmaz ağızları, her gün ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burada cennet, orda cehennemdir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
SES BİLGİSİ İLE İLGİSİ TEST SORULARI OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Zonguldak'a giderken Karabük'den geçecek miyiz? B) Otobüs Ankara'dan saat kaçta hareket edecekti? C) İzmit'ten Ankara'ya kaç saatte geldiniz? D) Kars'tan İstanbul'a otobüsle mi döneceksiniz? OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP A) Zonguldak'a giderken Karabük'den geçecek miyiz? OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdaki dizelerin hangisinde "ulama"ya bir örnek vardır? A) Sabahtan uğradım ben bir fidana B) Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır C) Gönlümüz bağlandı zülfün teline D) Al benim derdimi götür yere ver. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP A) Sabahtan uğradım ben bir fidana OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Şemsiyesini kaybettiğini eve dönünce anladı. B) Trafik cezasının af edilmesini bekliyormuş. C) Bize, şiirlerinden söz etmek istediğini söyledi. D) Arkadaşımız bu cezayı hak etmemişti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP B) Trafik cezasının af edilmesini bekliyormuş. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Türkçede ad tamlamalarında kaynaştırma sesleri n ve s'dir Aşağıdaki sözcüklerden hangisiyle bir ad tamlaması yapılırken bu kurala uyulmaz? A) elma B) yara C) su D) yazı OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP C) Su AÇIKLAMA: “su” kelimesi bir tamlamada diğer sözcüklerden farklı olarak “y” kaynaştırma harfini alır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Sonunda süreksiz sert ünsüzlerinden (p, ç, t, k) biri bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sonundaki sert ses yumuşar. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uymaz? A) koç B) araç C) söğüt D) dolap OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP A) koç OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük ek alırken bu sözcüğün ünsüzlerinden biri düşmüştür? A) Susuzluktan balkondaki tüm çiçekler sararmış. B) Yaşar, bu romanında çok fazla devrik cümle kullanmış. C) Soğuktan burnu kıpkırmızı olmuş. D) Otobüsümüz, adını bilmediğim büyücek bir kasabadan geçti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP D) Otobüsümüz, adını bilmediğim büyücek bir kasabadan geçti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Aşağıdaki cümlelerin hangisinde süreksiz sert ünsüzlerin yumuşamasına bir örnek vardır? A) Gelecek ay yayımlanacak dergimizin kapağı, öğrencilerimiz tarafından hazırlanacak. B) Bu araştırma sonuçları, öğrencilerin görüşlerini yansıtmaktadır. C) Siyasal reklamcılık, Türkiye'nin siyasal kültürüne yeni bir boyut getirmiştir. D) Son yıllarda demokrasi, bir siyasal sistem olarak yeni anlamlar kazanmıştır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP A) Gelecek ay yayımlanacak dergimizin kapağı, öğrencilerimiz tarafından hazırlanacak. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ “Örttü üstüne yıldızlı yorganını gece, Bir başından bir başına göğün.” Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Ses düşmesi B) Ünsüz yumuşaması C) Kaynaştırma harfi D) Ünsüz benzeşmesi OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP A) Ses düşmesi OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ "Merve Hanım, odayı temizliyor." cümlesinde altı çizili sözcükteki ses olayı aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Dede, torununa masal anlatıyor. B) Emre, bahçede dolaşıyor. C) Bilal, ödevini hazırlıyor. D) Bu akşam annem geliyor. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP "Merve Hanım, odayı temizliyor." “temizliyor” sözcüğünde “temizle” sözcüğü “-yor” şimdiki zaman eki almış ve sondaki “e” geniş ünlüsü daralmış ve “i” şekline dönüşmüştür. Bu sebeple “ünlü darlaşması” ses olayı vardır. Aynı ses olayı: C) Bilal, ödevini hazırlıyor. seçeneğinde de vardır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ünsüz düşmesi"ne uğramış bir sözcük vardır? A) Bir şarkıyı söyler gibi kırlarda böcekler. B) Uçun kuşlar uçun doğduğum yere. C) Ufacık bir gülümsemendir benim ilacım. D) Durdukça bu hasret bağrımı yakar. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP C) Ufacık bir gülümsemendir benim ilacım. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ "Kurnaz olan dilediğini baştan çıkarır." Verilen cümledeki ses olaylarının aynısı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Kötü patron, doğru söyleyeni işten çıkarır. B) Er olan ekmeğini taştan çıkarır. C) Cesaretten güç alır her başarı. D) Dikenlerin içinde küçücük bir gül vardır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ CEVAP "Kurnaz olan dilediğini baştan çıkarır." ulama yumuşama benzeşme B) Er olan ekmeğini taştan çıkarır. ulama yumuşama benzeşme OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ