DİYABET (Şeker Hastalığı) ve BESLENME Dyt. Mahmut ÇERİ

Diyabet Nedir? Pankreastan salgılanan insülin hormonunun yetersizliği veya insulinin etkisine dokularda direnç olması sonucu kandaki şeker miktarının yükselmesi ile ortaya çıkan ömür boyu devam eden bir hastalıktır.

DİYABETLİ OLDUĞUNUZU NASIL ANLARSINIZ? Diyabetli kişilerde sıklıkla aşağıdaki belirtiler görülür; Aşırı susama ve su içme Sık sık idrara çıkma Kilo kaybı Aşırı iştah ve çok yeme Bulanık görme Cilt enfeksiyonları iyileşmeyen yaralar Halsizlik

Tip 2 diyabet oluşumunda yaşam stili faktörleri Delil Riski azaltanlar Riski arttıranlar İnandırıcı Fazla kilolu ve şişmanların zayıflaması Fiziksel aktivite Fazla kilolu olma, şişmanlık Abdominal şişmanlık Fiziksel inaktivite Maternal diyabet Çok muhtemel NSP(Posa) Doymuş yağlar Muhtemel n.3 yağ asitleri Düşük Gİ besin Yeterli emzirme Total yağ alımı Trans yağ asitleri Yetersiz Vit. E, Cr, Mg, Biraz alkol Aşırı alkol

Diyabet Tipleri Tip 1 DM Vücut çok az insülin yapar veya hiç insülin yapmaz. Tip 2 DM vücut insülin yapar fakat yeterli kullanılmaz.

Nedenleri Tip 1 diyabet: Kalıtım Pankreasa zarar veren virüsler Vücudun kendi savunma sisteminde oluşan ve pankreastaki insülin yapan hücrelerin tahribi ile sonuçlanan sorunlar

Tip 2 diyabet: Yaş (25 yaş üzeri) Obezite Kalıtım Gebelik sırasında diyabet gelişimi 4.5 kg’ dan ağır bebek doğuranlar Stres Hipertansiyon

Hangi Sağlık Sorunlarına Yol Açar? HİPERGLİSEMİ (KAN ŞEKERİ YÜKSELMESİ) Nedenleri; Aşırı besin tüketimi Yetersiz insülin ve/veya ilaç Yetersiz egzersiz Enfeksiyonlar Bulguları; Susama Sık idrar İştah kaybı Yorgunluk Derin ve hızlı solunum Deride kuruma ve kaşıntı Bulanık görme

Aşırı insülin ve/veya ilaç Aşırı egzersiz HİPOGLİSEMİ (KAN ŞEKERİNİN DÜŞMESİ) Nedenleri; Yetersiz besin tüketimi Aşırı insülin ve/veya ilaç Aşırı egzersiz Bulguları; Terleme Baş ağrısı Baş dönmesi Titreme Aşırı halsizlik Bulanık görme Açlık hissi Solukluk Sinirlilik Çarpıntı Dikkat dağınıklığı

Kan şekerinin sürekli yüksek olmasına bağlı olarak ileri dönemde önemli sağlık sorunları gelişebilir. Kalp-damar hastalıkları Böbrek sorunları Göz sorunları, körlük Felç Ayak yaraları Duyu kayıpları Sık enfeksiyonlar Yara iyileşmesinde gecikme Cinsel sorunlar

Diyabet Kontrolü: Diyabette tedavinin amacı kan şekerini normal sınırlarda tutarak diyabete bağlı gelişebilecek sağlık sorunlarının ortaya çıkışını engellemek veya önlemek, yaşam süresini ve kalitesini yükseltmektir.

Diyabeti kontrol altına almanın ilk adımı onu öğrenmektir.

Eğitim Beslenme tedavisi Fiziksel aktivite İnsülin ve/veya ilaç tedavisi Diyabet tedavisinin birbirini tamamlayan parçalarını oluşturur.

Beslenme Tedavisi: Diyabetin kontrolünde temel yapı taşlarından biri beslenme tedavisidir. Amacı; Arzu edilen metabolik kontrolü sağlamak; Açlık kan şekeri (AKŞ) : 70-120 mg/dl Tokluk kan şekeri (TKŞ) : <140 mg/dl HbA1c : <%6.5 Total kolesterol : < 200 mg/dl LDL kolesterol : < 100 mg/dl Trigliserit : < 150 mg/dl

Diyabetin ileri dönemde ortaya çıkabilecek kronik komplikasyonlarını önlemek ve tedavi etmek, Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığını kazandırmak; Yaşam süresini ve kalitesini yükseltmektir. Diyabetli bireyler yeterli ve dengeli beslenebilmeleri için enerji ve tüm besin ögelerinden önerilen miktarlarda almaları gerekir.

Diyabetli bireylerin beslenme tedavileri; yaşına, boyuna, vücut ağırlığına, fiziksel aktivite durumuna, sosyoekonomik durumuna ve beslenme alışkanlıklarına göre hazırlanır. Beslenme programı kişiye özeldir.

Enerji HARCANAN ENERJİ = ALINAN ENERJİ Bazal metabolizma diyetle/besinlerle Egzersiz /fiziksel aktivite HARCANAN ENERJİ > ALINAN ENERJİ ZAYIFLAMA HARCANAN ENERJİ < ALINAN ENERJİ OBEZİTE/ŞİŞMANLIK

Uygun vücut ağırlığının sağlanması ve sürdürülmesi diyabetin kontrolünde büyük önem taşımaktadır. Tip 2 diyabetik bireylerin % 80’i obezdir. Enerji alımının azaltılması ile ağırlık kaybı metabolik kontrolü olumlu yönde etkiler. Diyabetik bireylerin enerji gereksinmeleri saptanıp, kendilerine uygun enerjiyi diyetle almaları arzu edilen vücut ağırlığının sağlanması açısından önemlidir.

Karbonhidratlar En önemli enerji kaynağıdır. Günlük diyetle mutlaka alınmalıdır. Besinlerde bulunan karbonhidrat türleri şekerler, nişasta ve posa’dır.

Diyabetli bireye karbonhidrat kaynağı olarak önerilen besinler; tam taneli tahıllar, ekmek, kuru baklagiller, sebzeler, meyveler, süt ve süt ürünleridir

ETİKETTE ŞEKERE EŞDEĞER OLANLAR Kahverengi şeker Desktroz Fruktoz Glikoz Bal Ksilitol İnvert şeker Laktoz Maltoz Manitol Sorbitol Sükroz

Posa Yiyeceklerin sindirilemeyen kısmıdır. Diyet posasının vücuttaki etkileri; Kan şekerini yavaş yükseltir, İnsülin ihtiyacını azaltır, Tokluk hissinin oluşmasını sağlayarak ağırlık kontrolüne yardımcı olur. Bağırsak çalışmasını düzenler, kabızlığı önler. Kanda yağların yükselmesini önler.

Diyetteki posa miktarını arttırmak için; Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek tercih edilmeli, Pirinç yerine bulgur tercih edilmeli, Meyve suyu yerine meyve yenilmeli, kabuklu yenebilen meyveler iyice yıkandıktan sonra kabukları soyulmadan yenmeli, Günde en az 5 porsiyon sebze/meyve yenmeli, Öğünlerde salata yenmeli, Kurubaklagiller sıklıkla tüketilmelidir (haftada 2-3 kez).

Proteinler: Vücudun büyümesi, gelişmesi ve yıpranan dokuların onarılmasında önemli görevleri vardır. Diyabet vücudun protein gereksinimini etkilemez. Önerilen miktarlarda alınması gerekir. Ancak diyabete bağlı böbrek problemleri gelişmiş ise diyetle protein alımının sınırlandırılması gerekir. Pitas ve arkadaşları

Yağlar: Yüksek enerji veren besin ögeleridir. Besinlerle alınan yağ ve kolesterol miktarının fazlalığı şişmanlığa ve kalp damar hastalıklarına yol açabilir. Diyetle alınan toplam yağ miktarı ; Görünmez yağ (yiyeceklerin yapısında bulunan yağlardan) Görünür yağ (yemeklere dışarıdan eklenen yağlardan) oluşmaktadır. Yağların miktarı ve cinsi kalp-damar hastalıklarının oluşumunda büyük önem taşır.

Yağlar içerdikleri yağ asit türlerine göre gruplara ayrılırlar. • Doymuş yağlar: tereyağı, içyağı, kuyruk yağı, katı yağlar, et, süt, peynirde bulunan yağların büyük bir kısmı. • Doymamış yağlar; - tekli doymamış yağlar: zeytinyağı, fındık yağı - çoklu doymamış yağlar; 1. n-6 serisi: ayçiçek, mısırözü, soya, pamuk yağı 2. n-3 serisi: balık yağı Sağlığın korunmasında diyetle alınan yağ türlerinin belirli bir dengede olması önerilmektedir.

Bunun için; Kırmızı et yerine, tavuk, balık, hindi eti tercih edilmeli, Haftada 1-2 porsiyon balık tüketilmeli, Etli yemeklere ayrıca yağ eklenmemeli, Yemeklerde katı yağ yerine sıvı yağ ( zeytinyağı/fındık yağı ve ayçiçek/ mısırözü/soya yağı) kullanılmalı ve mümkün olduğunca yağ miktarı azaltılmalı, Sakatatlar( karaciğer, beyin, böbrek vb.), doymuş yağ ve kolesterol içerikleri yüksek olduğu için tüketilmemeli, Sosis, salam, pastırma, sucuk gibi et ürünleri tüketilmemeli, Kuyruk yağı, iç yağı, tereyağ ve katı yağlar kullanılmamalı, Yemekler pişirilirken kızartma ve kavurma yerine ızgara, haşlama veya fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.

Yapay Tatlandırıcılar Ve Diyet Ürünleri Enerji içerenler: fruktoz, sorbitol, mannitol, ksilitol Enerji içermeyenler: sakkarin, siklamat, asesülfam-K, aspartam

ÖNEMLİ UYARILAR Enerji içeren tatlandırıcılar kan yağlarını ve kan glikozunu arttırıcı etkilerinden dolayı sınırlı tüketilmelidir. Sakkarin: ısıtıldığında ağızda metalik ve acı tat verir. Yiyeceklere piştikten sonra ilave ediniz (8 – 9 tablet / gün)

Diyet ürünleri hiçbir kısıtlama olmadan yenilebilecek yiyecekler olarak düşünülmemelidir.Diyet ürünlerinin etiket bilgileri mutlaka okunmalıdır. Her diyet ürünü kullanılabilecek özelliklere sahip olmayabilir. En önemli nokta ürün içeriğinin enerjisi ve kullanılan tatlandırıcının cinsidir. Çoğu diyet ürününün karbonhidrat içeriği düşük, yağ içeriği fazladır.

Öğün sayısı ve zamanı Yemeklerin miktarı ve cinsi kadar, tüketim zamanları da büyük önem taşır. Önerilen besinlerin zamanında ve önerilen miktarlarda yenilmesi hipo ve hiperglisemiyi önler. Uzun aralıklarla düzensiz yemek yenmesi hipo ve hiperglisemiye yol açar.

İdeal öğün aralığı ve miktarı bireysel kan glikoz takibine yardımcı olur. 3 ana, 2-3 ara öğün tüketilmesi uygundur.

Diyabetik Diyet diye bir şey yoktur. Diyabetli bir çok kişi yapılan tüm bilimsel açıklamalara rağmen hala mucizevi bir diyet olduğunu düşünmekte ve bu yiyecekleri yediklerinde diyabet sorunlarının ortadan kalkacağına inanmaktadır. Bu yanlış inanç mutlaka değiştirilmeli, düzeltilmelidir. Diyabetli bir bireyin diyeti , gereksinmeler açısından , sağlıklı bir insanın diyetinden farklı değildir. En büyük farklılık ; Besinin yenildiği zaman Besinin miktarı Besinin içeriği

DIŞARIDA YEMEK YEDİĞİM ZAMAN NE YAPMALIYIM ? Sağlıklı yemek seçeneği veren restaurantları tercih et. Sipariş vermeden düşün (kendi yemek planına göre besin tercih et) Yemeğin nasıl hazırlandığını sor (kızarmış veya fırında) Özel siparişte bulunabilirsin (kızarmış patates yerine fırın patates tercih edebilirsiniz)

Soslu besinlerden uzak kal. Çünkü bunlar aşırı yağ ve tuz içerir. Yemek gecikirse ; Küçük bir ara öğün alınız İnsülini hızlı etkili insülin olarak kullanınız Kan şekeri ölçüm cihazlarınızı yanınızda bulundurunuz Kan şekeriniz düştüğü zaman onun tedavisini yapabileceğiniz besinleri yanınızda bulundurunuz Yemekten önce ve sonra kan şekerinizi ölçünüz. Bu restourant yemeğinin sizin kan şekerinizi nasıl etkileyeceğini gösterecektir.

Yemek bir saat gecikmişse ( kan şekeriniz düşükse 3 kesme şeker alınız ) Yemek 1 – 1,5 saatten fazla gecikmişse CHO içeren içecek veya besin alınız (meyve, süt) Verilen siparişiniz geç gelirse insülininizi yemek servisi esnasında yapınız. İçecek olarak düşük CHO ‘lı içecekleri al (su , diyet soda vb.)

Öneriler Yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat edilmeli, Bireye uygun vücut ağırlığı sağlanmalı ve sürdürülmeli, Öğün atlanılmamalı, İnsülin ve/veya ilaç zamanlarına ve dozlarına dikkat edilmeli, Önerilen fiziksel aktivitelere (yürüyüş gibi) özen gösterilmeli, Sigaradan uzak durulmalıdır.

Beyaz ekmek yerine tam buğday, tam tahıllı, kepekli gibi posalı ekmekler tüketerek

Pirinç yerine bulgur,makarna tüketerek

Meyve suyu yerine taze meyve, bol salata ve sebze tüketerek,Kabuklu yenebilen meyveleri kabuklarıyla tüketerek

Bol posalı kuru baklagiller tüketerek diyette posa miktarını arttırabilirsiniz. (haftada 2-3 kez)

Doymuş yağ tüketimini azaltarak

Su ve diğer sıvıları yeterli miktarda tüketerek

Kalsiyum içeriği yüksek besinler tüketerek ve D vitamini alarak

Alkol ve sigara içmeyerek Alkolün kan şekerinde düzensizliklere neden olduğu unutulmamalıdır.

Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır. (Haftanın en az 5 gunu, duzenli olarak en az 30 dk orta yoğunlukta aktivite (orneğin tempolu yurume egzersizleri) yapılmalıdır) Fiziksel aktiviteyi açken yapmayınız.

YANLIŞ BİLİNENLER Bitkisel ürünler kullanabilir miyim ? CEVAP : Her kulaktan duyduğunuz bitkisel ürün hastalığınızı tedavi etmeyebilir. Bazı bitkilerin yan etkileri olabilir. Kullanılan doz tedavide çok önemlidir. Fazla dozlar , size zarar verebilir. Bu nedenle uzmanına danışmadan herhangi bir bitkisel ürün kullanmayınız.

Bazı meyveler bana yasak mı ? CEVAP : Hayır. Her türlü meyveden yiyebilirsiniz. Önemli olan şekeri yüksek içeren meyvelerin porsiyon miktarına dikkat etmektir. Ayrıca meyvelerin çok olgun olanlarında şeker oranı yüksektir. Bu nedenle meyvelerin fazla olgunluğa ulaşmamış olanları tercih edilmelidir.

Ramazanda oruç tutabilir miyim ? CEVAP : Diyabetli bireye açlık yasaktır. Uzun süreli açlık durumunda kan şekeri düşer ve komaya girilebilir. Diyabetli birey kan şekerini dengede tutabilmek için az ve sık yemelidir. Günde 6 öğün beslenmelidir.

Diyabetik ürünlerle diyet ürünleri aynı şey midir ? CEVAP : Hayır. Diyet ürünlerinin özelliği düşük kalorili olmalarıdır. Üretilirken yağ miktarları azaltılır fakat şeker miktarları değişmez. diyabetik ürünlerin özelliği ise rafine şeker bulundurmaması bunun yerine tatlandırıcı içermesidir.Besinin içine şeker konmayabilir, ancak aşırı yağlı ya da tuzlu olabilir.Bu ürünleri tüketmeden önce diyetisyeninize danışın.

Hangi besinleri yememeliyim ? CEVAP : Şeker , bal , reçel , pekmez , tatlı Hamur işleri (pasta , börek , çörek ) Kızartmalar Sucuk , salam , sosis Yağlı kuruyemişler ( çekirdek , fıstık) Patates püresi Hazır meyve suları , kolalar Çikolata

UNUTMAYALIM Kİ… Diyabet; sizinle ömür boyu beraber olacak HASSAS, KIRILGAN bir arkadaştır. Dyt. Mahmut ÇERİ