Yrd. Doç. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN Kimyasal Bileşikler 17.11.2014 Yrd. Doç. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

ELEMENT ve BİLEŞİK SAYISI? Yaklaşık element sayısı: 118 Yaklaşık bileşik sayısı: 10.000.000 Element ve bileşik sayısı arasındaki bu fark nasıl açıklanabilir? İki ya da daha fazla elementin farklı bağlarla (iyonik veya kovalent) bir araya gelmesi Bu durum alfabemizdeki harf sayısının 29 olmasına rağmen Türkçe bir sözlükte yer alan kelime sayısının 100.000 civarında olması ile benzerdir.

ELEMENT Element, kendine özgü fiziksel ve kimyasal özellikleri olan maddenin en basit birimidir. Bir element sadece tek cins atom içerir. Fiziksel veya kimyasal işlemlerle daha basit türlere dönüştürülemez. Her elementin kobalt, demir, nikel, oksijen, altın gibi bir adı vardır. Her element kendine özgü özelliklere sahiptir: Ementi oluşturan atomların kendine özgü özellikleri var

ELEMENTLER

ELEMENTLER: GÖSTERİMİ Element adları değişik kaynaklardan gelmektedir. Elementin özelliğini tarif eden Yunanca, Latince veya diğer dillerden gelir. Örneğin, altının adı Latince ‘aurum’dur ve anlamı parlaktır. Einsteinyum ve nobelyum gibi ağır elementler adlarını ünlü bilim adamlarından almıştır (bu elementler yapay elementlerdir ve doğada bulunmazlar). Jons Jakob Berzelius, günümüzde kullanılan element adlarının kimyasal sembollerle gösterim sistemini geliştirmiştir. Bu sisteme göre, element sembolleri genellikle adlarının ilk harfinden oluşur ve büyük harfle yazılır.

ELEMENTLER: GÖSTERİMİ Elementlerin ilk harfleri aynı olduğunda ise elementin sembolü element adının ilk iki harfinden oluşturulur ve ikinci harf küçük yazılır. Elementlerin ilk iki harfi aynı olduğunda üçüncü ve dördüncü harfler kullanılır

BİLEŞİK Farklı cins element atomlarının birbirine kimyasal bağlarla bağlanması sonucu oluşan saf maddelere bileşik denir. Bileşikleri birbirinden farklı kılan unsur, onları meydana getiren element atomlarının veya iyonlarının cinslerinin ve sayılarının farklı olmasıdır. Bileşikler kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılırlar. Kendilerini oluşturan elementlerin özelliklerini göstermezler. Bileşikler formüllerle gösterilirler.

BİLEŞİKLER Bileşiği oluşturan elementler hangi tür bağlarla bir arada tutulur? İyonik bağ Metal ve ametal atomları arasında elektron alışverişi sonucu oluşan iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetidir. İyonik bağ sonucu oluşan iyonik bileşikler kristal yapıdadır. İyonik bileşiklerin en küçük birimleri iyon çiftleridir. Kovalent bağ İki ametal atomu arasında elektron ortaklaşması sonucu oluşur. Kovalent bağlanma sonucu moleküler bileşikler oluşur. Moleküler bileşiklerin en küçük birimleri moleküllerdir.

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI İyonik bileşikler adlandırılırken önce bileşikteki pozitif yüklü katyonun adı, sonra da negatif yüklü anyonun adı söylenir. Pozitif yüklü katyonun adı iyonu oluşturan elementle aynıdır; negatif yüklü anyonun adlandırılmasında ise iyonu oluşturan elementin adının sonuna –ür eki getirilir.

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Çok bilinen katyonlar

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Çok bilinen anyonlar

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Bazı geçiş metallerinin farklı yüklü iyonlar oluşturur. Demir elementi hem 2+ yüklü hem de 3+ yüklü katyonlar oluşturabilir. Farklı yüklü katyonlar oluşturabilen elementlerin bileşikleri adlandırılırken katyon adının sonuna parantez içinde romen rakamıyla yükü yazılır. Örneğin, FeO bileşiğinde demir 2+ yüklüdür ve bu bileşik demir(II) oksit olarak adlandırılır. Fe2O3 bileşiğinde ise demir 3+ yüklü olduğu için bu bileşik demir(III) oksit olarak adlandırılır.

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI İyonik bir bileşiği oluşturan iyonlar her zaman tek atomlu olmayabilir. Bazı iyonik bileşikler çok atomlu iyonları içerir. Çok atomlu iyonlara aynı zamanda kök de denir. Çok atomlu iyonları içeren iyonik bileşikler adlandırılırken yine önce katyon adı sonra anyon adı söylenir. Ba(NO3)2 baryum nitrat olarak adlandırılır. Bu iyonik bileşik Ba2+ katyonunu ve çok atomlu bir anyon olan nitrat anyonunu (NO3-) içerir

İyonik bileşikleri adlandıralım.

İyonik bileşikleri adlandıralım.

İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI Kimyasal formül, bir bileşiğin hangi element atomlarından oluştuğunu ve bu element atomlarının bağıl oranlarını gösterir. İyonik bir bileşiğin kimyasal adını ve bileşikteki iyonların yüklerini bildiğinizde bileşiğin kimyasal formülünü yazabilirsiniz. İyonik bileşiklerin formülleri yazılırken önce katyon, sonra anyon yazılır. Ayrıca bileşikteki pozitif ve negatif yüklü iyonların yükleri toplamı sıfır olmalıdır

İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI

İyonik bileşiklerin formüllerini yazalım.

KOVALENT BAĞLI MOLEKÜLER BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI İki farklı elementten oluşan kovalent bağlı bileşikler iyonik bileşiklere benzer şekilde adlandırılır. Kovalent bileşiklerde elektronegatifliği az olan element hem formül yazımında hem de adlandırmada önce yazılır, sonra daha elektronegatif olan element yazılır. Elektronegatifliği az olan element, elementin kendi adını alır; elektronegatifliği fazla olan element anyon gibi adlandırılır. Hidrojen ve flor elementlerinden oluşan kovalent bileşikte flor daha elektronegatiftir. Bileşiğin formülü HF şeklinde yazılır ve hidrojen florür olarak adlandırılır.

KOVALENT BAĞLI MOLEKÜLER BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Ametaller kovalent bağlı bileşikler oluştururken farklı oranlarda birleşerek farklı bileşikler oluşturabilirler. Azot ile oksijen arasında NO, NO2, N2O4 bileşikleri oluşabilir. Kovalent bileşikler adlandırılırken bileşikteki atom sayılarını belirtmek için Latince ön ekler kullanılır

KOVALENT BAĞLI MOLEKÜLER BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Bileşik formülünde birinci elementin sayısı bir ise mono ön eki söylenmez ve yazılmaz. NO2 monoazot dioksit olarak değil azot dioksit olarak adlandırılır. Ön ek “a” veya “o” ile bitiyor ve element adı bir sesli harf ile başlıyorsa ön ekteki “a” veya “o” harfi düşer. CO bileşiği karbon monooksit olarak değil, karbon monoksit olarak; N2O4 bileşiği diazot tetraoksit olarak değil, diazot tetroksit olarak adlandırılır. Hidrojenin hâlojenlerle oluşturduğu bileşikler adlandırılırken ise hâlojenin sayısını belirten mono ön eki kullanılmaz. HBr bileşiği hidrojen bromür olarak adlandırılır

Kovalent bileşikleri adlandıralım

KOVALENT BAĞLI MOLEKÜLER BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Bazı bileşiklerin ise geleneksel adları vardır; su, amonyak ve metan geleneksel adlara örnek verilebilir.

ASİTLERİN ADLANDIRILMASI Hidrojen klorür gibi adlar molekül yapısında olan bileşiklerin saf halleri için kullanılır. Bu gibi bileşiklerin sulu çözeltileri asit özelliği gösterir. Sulu ortamda hidronyum iyonu (H+) oluşturur. Asitler adlandırılırken ametal atomunun başına hidro- öneki gelir bileşik sonuna ise –ik eki yazılır. HF (suda)  Hidroflorik asit HCl (suda)  Hidroklorik asit HBr (suda)  Hidrobromik asit HI (suda)  Hidroiyodik asit H2S(suda)  Hidrosülfürik asit

OKSİASİTLERİN ADLANDIRILMASI Oksiasitler; hidrojenin oksianyonlarla oluşturdukları bileşiklerin sulu çözeltileridir. Oksianyonlar; oksijen ve ametal atomlarının oluşturdukları anyonlardır. Adlandırılmalarında içerdikleri oksijen sayısına bakılır; En az oksijen içeren; hipo__it __it __at En fazla oksijen içeren per__at

OKSİASİTLERİN ADLANDIRILMASI Oksiasitlerin adlandırılması oksianyonların adlandırılmasına benzer. «it» eki yerine «öz» eki, «at» eki yerine «ik» eki kullanılır.

FORMÜLLER Kovalent bağlı bileşiğin üç farklı formülü olabilir. Kaba formül Molekül formülü Yapı formülü Kaba formül bir bileşik için en basit formüldür. Bileşikteki atomları ve bağıl sayılarını gösterir. Formüldeki sayılar en basit tam sayı oranını gösterir. P2O5 kaba formüldür. Formülü P4O10 dur. Bileşik hakkında ayrıntılı bilgi vermez. Asetik asit (C2H4O2), formaldehit (CH2O)ve glukozun (C6H12O6)kaba formülleri CH2O dur.

FORMÜLLER Molekül formülü bileşiğin gerçek formülüdür. Bazı durumlarda kaba formül ve molekül formülleri aynıdır. [ formaldehit (CH2O)] Molekül formülü kaba formülün katlarıdır. Asetik asitin (C2H4O2) molekül formülündeki atom sayısı (8) asetik asitin kaba formülündeki (CH2O) atom sayısının (4) iki katıdır. Molekül formülü atomların birleşme oranları hakkında bilgi verir ancak birbirlerine nasıl bağlandıklarını açıklamaz.

FORMÜLLER Yapı formülü, atomların birbirlerine hangi tür bağ ile nasıl bağlandıklarını gösterir.

FORMÜLLER

Kaynaklar Petrucci, R.H., Herring , F.G, Madura, J. D., & Bisonnette, C. (2012). Genel Kimya I: İlkeler ve Modern Uygulamalar, 10. Baskıdan Çeviri (Çeviri Editörleri: Tahsin Uyar, Serpil Aksoy, Recai İnam), Ankara: Palme yayıncılık Chang, R. (2011). Genel Kimya: Temel Kavramlar, Dördüncü Baskıdan Çeviri (Çeviri Editörleri: Tahsin Uyar, Serpil Aksoy, Recai İnam), Ankara: Palme yayıncılık Altun, Y. ve Tümay, H., Ortaöğretim Kimya 9 Ders Kitabı, Sözcü Yayıncılık, 2013