TÜRKİYE’DE PARAZİTER ARI HASTALIKLARI Doç.Dr.Levent AYDIN Parazitoloji Anabilim Dalı

Başlıca Paraziter Arı Hastalıkları ve Zararlıları Varroa Nosema Petek Güveleri Trachea akarı ? Küçük Kovan Böceği ?

Varroosis Varroa jacobsoni (Java) 1904 A.mellifera Varroa underwoodi (Nepal) 1987 A.cerana Varroa rindereri (Borneo) 1996 A.koschevnikovi VARROA DESTRUCTOR (Akdeniz-Ortadoğu) 2000 Varroa jacobsoni 2000 yılında yapılan analizlerde(mt DNA) yöntemi ile 20 alt tür saptanmıştır. Apis cerana bulunan 2 tip parazit anlamında önemlidir. Bunlardan biri Varroa destructor olarak isimlendirilmiştir.

Varroa destructor A.Kore hattı B.Japon/Tayland hattı Avrupa Japonya İngiltere Tayland Rusya Kuzey-Güney Amerika Akdeniz Kanada Ortadoğu Brezilya Afrika Asya Kuzey-Güney Amerika Kanada Yeni Zelanda

Varroa destructor Büyüklüğü : 1.1-1.2 mm x 1.6-1.7 mm Gelişmesi : 5 – 6 gün Yerleşim Yeri : Tüm yavru gözleri Kışın : Dişi döllenmiş, kovanda yumurtlamaya hazırdır Tedavi : İlaçlara daha dirençli Yumurtlama : Daha fazla yumurta bırakır Yayılış : Tüm Akdeniz ve Ortadoğu’ya yayılmıştır Varroa jacobsoni 0.9-1 mm x 1.4-1.5 mm 7 – 8 gün Erkek yavru gözleri Dişi döllenmemiştir İlaçla tedaviye duyarlıdır Daha az yumurta bırakır Sadece Güneydoğu Asya’da kalmıştır

Varroa spp.

Varroa spp.

Varroa spp.

Varroa

Varroa spp.

Koruma ve Kontrol Varroosis’ten şüpheli kolonilerde kimyasal kontrol daima erken ilkbahar ve geç sonbaharda tamamlanmalıdır. Biyolojik Kontrol a- Isıtma yöntemi b- Yavru gözleri c- Polen çekmecesi * Agresif arı ırklarında Varroa’nın yayılışı daha kısıtlıdır. * Varroa’nın dişileri sıcak ve tropikal kuşakta daha az yumurta bırakır

B. Kimyasal Kontrol Klasik İlaçlar Amitraz %12.5 3-4 gün ara ile 3 kez fumigant Coumaphos %3.2 1 hafta ara ile 3 kez dökme Flumethrin %1 Strip Fluvalinat Strip

Okzalik asit %4.5 1 hafta ara ile 3 kez %95 (Balda kalıntı) Yeni İlaçlar Okzalik asit %4.5 1 hafta ara ile 3 kez %95 (Balda kalıntı) Laktik asit 1 hafta ara ile 3 kez %50 (Koruma amaçlı) Formik asit %60- %85 - Uzun süreli - Kısa süreli - Jel (Poliakrilik asit)

Esansiyel Yağlar Kanola, Yonca (Tırfıl) Mentol 50 gr Tek başlarına kullanımda tedavi amaçlı yeterli değildir. Yavru gelişimine (aşırı doz) negatif etki göstermiştir Mentol 50 gr Erken ilkbahar geç sonbaharda 14 gün ara ile 2 kez

Nosemosis (Bahar İshali) Etken: Nosema apis (5-7 mikron) - Tek hücreli parazitlerin mide ve barsaklarına yerleşir. - Sporlanarak çoğalır. Belirtileri: - Etken arı dışkısında 2 yıl, ölü arıda 1 yıl ve arı mide sıvısında 7 yıl canlı kalabilir. - Tedavi edilmezse ölüm oranı % 30’dan % 100’e kadar ulaşır. - Hasta arılar larvaları besleyemez ve koloni zayıflar. - Hasta arılarda: Şişkin ve mat-beyaz bir mide, iğneleme refleksinin yokluğu ve kanat düşüklüğü gözlenir.

Nosema apis (spor)

Nosema apis A B

Yaygınlık - Bursa yöresi balarılarının yaklaşık % 23’ünde subklinik, %4’ünde ise klinik olarak saptanmıştır. Teşhis - Belirtiler ve laboratuvar muayenesi ile yapılır. Tedavi - 1 kısım su + 2 kısım şeker = 3.8 lt şeker şurubuna 100mg Fumagillin ilkbahar ve sonbahar emlemesinde verilir. - Itraconazole 0.01 mikrogr/ml - Monensin-lasolocid 0.2 ml/10ml - Tanen 3-4 gr/5 lt - Nane ekstratı - Vit.C= 200mg/1 koloniye - 1/1 Şurup+ 10 gr oksalik asit sprey ( 1-2 kez kışın)

Mum (Petek) Güvesi Etken: Galleria melonella - 3.5 cm., iki çift kanatlı, arkadaki kanatları çatı şeklinde Gelişmesi: - Yumurta- 7 Larva dönemi- Olgun - Larva döneminde petekleri ve balı tahrip ederler. - Kovan pis kokar. Yayılışı: - Ülkemizde Kars dışında özellikle Ege, Marmara ve Karadeniz bölgesinde yaygındır. - En sık Eylül-Ekim aylarında görülür.

Galleria melonella

Galleria melonella

Koruma ve Kontrol 1- Kolonili Kovanda a- Standart kovan ve malzeme b- Kraliçe kontrolü c- Koloni güçlendirilmesi d- Bahar bakımı e- Genetik özellik f- Oğul kontrolü

Koruma ve Kontrol 2- Depoda Kontrol a- Depo uygunluğu b- Kovan çerçeve kontrolü c- Petek-Alet malzeme temizliği

b- Fiziksel ısıtma ve soğutma - Isıtma......49°C... 40 dk. Koruma ve Kontrol 3- Mücadele a- Kimyasal - ParaDiclorbenzen - Kükürt - Etilen dibromid - Chlorsol b- Fiziksel ısıtma ve soğutma - Isıtma......49°C... 40 dk. - Soğutma..0°C....270 dk. c- Biyolojik - Bacillus thuringiensis % 1 (Certan)

Trachea Akarı

Trachea Akarı

ARI BİTİ (Braula caeca) 1 x 1.5 mm Yumurta  Larva  Pupa  Olgun Bulaşma : Yağmacılık , Oğul verme Belirtileri : Bal sırlarının bozulması, arı gıdasına ortak olma, açlık, kovan sönmesi Tedavi : 6-10 sigara tütünü sıcak duman olarak verilir. Dip tahtasından toplanıp imha edilir.

KÜÇÜK KOVAN BÖCEĞİ (Small hive bettle) Aethina tumida Sınıflandırılması : Anaç : Artropoda Anaç Bölümü : Antennata Sınıf : İnsekta Dizi : Coleoptera Aile . Nitidulidae Cins : Aethina Tür : Aethina tumida

Afrika kıtasında Büyük Sahra’nın güneyinde kalan bölümde yerleşmiş bir böcektir. Çilek ve fidan şeklinde bitkilere saldıran süprüntülerle (artıklarla) beslenen böceklerle yakın akraba ve/veya onlardan biridir. Meyve zararlısı olarak tahmin edilmektedir. Dr. Lundie tarafından 1940’da Güney Afrika’da arı kovanlarında tespit edilmiştir. Afrika kıtasında depolanmış peteklere ve zayıf kolonilere büyük zarar vermekle beraber güçlü kolonilerde sorun oluşturmamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’ne meyve ve sebze ithalatı yoluyla girdiği sanılan A.tumida ilk kez 1998 yılının Mayıs ayında Florida eyaletinde tespit edilmiş, 2 yıl içinde 20 odakta saptanmış, 7 eyalete yayılmıştır. Gerek iklimsel özellikler gerekse bu kıtada doğal düşmanlarının olmaması nedeniyle Afrika kıtasından daha zararlı olmuş ve ABD’de arıcılığı tehdit eder bir boyuta ulaşmıştır.

MORFOLOJİ Olgun : Yaklaşık 5-7 mm uzunlukta 3 çift bacaklı ve 2 çift kanatlıdır. Koyu kahverenginden siyaha kadar bir renktedir. Vücudu güçlü bir kitin tabakası ile kaplı olduğu için, arılar sokamaz. Böceğin dorsal yüzü (sırtı) tüycük ve küçük dikenle kaplıdır. Bu yüzden kolayca arılar tarafından dışarı atılamazlar. Güçlü kanatları olduğu için bir arılıktan diğerine uçarlar. Son yapılan çalışmalarda 15 mil civarında uçtukları ve bu yüzden etkenin bir bölgede hızla yayıldığı tespit edilmiştir. Bacakları geniş ve düzdür.

Yumurta : Yumurtalar çok sayıda ve kovanın ulaşılması zor dip köşelerine düzensiz bir şekilde bırakılır. Şekilsiz ve düzensizdir. Yumurtalar inci beyazı renkte ve balarısı yumurtalarından hafif küçüktür. Larva : Larvalar uzun, oval, yaklaşık 11 mm uzunlukta beyazımtırak açık kahve renklidir. Petek güvesinin larvaları ile benzerdir. Küçük kovan böceğinin 3 çift iyi gelişmemiş bacağı ve dorsal yüzde (sırtta) iyi gelişmiş dikenleri mevcuttur. Polen ve balla beslenir. Petekler üzerine dışkılarını bıraktığı için fermantasyon sonucu bal insan ve arı tüketimine uygunsuz hale gelir. Petekler delik, yıpranmış ve arılar tarafından bal ve yavru için kullanılamaz durumdadır. Güçlü kitin yapısı nedeniyle arılar sokamazlar.

Yaşam Döngüsü Yumurta (Kovanda) ↓ 2-3 gün ↓ Gelişmesinde 4 dönem vardır ve bu gelişme 38-82 günde tamamlanır. Ilıman iklimli bölgelerde yılda 5 nesil oluşturabilir. Çok sayıda yumurta bırakabildiği için kovanın sönmesine neden olabilir. Yumurta (Kovanda) ↓ 2-3 gün ↓ Larva (Kovanda) ↓ 10-16 gün Pupa (Toprakta) ↓ 3-4.5 hafta Olgun (6 ay yaşar) (Kovan + serbest) ↓ 1 hafta Yumurtlar (Kovan)

Belirtileri ve Zararları Afrika kıtasında doğal düşmanları ve Afrika arılarının hijyenik davranışları (agresif) nedeniyle büyük kayıplar oluşturmamış ve A.tumida popülasyonu kontrol altındadır. Ancak yeni bulaştığı ılıman bölgelerde (ABD gibi) birinci derece zararlı konumuna geçebilir. Balın kirlenmesi ve mücadelede ilaç kullanımı ekonomik kayıplara yol açmakta, koloni zayıflaması veya sönmesi nedeniyle hem kovanın devamı hem de tozlaşma yoluyla bitkisel üretim tehlikeye girmektedir. A.tumida bulunan kolonilerde petekler tahrip olmakta, arı larva ve yumurtaları böcek tarafından tüketilmekte, çıkardıkları dışkı nedeniyle fermantasyon sonucu ekşimsi çürük portakal (narenciye) kokusu hissedilmektedir. Arılar yavrulu ve ballı petekleri terk etmektedirler. Ballar kovan dışına bırakıldıklarında bile diğer arı ve böcekler tarafından tüketilmemektedir. Petek gözlerinde çok sayıda A.tumida’nın larva ve yumurtalarına rastlanmaktadır.

Koruma ve Kontrol A.tumida’ya karşı birçok kimyasal madde kullanılmasına karşın henüz tam bir başarı sağlanamamıştır. Ancak Coumaphos’un strip uygulamaları nispeten olumlu sonuç vermiştir. Kovanlar yerden en az 20-30 cm yükseğe konmalı ve +4 derece öne eğimli olmalıdır. Küçük kovan böceği bulunan petekler -12 0C’de 24 saat ya da -20 0C’de 6-8 saat bekletildiğinde tüm gelişme dönemlerinin yok olduğu görülmüştür. Ülkemizi bu arı zararlısından korumak için, Bulaşık ülkelerden her türlü arıcılık malzemesi ve damızlık alımı kontrol altında tutulmalı, Şüpheli kovanlar Tarım il, ilçe, laboratuar müdürlükleri ile ilgili araştırma kurumları ve üniversitelere bildirilmeli, Üretici ve teşkilatlar bu etken ile ilgili bilgilendirilmeli, Özellikle arıcıların sezonda toplama bölgeleri (Trakya, Muğla v.b.) kontrol altında tutulmalıdır.