İşlemciler Processors Fon müziği

Genel Bakış Bu bölümde şunları öğreneceksiniz; İşlemcilerin temel birimleri İkili sayma sistemi İşlemcinin çalışma sistemi ve komutlar İşlemci ve hafıza arasındaki ilişki Modern işlemci türleri Özel nitelikli işlemciler İşlemcilerin montaj ve yükseltme (upgrade) işlemleri İşlemcileri inceleyeceğimiz bu bölümde; İşlemcilerin temel birimlerini… İkili sayma sistemini İşlemcinin çalışma sistemi ve komutları İşlemci ve hafıza arasındaki ilişkileri Modern işlemci türlerini Özel niteliklerdeki işlemcileri Ve son olarak işlemcilerin montaj ve yükseltme, yani upgrade işlemlerini ele alacağız.

Merkezi İşlem Birimi CPU : Central Processing Unit Bilgisayarın 4 temel biriminden birisi olan “İşlem” birimini oluşturur CPU terimi İngilizce “Central Processing Unit” kelimesinin kısaltmasıdır. Türkçeye çevirdiğimizde, merkezi işlem birimi olarak tanımlayabiliriz. Bir bilgisayardaki 4 temel birimden birisi olan işlem birimini oluşturur. Şimdi CPU ile ilgili temel kavramları inceleyelim.

Temel Kavramlar CPU çok güçlü bir hesap makinesi gibi çalışır CPU’lar çok zeki olmayabilir, ancak çok hızlıdır Sadece 0 ve 1 değerleri üzerinden işlem yaparlar Güncel hızları MHz veya GHz seviyeleri ile ifade edilmektedir CPU aslında gelişmiş ve çok güçlü bir hesap makinesi gibi düşünülebilir. CPU’nun temel işlevi ve gücünü ifade ederken “zeki” olmak değil, “çok hızlı” olmak ifadesi daha yerindedir. Sonuçta CPU yalnızca 0 ve 1’ler üzerinde çok hızlı işlem yapabilmektedir. CPU hızı günümüzde, megahertz veya gigahertz ile ifade edilmektedir.

Temel Kavramlar CPU, PC’nin “beynidir” Temel Birimleri; Komutları işler Verileri idare eder Diğer birimlerle olan etkileşimleri kontrol eder Temel Birimleri; İşlem Birimi (ALU) Yazmaçlar (Register) Kontrol Birimi CPU bir bilgisayarın beyni olarak yorumlanabilir. Çünkü bilgisayarda ana işlemleri gerçekleştiren birimdir. CPU’lar temelde kendilerine gönderilen komutları işler. İşlemciye gönderilen komutlar genellikle veriler üzerinde işlem yapmasına neden olacağından, CPU, veriler üzerinde de işlem yapar; yani komutlara göre verileri idare eder. İşlemci aynı zamanda bilgisayardaki diğer aygıtları kontrol eder. Diğer aygıtlar ile interrupt, yani kesme komutları aracılığı ile iletişim kurar. Bir işlemcinin içeriğine göz attığımızda temel olarak 3 birim öne çıkacaktır… Kontrol birimi, işlem birimi ve yazmaçlar… Şekilde bir işlemcinin bu temel birimlerinin yanı sıra performans arttırıcı diğer birimleri ve veri yolları (buslar) da görülmektedir.

Temel Birimler İşlem Birimi / Aritmetik Birim (ALU) Aritmetik ve mantıksal asıl işlemleri yapar Yazmaçlar (Register) Üzerinde işlem yapılacak verileri tutarlar Kontrol Birimi İşlemci içerisindeki işleri koordine eder İlgili kontrol sinyallerini üretir İşlemciye gelen komutu çözerek ne olduğunu anlar Yazmaçlara hangi veriler üzerinde işlem yapılacağını söyler İşlem birimine veriler üzerinde hangi işlemlerin yapılacağını söyler İşlemci Kontrol Birimi İşlem Birimi (ALU) Yazmaçlar Şimdi bir işlemcinin üç temel birim olan kontrol birimi, işlem birimi ve yazmaçları biraz daha açalım. Aritmetik birim, yani işlem birimi, tüm aritmetik ve mantıksal işlemleri yapar. Bir işlemcide, bir veya birden çok olabilen işlem birimi, adından da anlaşılabileceği gibi veriler üzerinde işlem yapmaktadır. Yazmaçlar, İngilizce ifadesiyle register’lar, üzerinde işlem yapılacak verilerin tutulduğu birimlerdir. Kontrol birimi ise, işlemci içerisindeki işleri koordine eder ve ilgili kontrol sinyallerini üretir. İşlemciye gelen komutu çözerek ne olduğunu anlar… Register birimine hangi register’lar üzerinde işlem yapacağını söyler… İşlem birimine de gelen veriler üzerinde hangi işlemin gerçekleştirileceğini söyler.

İkili Sistem ve Bit Kavramı Bilgisayarlar yalnızca 1 ve 0 değerleri üzerinde işlem yaparlar 1 ve 0, “on/off” veya “açık/kapalı” durumlarını tanımlar Bu iki durumu tanılamak için ikili (binary) sistem kullanılır İkili sistem 1 ve 0 sayılarından oluşan matematiksel bir sayma sistemidir Her sayıya “binary digits” kelimelerinin kısaltılmışı olan “Bit” denir İşlemcilerin, dolayısıyla da bilgisayarların yalnızca birler ve sıfırlar üzerinde işlem yapabildiğini öğrenmiştik. Bu durumda güncel hayatta kullanılan sayı ve veri işlemlerinin bilgisayarlara yaptırılabilmesi için, her şeyin sıfırlar ve birler ile ifade edilmesi, yani bilgisayarın anlayacağı şekle çevrilmesi gerekir. Bu bir ve sıfırlar, on/off, yani elektriğin var ve yok durumlarını tanımlarlar. İşte bilgisayarların kullandığı ve sadece bu 2 durumun tanımlandığı sisteme “ikili sistem”, veya “binary sistem” denilmektedir. İkili sistem bir ve sıfır sayılarından oluşan matematiksel bir sayma sistemidir. Her sayıya “binary digits” kelimelerinin kısaltılmışı olan “Bit” denir.

Byte Kavramı 8 Bit’in gruplanması ile oluşturulan birimdir Veriler Byte ve Byte’ın katları olarak depolanır (KB, MB, GB) 256 farklı karakterin gösterimi için “1” ler ve “0” lardan oluşan yeterli farklı kombinasyonu sağlar Numaralar Büyük ve küçük harfler Noktalama işaretleri Bit kavramının ardından, şimdi de Byte kavramını öğrenelim. Byte, 8 bitin gruplanması ile oluşturulmuş bir birimdir. Bilgisayardaki veriler genellikle byte ve byte’ın katları şeklinde depolanır ve bu şekilde KB, MB, veya GB şeklinde isimlendirilir. Bir byte’da 8 bit olduğundan ve her bit 0 ve 1 olmak üzere 2 farklı değer alabildiğinden, 2 üzeri 8’den 8 bit ile 256 farklı değeri ifade edebiliriz. Tüm numaralar, büyük ve küçük harfler ve noktalama işaretleri, 8 bitin farklı dizilişlerinden elde edilen 1 byte’lık dizelerden ibarettir.

Onlu (Decimal) Gösterim Her basamak için 10 olası değer (0-9) 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, ??? Sonra ne yaparız? En sağdaki basamak birler basamağı (0’dan 9’a), Sonraki onlar basamağı (10’dan 90’a), Sonraki yüzler basamağıdır (100 den 900 e) vb... 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, …, 98, 99, 100, vb. Örneğin, 506 6 bir, 5 yüz (6 x 100) + (0 x 101) + (5 x 102) = 506 (6 x 1) + (0 x 10) + (5 x 100) = 506 Decimal yani onlu gösterim, bizim günlük hayatta kullandığımız sayma sistemine verilen isimdir. Bu slaytta, onlu sistemin özelliklerini daha iyi anlayarak, ikili sayma sistemini daha iyi anlayabilirsiniz. Burada her basamak için 0 dan 9’a 10 farklı değer bulunmaktadır. Daha fazla sayı ifade edebilmek için bir basamak daha kullanmamız gerekmektedir. Örneğin 506 sayısını aldığımızda 5 yüzlük ve 6 birlikten oluşmaktadır… 506 sayısı, burada gördüğünüz gibi 10 üzeri 0, 1 ve 2’den elde edilmektedir. Burada kullandığımız her basamağın ikili sistemdeki karşılığının Bit olduğunu görebilirsiniz.

İkili (Binary) Gösterim Her basamakta sadece 2 olası değer (0 veya 1) 0, 1, ??? Sonra ne yaparız? En sağdaki basamak birler basamağı (0 ve 1), Sonraki ikiler basamağı (1’den 2’ye), Sonraki dörtler basamağı (1’den 4’e) vb... 0, 1, 1 0, 1 1, 1 0 0, 1 0 1, …, 1 1 0 1, 1 1 1 1, vb. Örneğin, 1 1 0 1 iki, 1 dört (1 x 22) + (1 x 21) + (0 x 20) = 1 1 0 (1 x 4) + (1 x 2) + (0 x 1) = 6 Şimdide aynı onlu sistemde olduğu gibi, binary yani ikili sistemi yakından inceleyelim. Her bir Bit ile 2 farklı değeri ifade edebiliyorsunuz. Daha fazla değer ifade edebilmek için ekstra bitler kullanmanız gerekir. Her şey günlük hayatta kullandığımız onlu sistem ile aynı olsa da, bu sisteme aşina olmakta biraz güçlük çekebilirsiniz. Şimdi bir örnek ile ikili sistemi daha yakından tanıyalım. Örneğimizde 1 - 1 - 0 değerini kullanacağız. Bunun aşina olduğumuz onlu sistemdeki “yüz on” rakamı olmadığına dikkate edelim. En sağdaki bitin basamak değeri, 2 üzeri 0’dan, bir sonraki bitin basamak değeri 2 üzeri 1’den, sonraki basamakların değerleri ise 2 ve 2’nin katlarından elde edilmektedir. Sayının değerini hesaplarsak, ifadeyi 10’luk sisteme de dönüştürmüş oluyoruz. 2 üzeri 0 x 1’den 0, 2 üzeri 1 x 1’den 2, ve 2 üzeri 2 x 1’den değerlerini topladığımızda, aslında bu sayının onluk sistemde 6 sayısının karşılığı olduğunu anlıyoruz.

Onlu ve İkili Sistemin Karşılaştırılması Karşılaştırma Onlu Sistem İkili Sistem Her Basamak İçin Olası Değer 10 2 Olası Değerler 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 0, 1 Basamak Artışı / Azalışı … Yüzler, Onlar, Birler … Dörtler, İkiler, Birler Üstlü İfade İle Gösterimi 1010 … 102, 101, 100 210 … 22, 21, 20 6 Değerinin Gösterimi 6 = 6 x 100 110 (1 x 22) + (1 x 21) + (0 x 20) 6 = 4 + 2 + 0 5 Değerinin Gösterimi 5 = 5 x 100 101 (1 x 22) + (0 x 21) + (1 x 20) 5 = 4 + 0 + 1 Bu tabloda da ikili ve onlu sistemi karşılaştırmalı olarak görmekteyiz. Onlu sistemde her basamak için 10 olası değer varken, ikili sistemde sadece 2 değer vardır. Onlu sistemde basamak artışları 10’un kuvvetleri olarak ifade edilirken, ikili sistemde 2’nin kuvvetleri olarak ifade edilirler. Buna göre onlu sistemdeki 6 değerinin gösterimi, ikili sistemde “bir bir sıfır” olarak ifade edilir. Yani bu iki ifade birbirine eşittir.

Onlu ve İkili Sistem Örnekleri 643 Onlu (Decimal) 101 İkili (Binary) 102 101 100 22 21 20 100 10 1 4 2 1 6 4 3 1 1 600 + 40 + 3 643 4 + 0 + 1 + 5 Decimal İkili ve onlu sistemi daha iyi kavramak için bir örnek daha inceleyelim. Onlu sistemdeki 643 ifadesi… 3 tane 1… 4 tane 10… ve 6 tane 100’den oluşmaktadır. İkili sistemdeki “bir sıfır bir” ifadesi ise… 1 tane 1… ve 1 tane 4’den oluşmaktadır… Buna göre “bir sıfır bir” ifadesi onlu sistemdeki 5 değerini ifade etmektedir.

İkili (Binary) Sistem Örneği Üstler 6 5 4 3 2 1 2 tabanında eşitlik n = 1 veya 0 26 x n 25 x n 24 x n 23 x n 22 x n 21 x n 20 x n Üst Sonuçları 64 32 16 8 İkili Gösterim Sonuç 77 Bu tabloda da, biraz daha farklı açıdan ikili sistemdeki 77 rakamını inceleyelim. Üstler satırı, gerek onlu, gerek ikili sistemde her bir basamağın artışında, basamağın ifade ettiği değerin kuvvetini gösterir. Buna göre ikinci satırda ikili sistemde basamağın değerini gösteren formüller yazılmıştır. Onlu sistemi inceliyor olsaydık bu satırdaki mavi 2 değerleri, 10 olacaktı. Yeşil n değeri, ikili sistemde sadece 1 ve 0 olduğu için, sadece 1 ve 0 değerini alabilir. Buna göre 7 basamaklı bir ikili ifadenin en sol satırında olabilecek bir 1 ifadesinin onluk sistemdeki değeri 64 olacaktır. Bu satırda gördüğünüz “bir - sıfır - sıfır - bir - bir - sıfır - bir” ifadesinin onluk sistemdeki karşılığı, 77’dir. Eğer ikili ve onlu sistem örneklerini anlamakta zorlandıysanız, geriye dönüp son 5 slaydı ve örnekleri tekrar incelemenizi tavsiye ederiz.

İkili Sistemde Aritmetik İşlemler Örnek Toplama İşlemi 2 Tabanında Toplama 0 + 0 = 0 1 + 0 = 1 0 + 1 = 1 1 + 1 = 10 1 + 1 + 1 = 11 Şimdi ikili sistemde aritmetik işlemlerin nasıl yapıldığımı bir örnek ile inceleyelim.

Veri Gösterimi (Input/Output) Adım 2. “D” harfi için elektronik sinyal sistem ünitesine gönderilir Adım 1. Kullanıcı klavyeden “D” (Shift+D) tuşuna basar Şimdi edindiğimiz bilgiler ışığında, klavyeden bastığımız bir tuşun, ikili sisteme nasıl çevrildiğini inceleyelim. Klavye gerçekte mekanik bir aygıttır. Siz bir tuşa fiziksel olarak bastığınızda, o tuşa karşılık gelen ASCI değeri, dijital olarak ikili sistemde bilgisayara aktarılır. Klavyeler, satır ve sütunlardan oluşan bir matris üzerinde tarama yaparak bastığınız tuşu algılar. Örnek olarak klavyeden D tuşuna basıldığında, klavye bunun karşılığı olarak sistem ünitesinde bir elektronik sinyal gönderir. Daha sonra bu sinyal ASCII ikili koda dönüştürülür ve işlenmek için hafızada saklanır. Üzerinde yapılan işlemler tamamlandıktan sonra bu ikili kod, çıktı aygıtına yönlendirilir. Adım 3. “D” harfi için sinyal ASCII ikili koda (01000100) dönüştürülür ve işlenmek için hafızada saklanır Adım 4. “D” harfinin ikili kodu üzerinde işlem yapıldıktan sonra kod görüntüye çevrilir ve çıkış aygıtında gösterilir

Bir İşlemci Nasıl Çalışır ? Bellek (RAM) 4. Evre: Store Sonuçlar hafızaya geri yazılır 1. Evre: Fetch Veri yada program komutları hafızadan alınır İşlemci Bu slaydımızda, bir işlemcinin çalışma döngüsündeki 4 ana evreden bahsedeceğiz. Bu evreler, genel bir döngüyü ifade ediyor olup, her CPU’da farklıdır. Örneğin Pentium 4’de 20 farklı döngü söz konusudur. İlk evrede veriler ve program komutları hafızadan okunur. Daha sonra kontrol birimi tarafından bu komutlar yorumlanır. Üçüncü evrede işlem birimi tarafından bu komutlar işlenir ve sonuçlar dördüncü evre olarak hafızaya geri yazılırlar. İşlem Birimi (ALU) Kontrol Birimi 3. Evre: Execute Komutlar işlenir 2. Evre: Decode Alınan komutlar yorumlanır

Programlar CPU’da Nasıl Çalışır ? Programlar, çok basit bir şekilde sıralanmış komutlardır CPU’lar temelde makine dili ile yazılmış komutları işleyebilirler Üst seviye diller tarafından yazılan programlar derleyiciler ile makine diline, yani işlemcinin tanıyacağı komutlar dizesi haline getirilirler İşletim sistemleri sınırlı kaynakları zaman içerisinde dağıtarak CPU’nun belirli bir düzen içinde bu programları çalıştırmasını sağlar Programlar, çok basit bir şekilde sıralanmış komutlardır CPU’lar temelde makine dili ile yazılmış komutları işleyebildiğinden, üst seviye bir dil ile yazdığınız programın çalışabilmesi için kodlarınızın makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Üst seviye diller tarafından yazılan programlar derleyiciler ile makine diline, yani işlemcinin tanıyacağı komutlar dizesi haline getirilirler Bu aşamadan sonra bir üst katmanda bulunan işletim sistemi devreye girer ve sınırlı kaynakları zaman içerisinde dağıtarak CPU’nun belirli bir düzen içinde bu programları çalıştırmasını sağlar

Örnek CPU Komutları İşlem komutları Hafıza komutları Add (Hafıza konumunda belirtilen sayıları topla) Subtract (Hafıza konumunda belirtilen sayıları çıkar) Hafıza komutları Store (Hesap Makinesi Sonucu  Hafıza Alanı) Load (Hesap Makinesi  Hafıza Alanındaki Değer) Giriş / Çıkış komutları Get (Giriş Değeri  Hesap Makinesi) Put (Hesap Makinesi  Çıkış Alanı) Dur CPU’ların makine dilinde kabul edeceği ve işleyebileceği komutları özetlersek… İşlem komutlarına örnek olarak Add ve Subtract komutlarını verebiliriz. Add komutu hafıza konumunda belirtilen sayıları toplarken, Subtract komutu bu sayıları çıkartır. Hafıza komutları ise, temel olarak hafıza alanına değerlerin gönderilmesini veya okunmasını sağlar. Giriş çıkış komutları ise, girdi aygıtlarından değer alınmasını veya çıktı aygıtlarına değer gönderilmesini sağlayan komutları kapsar. Durma komutu, işlemcinin yaptığı işi bırakmasını ve varsa içinde bulunduğu döngüden çıkmasını sağlar.

Makine Dilinde Örnek Bir Program Programlar, çok basit bir şekilde sıralanmış komutlardır Dikkatli küçük bir çocuk bile komutları takip edebilir İki sayıyı toplayan makine dilinde örnek bir yazılım: Get 2 Girdi aygıtından 2 değeri okunur Add 2 Okunan değerin, yani 2’nin üzerine 2 eklenir Programların, çok basit bir şekilde sıralanmış komutlar olduğunu söylemiştik Bu adımlar temelde dikkatli küçük bir çocuğun bile takip edileceği niteliktedir Şimdi aşağıdaki örnekte iki sayıyı toplayan küçük bir programı makine dili komutları ile birlikte inceleyelim Get komutu ile girdi aygıtından gelen 2 değeri okunur… Add komut ile okunan bu 2 değerinin üzerinde 2 eklenir… Put komutu ile elde edilen 4 değeri çıktı aygıtına gönderilir… Ve Stop komutu ile döngü bitirilir ve programdan çıkılmış olur. Put Elde edilen 4 değeri çıktı aygıtına gönderilir Stop Döngü bitirilir

Ara Özet Bu bölümde şu ana kadar bunları öğrendiniz; İşlemcilerin temel birimleri İkili sayma sistemi ve ondalık sistemle olan karşılaştırması İşlemcinin çalışma sistemi Programların CPU üzerinde nasıl çalıştığı Bu bölümde şu ana kadar; İşlemcilerin temel birimlerini… İkili sayma sistemini ve ondalık sistemle olan karşılaştırmasını… İşlemcinin çalışma sistemini... Ve programların CPU üzerinde nasıl çalıştığını ele aldık… Şimdi işlemci ve hafıza birimi, yani CPU ve RAM arasındaki ilişkiyi ele alarak devam ediyoruz….

Hafıza (RAM) RAM : Random Access Memory Geçici verilerin tutulduğu depolama alanıdır Hafıza çipleri işlemci tarafından okunabilen ve yazılabilen birimlerdir İhtiyaç olduğunda, daha fazla RAM’e sahip bilgisayar daha hızlı tepki verir Genellikle MB ve GB olarak gösterilir İleride daha detaylı bir şekilde işlenecek olmasına rağmen, kısaca RAM kavramını inceleyelim. RMA, Türkçesi rastgele erişimli bellek olarak ifade edilebilecek olan “random access memory” kelimelerinin kısaltılmasıdır. RAM’lar geçici verileri tutmakta kullandığımız bir depolama alanıdır. Sabit disklerden çok daha hızlı bir şekilde verileri blok olarak alarak işlemciyi beslerler Rastgele erişimli olması, CPU tarafından hem okunup, hem de yazılabilmesini ifade eder; salt okunur değildirler. Daha yüksek RMA düzeyi, genel olarak ihtiyaç duyulduğunda bilgisayarın daha hızlı tepki vermesini sağlar. Güncel RAM’ler genellikle MB ve GB olarak ifade edilirler.

Bellek Denetleyici Yonga RAM’ler hesap çizelgesi gibi organize edilmiştir RAM bölümü adreslenerek, adresten okuma yada bu adrese yazma işlemleri yapılabilir MCC: Memory Controller Chip RAM ile CPU arasındaki veri alışverişi MCC tarafından yönetilir Yeni nesil işlemcilerde CPU içerisinde entegredir RAM’ler, bir Excel tablosunda satır ve sütunlarda olduğu gibi adreslenir. RAM bölümü adreslenerek, adresten okuma yada bu adrese yazma işlemleri yapılabilir. CPU ve RAM arasındaki bu etkileşim kısaca MCC denilen “Memory Controller Chip”, yani bellek denetleyici yonga tarafından yönetilir. Yakın zamana kadar anakart kuzey köprüsü üzerinde bulunan MCC, artık yeni nesil işlemcilerde CPU içerisinde entegre edilmiş durumdadır.

Veri ve Adres Yolu Veriler, harici bir veri yolu ile CPU ve RAM arasında taşınır Veri yolundan farklı bir kablo seti olan adres yolu ile CPU MCC’yi kontrol eder CPU, RAM’den okuma veya yazma yapacağında hangi bölümün okunacağını veya yazılacağını adres yolu ile MCC’ye bildirir MCC yeni nesil işlemcilerde CPU içerisinde entegredir MCC Bir önceki slaytta RAM bölümünün adreslenerek, adresten okuma yada bu adrese yazma işlemlerinin yapılabildiğini söylemiştik. Veriler, CPU ve RAM arasında harici bir veri yolu ile taşınır. Veri yolundan farklı bir kablo seti olan adres yolu ile de CPU MCC’yi kontrol etmektedir. CPU, RAM’den okuma veya yazma yapacağında hangi bölümün okunacağını veya yazılacağını adres yolu ile MCC’ye bildirmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi CPU okumak istediği RAM adresini adres yoluna koymakta ve ona karşılık gelen veri, harici veri yolundan transfer edilmektedir. Tabi yine MCC’nin yeni nesil işlemcilerde CPU içerisinde entegre edilmiş olduğunu da tekrar hatırlatalım.

Bellek Gecikme Zamanları (Latency Time) İşlemci çalışırken her zaman RAM’e giderek yeni komut istemesi oldukça zaman alıcı bir iştir Aynı zamanda CPU RAM’den daha hızlı çalışmaktadır Gecikme zamanları, RAM’e istek gönderdiğinde kaç saat darbesi beklemesi gerektiğini belirtir Bu gecikmelerin etkisini azaltmak için işlemciye önbellek (cache) ilave edilmiştir RAM bölümünde daha detaylı işlenecek olmasına rağmen, CPU - RAM etkileşimini anlatırken gecikme zamanları konusuna da kısaca değinmemiz gerekir. İşlemci çalışırken her zaman RAM e giderek yeni komut istemesi oldukça zaman alıcı bir iştir. Aynı zamanda CPU RAM’den daha hızlı çalışmaktadır. Gecikme zamanları, RAM’e istek gönderdiğinde kaç saat darbesi beklemesi gerektiğini belirtir. Bu işlemi hızlandırmak için işlemci içerisinde çeşitli seviyelerde ve boyutlarda önbellek (cache) birimleri eklenmiştir.

CPU Sınıflandırmaları     CPU Sınıflandırmaları Üretici (Intel, AMD) Model (Pentium, Athlon, Core2, Phenom vb.) Paketleri yada nasıl monte edildiği (PGA, SEC, SEP, BGA) Dış Hız / Dış Saat (Kristalin Hızı) Çarpan (Kristale Uygulanan) İç Hız (Kristal Hızının Çarpımından Oluşan Hız) Pentium 4 3.2 GHz ifadesindeki 3.2 GHz Model Numarası (Core2 Duo E6600) Önbellek (Cache) Üretim Teknolojisi (Nanometre) Çekirdek Sayısı (Dual, Triple, Quad) CPU’ları tanımlamada ve karşılaştırmada birçok özellik kullanılır. Önce bu sınıflandırmalara göz atalım. En belirgin sınıflandırma üretici sınıflandırmasıdır. Bugün en yaygın kullanıma sahip 2 üretici hepinizin aşina olduğu Intel ve AMD’dir. Tabi ki bugün tek işlemci üretici bu iki firma değildir. Cyrix, Via, Transmeta gibi işlemci üreten başka firmalarda elbette vardır. Intel ve AMD sınıflandırmasının ardından en çok kullanılan sınıflandırmada işlemci modelleri kullanılmaktadır. Pentium, Athlon, Athlon64, Core2, Phenom, Celeron, Turion, Sempron, Corei7… Bu model isimlerinin çoğunlukla bilgisayarı tanımlamakta da kullanıldığını görürsünüz. Bir çok son kullanıcı bilgisayarını işlemcisinin modeli ile tanımlayacaktır. Bunun dışında paket veya diğere bir ifade ile işlemcinin anakarta montaj yöntemine göre bir sınıflandırma kullanılır. Ancak son zamanlarda BGA modelinin yaygınlaşması ile bu sınıflandırma fazla kullanılmamaktadır. Elbette işlemci sınıflandırmalarında hız da yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada karşımıza dış hız, çarpan ve iç hız kavramları çıkmaktadır. Bunları detaylı şekilde öğreneceğiz. Sadece şu anda işlemcinin satışında belirtilen hız ifadesinin iç hız olduğunu bilmeniz yeterlidir. Pentium 4 3.2 GHz ifadesindeki 3.2 GHz iç hızı ifade eder. İşlemci teknolojilerindeki gelişmelerle sadece iç hızın öne çıkarıldığı dönemin sona ermesiyle birlikte bu şekildeki ticari isimler yerini model numaralarına terk etmektedir. Core2 Duo E6600 ifadesinde olduğu gibi model adının yanına ilave edilen bir model numarası kullanma, CPU üreticilerinin kullandığı ve yaygınlaşan yeni yaklaşımdır. Model numarasının yükselmesi, her zaman olmasa da genellikle tüm özelliklerde daha iyi bir işlemciyi ifade eder. Kullanıcılar tarafından çok fazla bilinmemekte veya önemsenmemekte olan bir özellik sınıflandırması da önbellektir. Önbellek miktarları CPU performansı ile direkt ilgilidir. İşte bahsettiğimiz model numaralandırması hızın yanı sıra önbellek gibi diğer özellikleri de ifade eder nitelikte kullanılmaya başlanmıştır. Son zamanlarda teknolojideki hızlı ilerleme, işlemcilerin üretimde kullanılan teknolojinin küçüklük ölçüsüne göre sınıflandırılmasını da yaygınlaştırmıştır. Çoklu çekirdek teknolojisine sahip işlemcilerin çoğalmasıyla birlikte çekirdek sayısında göre sınıflandırma da önem kazanmıştır. Güncellendi

CPU Performansı Dış Saat Hızı (Sistem Kristali) CPU Çarpanı Saat Hızı (Klasik Anlamda İşlemci Hızı) İçsel Yapı Tasarımı ve CPU Paketi Adreslenebilir Bellek Miktarı Önbellek Boyutları Pipelining (İş Hatları) Voltaj, Harcanan Güç ve TDP Çekirdek sayısı Üretim Teknolojisi Nanometre Bir işlemcinin performansını belirleyen faktörlere göz atalım. Dış saat hızı CPU çarpanı Saat hızı yani klasik anlamda işlemci hızı İçsel yapı tasarımı ve CPU paketi Adreslenebilir bellek miktarı Önbellek boyutları Pipelining, yani iş hatları Voltaj, harcanan güç ve TDP Threading ve çekirdek sayısı Üretim teknolojisinin küçüklük boyutu gibi faktörler performansı etkileyen kriterler olarak sayılabilir. Şimdi hem CPU sınıflandırmalarında kullanılan, hem de CPU’nun performansını etkileyen bu özelliklerden bazılarını daha detaylı şekilde ele alalım. Güncellendi

Sistem Kristali Saat sinyalini üreten bileşendir Dış saat hızı olarak da bilinir Genellikle şekildeki gibi anakarta lehimlidir Sistem kristali CPU’nun ve PC’nin diğer bileşenlerinin çalışacağı hızı belirler CPU ve diğer bileşenler için farklı kristaller mevcuttur Saat sinyalini üreten bileşendir ve dış saat hızı olarak da bilinir. Genellikle şekildeki gibi anakarta lehimlidir. İşlemcinin bir özelliği olan belirli bir çarpan değeri ile çarpılarak işlemci beslenir. Burada işlemci ile diğer bileşenlerin farklı kristallerden beslendiğini bilmemiz önemlidir. Quartz Oscillator

Saat Hızı ve Çarpan (Multipliers) Sistem kristalinden dış hız alınır CPU’nun çarpanı ile çarpılarak CPU’nun daha yüksek hızlarda çalışması sağlanır CPU’nun çalışma hızı, çarpma sonucunda oluşan hızdır 66 MHz Kristal (Dış Saat) 2x Çarpana Gönderilir 132 MHz CPU Hızı Elde Edilir Bir önceki slaytta sistem kristalinin dış saati veya dış hızını ürettiğini söyledik. CPU’nun bir özelliği olan çarpan ile, bu dış saat hızı çarpılarak, CPU’nun daha yüksek hızlarda çalışması sağlanır. Klasik bilinen CPU’nun çalışma hızı, bu çarpma sonucunda oluşan hızdır. Örneğin 66 MHz dış saat hızına sahip bir sistemde, 2x çarpana sahip bir işlemci 132 MHz hızında çalışacaktır. Orijinal (Dış) Saat 2 İle Çarpılmış Saat

CPU Paketi Bir CPU paketi aşağıdakilerden oluşur; Asıl Chip (Die) Plastik, Metal veya Seramik Kasa Kablo ve/veya Konektörler Destek Chipleri Soğutma Bileşenleri Bir CPU paketi; Asıl chip… Plastik, metal veya seramik bir kasa … Kablo ve/veya konektörler… Destek chipleri… Ve soğutma bileşenlerinden oluşur. İşlemci kasası, ürettiği ısının dağıtımında alanı büyüterek etkin rol oynamaktadır.

Yaygın CPU Paketleri Pin Grid Array (PGA) Single Edge Cartridge (SECC) PIN sayısı işlemciye göre değişir İşlemcilere göre değişen soketlere takılır Single Edge Cartridge (SECC) İşlemci bir kartın üzerindedir Kart anakarta takılır Zero Insertion Force (ZIF) İşlemcinin kolayca takılmasını sağlar Kol işlemciyi sabitler Ball Grid Array (BGA) En yaygınıdır CPU üzerinde PIN yoktur PIN’ler anakart soketinde bulunur PGA’da, işlemcinin alt yüzeyine yerleştirilmiş PIN’ler bulunur ve işlemci buna karşılık gelen sokete takılır. SECC paketinde işlemci bir kartın üzerindedir ve bu kart ise anakarta üzerinde slota takılır. Pentium III döneminde bu tarz işlemcilere “Slot İşlemciler” de denilmiştir. ZIF, aslında PGA paketinin bir ileri versiyonu gibi düşünülebilir. Yine PIN’ler işlemcinin üzerindedir ve CPU karşılık gelen sokete takılır. Farklı olarak soketin yanında yer alan bir kol ile ile işlemci sahiplenir. Bugün halen kullanım alanı bulmaktadır. BGA formatında ise CPU üzerinden PIN bulunmaz. PIN’ler anakart üzerindeki işlemci soketindedir. Bugün Intel tarafından en yaygın kullanılan CPU paketidir.

Demo: CPU Paketleri

Adreslenebilir Bellek Miktarı Adres yolundaki kablo sayısı CPU’nun kullanabileceği maksimum RAM’i belirler İlk Pentium’lar 32 bitlik adres yoluna sahip idi Şu anki işletim sistemleri 32 veya 64-Bit’dir (232) Yeni CPU’lar 36-Bit adres yoluna sahiptir 236, 64 GB belleğin adreslenebilmesini sağlar Bazı 32-Bit’lik işletim sistemleri ek belleği işletim sistemi fonksiyonları veya “Extensions” yardımı ile adresler Bellek 4GB’lık bölümlere ayrılarak bölüm seçme işlemi ile erişilir. Adres yolundaki kablo sayısı CPU’nun kullanabileceği maksimum RAM’i belirler İlk Pentium’lar 32 bitlik adres yoluna sahipti Şu anki işletim sistemleri 32 veya 64-Bit olup, güncel CPU’lar 36-Bit adres yoluna sahiptirler. Bu da 64 GB belleğin adreslenebilmesini sağlar Bazı 32-Bit’lik işletim sistemleri ek belleği işletim sistemi fonksiyonları veya “extensions” yardımı ile adresler

Önbellek (Cache) Önbellek (cache) veriye çabuk ulaşım için kullanılan dağınık veri deposudur CPU RAM’den daha hızlı çalışır ve bellekten gelen cevaplarda bir gecikme zamanı söz konusudur Cache RAM’den daha hızlıdır CPU’ya yakın olmasından dolayı gecikme zamanlarını azaltacağından performansı arttırır Maliyet nedeni ile yüksek kapasiteli üretimleri yapılmamaktadır L1, L2, L3 İlk önbellekler CPU’nun dışındaydı Önbellek (cache) veriye çabuk ulaşım için kullanılan dağınık veri deposudur. Daha önce bahsettiğimiz gibi CPU’nun RAM’den daha hızlı çalışıyor olması ve bellekten gelen cevaplarda bir gecikme zamanı bulunmasından dolayı ihtiyaç doğmuştur. Bu birimler RAM modüllerine göre oldukça hızlı çalışmaktadır. Cache biriminin hızlı olmasının en temel nedeni işlemcinin fiziksel yapısının içinde olması ve verinin çok kısa bir yolda ilerlemesidir Günümüzde 3 seviyeye kadar önbellek tasarımları bulunmaktadır ve L1, L2 ve L3 olarak adlandırılmaktadır. İlk önbellekler CPU’nun dışındayken, artık CPU’nun içersindedir.

Pipelining Pipelining birden fazla komutun CPU’nun farklı alanlarını kullanmasıdır. Aynı anda CPU’nun tüm yapıları farklı komutlar tarafından kullanılır. Komutlar işlemciye taşıma bandı şeklinde girer CPU’nun birden fazla işi aynı zamanda yapmasına olanak tanır Pipelining birden fazla komutun CPU’nun farklı alanlarını kullanmasıdır. Aynı anda CPU’nun tüm yapıları farklı komutlar tarafından kullanılır. Bunu açıklamak için çamaşırhane örneğini inceleyelim. İlk durumda yıkama, kurutma, ütüleme makinelerinin üçünü birden tek bir kişi kontrol etmektedir. Yani bir kişi tüm işlemleri bitirmeden, ikinci kişi yeni bir işlem yapmaya başlamamaktadır. İkinci durumda ise birinci kişi yıkama makinesi ile işini bitirdiğinde, ikinci kişi onun işinin tamamen bitirmesini beklemeden hemen işini yapmaya başlamaktadır. Bu örnekteki kişiler komutları, makinelerde işlemcinin kısımlarını temsil etmektedir. Pipelining tasarımında komutlar işlemciye taşıma bandı şeklinde girmekte… Ve CPU’nun birden fazla işi aynı zamanda yapmasına olanak tanımaktadır.

CPU’larda Voltaj Eski CPU’lar 5 Volt’a ihtiyaç duyardı CPU voltajı daha sonra 3.3 Volt ve daha aşağıya düşürüldü Daha sonraki geliştirmeler voltajı daha da düşürdü ancak voltajda bir standart yoktur Daha küçük boyutlar düşük voltajla çalışabilmeyi sağlamış ve yonga alanını küçültmüştür Voltage Regulator Module (VRM) CPU’nun voltaj regülatörlerinin standardize edilmesini sağlayan küçük bir karttır Eski CPU’lar 5 Volt’a ihtiyaç duymaktaydı. Daha sonra bu ihtiyaç önce 3.3 Volt’a, sonra daha da aşağıya düşürülmüştür. Bu düşüş eğilimine karşın, voltajda bir standart yoktur. Daha küçük boyutlar, düşük voltajla çalışabilmeyi sağlamış ve yonga alanını küçültmüştür. VRM, yani “Voltage Regulator Module” denilen kartlar, CPU’nun voltaj regülatörlerinin standardize edilmesini sağlamaktadırlar.

İşlem Kapasitesi ve Harcanan Güç Harcanan güç Watt olarak ölçülür Hızlı CPU’lar yaparken, daha az güç harcamasına ulaşmak Daha küçük işlemciler, daha düşük voltaj, düşük güç tüketimi ve dolayısıyla da az ısınma demektir Üretim teknolojisinin küçüklük ölçütü Wafers kalınlık ölçümü Günümüzde işlemciler 45 nm seviyesinin altına inmeye başlamıştır Yaklaşık 455 hidrojen atomu sıklığındadır İnsan saçının 1/3077 oranında Harcanan güç Watt olarak ölçülür. İşlemcilerin üretim sürecinde temel amaç, daha hızlı CPU’lar yaparken, daha az güç harcamasına ulaşmaktır. Daha küçük işlemciler, daha düşük voltaj, düşük güç tüketimi ve dolayısıyla da az ısınma anlamına gelmektedir. Üretim teknolojisinin küçüklük ölçütü, Wafers kalınlık ölçümü ile ifade edilir. Günümüzde işlemciler 45 nm seviyesinin altına inmeye başlamıştır. Nanometre, yaklaşık 455 hidrojen atomu sıklığındadır. Diğer bir ifade ile, insan saçının 3077’de biri büyüklüğündedir. Hidrojen Atomu

TDP: Thermal Design Power Bir işlemci için ısıl tasarım enerjisini ifade eder Maksimum yük altında gereken gücü gösterir Düşük TDP; daha az tüketim ve daha az ısınma anlamına gelir Overclock işlemlerinde, düşük TDP’li CPU’lar daha fazla tercih edilir Uzun zaman çalışacak bilgisayarlarda ya da gerçek zamanlı sunucu sistemlerde TDP değerinin düşük olması çok önemlidir İngilizce olarak Thermal Design Power kelimelerinin kısaltması olan TDP, bir işlemci için ısıl tasarım enerjisini ifade eder. Bu değer işlemcinin maksimum yük altında ne kadar güce ihtiyaç duyacağını göstermektedir. Küresel ısınma ile birlikte çevreye duyarlılığın arttığı günümüzde işlemci satın alırken dikkat etmeniz gereken önemli bir değer haline gelmiştir. Düşük TDP; daha az enerji tüketimi ve daha az ısınma anlamına gelir. Bu sebeple overclock işlemlerinde de, düşük TDP’li CPU’lar daha fazla tercih edilir. Uzun zaman çalışacak bilgisayarlarda ya da gerçek zamanlı sunucu sistemlerde TDP değerinin düşük olması çok önemlidir. TDP değeri işlemciye giden voltaj ve işlemcinin iç yapısı ile alakalıdır. Piyasada 4-8 Watt’dan, 140 Watt TDP’ye kadar değişen pek çok işlemci bulunmaktadır. İşlemci seçimi yaparken TDP değerine dikkat etmeyi unutmayın. Yeni Eklendi

İşlemciler ve Gelişimi CPU üreticileri yıllar boyunca yapılarına birçok geliştirme eklemişlerdir Geniş dış veri yolları Geniş adres yolları Saat hızlarındaki artış Intel 1990’ların başlarında Pentium CPU’lara başladı 32-bit yazmaçlar (register) 300 MHz e kadar hız Birden çok programı aynı anda yürütebilme Cache RAM’e süper hızlı erişim İki yada daha fazla kod satırını aynı anda işleyebilme İşlemciler yıllar boyunca bir çok geliştirme evresinden geçmiştir. CPU üreticileri yıllar boyunca yapılarına birçok geliştirme eklemişlerdir. Geniş dış veri yolları… Geniş adres yolları… Saat hızlarındaki artış… gibi daha bir çok özellik, yıllar içinde ciddi değişimler göstermiştir. Bu süreç 1990’ların başlarında Intel Pentium CPU’lara başladı BU ilk CPU’ların 32-bit yazmaçları bulunmaktaydı… 300 MHz’e kadar hızlara sahip olan bu işlemciler… Birden çok programı aynı anda yürütebilme… Cache RAM’e süper hızlı erişim…. İki yada daha fazla kod satırını aynı anda işleyebilme gibi özelliklere sahiptiler.

Moore Kanunu Moore kanunu, işlemcilerin hızlarının yaklaşık 2 yılda bir ikiye katlanacağını öngörür. Performans anlamında bu teorinin işlevini halen koruduğundan bahsedebiliriz.

Intel İşlemci Aileleri ve Modeller İşlemci Ailesi Modeller İlk modeller 386 ve 486 P5 Pentium, Pentium MMX P6 Pentium Pro, Pentium II M, PII Celeron, PII Xeon, Pentium III, Pentium III M, Pentium III S, PIII Celeron, PIII Xeon Netburst Pentium 4, Pentium 4 HT, Pentium 4 EE, P4 Celeron, P4 Xeon, Pentium D, Pentium XE, Celeron D Mobile Pentium M, Celeron M Core Core Solo, Core Duo, Celeron M, Core Celeron Core2 Core2 Duo, Core2 EE, Core2 Celeron, Core 2 Xeon, Core2 Quad, Celeron DC Atom - Core i Serisi Core i5, Core i7, Core i7 EE, Core i7 Xeon Itanium Itanium I ve Itanium II Tabloda, şu ana kadar üretilen Intel işlemci aileleri ve bu ailelerin kapsamında yer alan işlemci modellerini görüyorsunuz. Intel tarafından ilk geliştirilen modern işlemci modelleri 386 ve 486 kabul edilebilir. Daha sonra Intel P5 serisi ile Pentium ve Pentium MMX modellerini sunmuştur. P6 serisi, Intel’in en büyük dönüm noktalarından birisi olup, Pentium Pro, Pentium II ve Pentium III serisi bu işlemci ailesi kapsamındadır. Pentium modellerinin yanı sıra görünen Celeron ve Xeon modelleri, aynı serilerin alt segment ve sunucu işlemcilerini ifade etmektedir. Netburst serisi, bugün son evrelerini yaşayan bir işlemci ailesidir. Pentium 4 türevleri ve ilk çift çekirdekli işlemciler bu kapsamdadır. Dikkat ederseniz bu kapsamda sonunda M ifadesi bulunan, yani Mobile bir işlemci bulunmamaktadır. Intel Mobile ailesi, Netburst ile eş zamanlı gelişen ve teknolojik olarak Netburst serisinin önüne geçen bir ailedir. Core serisi, aslında sadece notebook bilgisayarlarında kullanılan bir işlemci serisidir. Mobile serisinin enerji ve ısı tasarrufu özelliklerinin üzerine yoğunlaşan bu seri, daha sonra gelecek olan Core2 ve Core i serilerinin temelini oluşturur. Core2 serisi, Intel’in gösterdiği en önemli atılımlardan birisidir. Core serisinin güçlü yanlarını masaüstü bilgisayarlara da uyarlayan bu seri deki tüm modeller 2 veya 4 çekirdekten oluşmaktadır. Bu seri ile birlikte Intel Pentium geleneğinden gelen adını ve mimarisini tamamen terk etmiştir. Atom işlemcileri, yüksek taşınabilirlik yetisine sahip cihazlar için, özel entegre işlemcilerdir. eeePC tarzı ultra taşınabilir bilgisayarlar ve cep bilgisayarlarında kullanılmaya başlanmıştır. Corei7 ile başlayan Core i serisi ise, Intel’in en son ve en büyük devrimidir. Core i serisi işlemciler 45 nm’nin altına inen mimarisi ve CPU içine entegre bellek kontrolcüsü ile Intel’in en güçlü işlemcileri olmaya adaydırlar. Corei5 işlemcileri, Core i7’nin daha düşük ve ucuz olan sürümü olarak değerlendirilebilir. Core i7 yüksek fiyatı ve ileri performansı ile daha üst düzey kullanıcılara hitap ederken, Core i5 çoğu ev ve iş kullanıcısının ihtiyacını görecek düzeydedir. Ancak Core i5, Core 2 serisinden çok daha üstün bir işlemcidir. Kesin olarak duyurulmamış olmakla birlikte Intel Core i serinin daha düşük i3 ve daha üst düzey i9 işlemciler ile güçlendirilmesi beklenmektedir. Itanium işlemciler ise, çok güçlü gerçek 64-Bit işlemcilerdir. Ancak günümüzde 32-Bit’te çalıştırılabilen işlemciler daha popüler durumdadır. Güncellendi

Intel CPU Paketleri CPU Paketi Modeller LGA 1366 Core i7 LGA 1156 Core i3, Core i5, Core i7, Xeon Socket 441 Atom Socket P Core 2 Duo, Core 2 Quad, Celeron M, Celeron DC Socket M Core Solo, Core Duo, Core 2 Duo, Celeron M Socket J Xeon LGA 775 Pentium 4, Celeron D, Pentium D, Core 2 Duo, Core 2 Quad, Xeon, Celeron Socket 495 Celeron Socket 479 Pentium M, Celeron M Socket 478 Pentium 4, Celeron, Celeron D Socket 423 Pentium 4 Socket 370 Pentium III, Celeron Slot 1 Pentium II, Pentium III, Celeron Tabloda Intel işlemcileri tarafından kullanılan CPU paketlerini ve bunları kullanan işlemi modellerini görmektesiniz. Bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; sadece en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Intel’in bugün en yayın kullanım alanına sahip CPU paketi halen LGA 775’tir. LGA 1156 ve LGA 1366 yapıları, Intel’in yeni nesil işlemcilerinde kullandığı ve kullanımı hızlıca yaygınlaşan CPU paketleridir. Not: Bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Yeni Eklendi

AMD İşlemci Aileleri ve Modeller İşlemci Ailesi Modeller İlk modeller 386 ve 486 K5 K5 ve K5 Geode K6 K6, K6 II, K6 III K7 Athlon, Athlon XP, Athlon MP, Duron, Sempron, Sempron M K8 Athlon64, Athlon64 M, Athlon64 FX, Opteron, Turion64,K8 Sempron, K8 Sempron M, Athlon64 X2, Turion64 X2 K10 Phenom, Phenom X3, Phenom FX, Opteron, Turion64, Turion64 Ultra, K10 Athlon64, Sempron, Phenom II Intel ve AMD’nin ilk modelleri aynıdır. AMD, Intel için fason üretim yapmaktaydı ve AMD’nin ürettiği işlemciler “Clone Pentium” olarak adlandırılırdı. Intel ve AMD’nin ortak çalışmayı bırakmasından sonra AMD Pentium’a karşı K5 serisini çıkartmıştır. Ancak AMD’nin Intel karşısında ilk başarısı K6 serisi ile olmuştur ve bir çok kişiye göre Pentium II serisini geçmiştir. Bu serinin sonuna kadar AMD ve Intel aynı PIN uyumluluklarına sahip işlemciler üretmekteydi. K7 serisi ve ilk Athlon işlemci ile AMD, PIN uyumluluk çabasını bırakmış ve kendi slot ve soket yapılarını kullanmaya başlamıştır. Tıpkı Intel’in Celeron ve Xeon modellerinde olduğu gibi AMD’de de, Duron ve Sempron serisi alt segment işlemcileri, Opteron ise sunucu işlemcilerine verilen isimler olmuştur. K7 serisinin AthlonXP modeli, Intel’in Pentium 4 yani Netburst mimarisine karşılık gelmektedir. K8 serisi, Intel’in henüz Corei7 serisi ile geçtiği çok önemli bir geliştirmeyi, dahili bellek kontrolcüsünü sunmuştur. CPU içinden bellek kontrolü, Intel Core2 serisine kadar AMD’nin en önemli rekabet güçlerinden birisi olmuştur. K8 ailesindeki X2 işlemcileri, AMD’nin ilk çift çekirdekli işlemcileridir. Intel’in Core2 serisi ile yakaladığı ivmeye karşılık AMD K10 serisi ile yola devam etmektedir.

AMD CPU Paketleri CPU Paketi Modeller Socket AM3 Phenom II, Athlon II, Sempron Socket AM2+ Athlon 64, Athlon 64 X2, Opteron, Phenom II X4, Phenom X4, Phenom X3 Socket AM2 Athlon 64, Athlon 64 X2, Athlon 64 FX, Opteron, Sempron, Phenom Socket F Opteron, Athlon 64 FX Socket 940 Athlon 64 FX, Opteron Socket 939 Athlon 64, Athlon 64 FX, Athlon 64 X2, AMD Opteron, Sempron Socket 754 Athlon 64, Sempron, Turion 64, Mobile Athlon 64 Socket A Athlon, Athlon XP, Duron, Sempron, Athlon MP, Geode NX Slot A Athlon Socket FS1 Turion 64, Turion 64 X2, Mobile Sempron Socket 563 Athlon XP-M Socket F+ Bu tabloda da AMD işlemcileri tarafından kullanılan CPU paketlerini ve bunları kullanan işlemci modellerini görmektesiniz. Intel işlemci paketlerinde olduğu gibi, bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; sadece en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Intel Socket 478 dönemine denk gelen CPU paketi Socket 754 ve Socket 939 yapısıdır. Socket AM2, AM2+ ve AM3 yapıları ise AMD’nin güncel kullandığı paketlerdir. Not: Bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Yeni Eklendi

İşlemciler ve Özel Durumlar Hyper-Threading İşlemciler: Pentium 4 Çok Çekirdekli İşlemciler: Duo, Quad, X2, X3 Mobil İşlemciler: SpeedStep ve PowerNow Teknolojileri Sunucu İşlemcileri: Xeon ve Opteron 64-Bit İşlemciler: Itanium ve 32-Bit Çalışan 64-Bit’ler FSB, HT-Link ve QPI Kavramları Bazı işlemcilerin, teknolojik olarak bazı karakteristikleri bulunmaktadır. Pentium 4 işlemcilerinin Hyper Threading özelliğini… Duo, Quad, X2 ve X3 gibi adlarla bilinen çok çekirdekli işlemcileri… Mobil işlemcilerin throttling, ticari adları ile SpeedStep ve PowerNow teknolojilerini… Sunucular için özelleşmiş Xeon ve Opteron işlemcileri… 64-Bit işlemcileri… Ve son olarak FSB, HT-Link ve QPI kavramlarını bu kapsamda inceleyeceğiz. Güncellendi

Hyper-Threading İşlemciler Sadece Intel Pentium 4 serisinde vardır Sistemde tek çekirdekli bir işlemci takılı iken, sanki 2 işlemci takılıymış gibi davranır Çift çekirdekli Intel işlemcilerinde HT desteği bulunmamaktadır Corei7 serisi ile birlikte HT desteğinin tekrar sağlanacağı ve örneğin 4 çekirdekli bir Corei7 işlemcinin sistemde 8 işlemci varmış gibi görüneceği duyurulmuştur Hyper-Threading özelliği, sadece Intel Pentium 4 serisinde vardır, AMD hiçbir modelinde benzer bir destek vermemiştir. Sistemde tek çekirdekli bir işlemci takılı iken, sanki 2 işlemci takılıymış gibi davranır. Çift çekirdekli Intel işlemcilerinde HT desteği bulunmamaktadır. Ancak Corei7 serisi ile birlikte HT desteğinin tekrar sağlanacağı ve örneğin 4 çekirdekli bir Corei7 işlemcinin sistemde 8 işlemci varmış gibi görüneceği duyurulmuştur.

Çok Çekirdekli İşlemciler Tek bir çip üzerine birden fazla yürütme çekirdeği olmasıdır İlk olarak 2 çekirdekli Pentium 4 türevi olan Pentium D’ler geldi Intel bu seride D ifadesiyle çift çekirdeği simgeledi Core serisi ile çekirdek sayıları Duo (2 çekirdek), Quad (4 çekirdek) isimleri ile gösterilmeye başlanmıştır AMD ilk çok çekirdeklisi Athlon64 X2 AMD çekirdek sayılarını modellere X2, X3 … şeklinde ilave etmiştir Çoklu çekirdek, ancak buna uygun yazılım olması durumunda performans sağlar Tek bir çip üzerine birden fazla yürütme çekirdeği koyamaya çoklu çekirdek denir. İlk olarak bir Pentium 4 türevi olan Pentium D’ler çift çekirdekle karşımıza çıktılar. Intel bu seride D ifadesiyle çift çekirdeği simgeledi. Ancak daha sonra, Core serisi ile çekirdek sayıları 2 çekirdek için Duo, 4 çekirdek için Quad isimleri ile gösterilmeye başlanmıştır. AMD ilk çok çekirdeklisi Athlon64 X2 olmuştur. AMD ise çekirdek sayılarını modellere X2, X3 … şeklinde ilave etmiştir. Çok çekirdek her zaman daha fazla performans anlamına gelmez. Eğer birden fazla çekirdeği kullanan bir uygulama varsa performans artışı sağlanır.

Mobil İşlemciler Dizüstü bilgisayarlar için özel tasarlanırlar Isınma ve güç gereksinimi problemlerinden dolayı daha az güç kullanılması amacıyla geliştirilmiştir Throttling kullanır Önceki adıyla system managment mode (SMM) CPU’ya az ihtiyaç duyulduğunda CPU’yu yavaşlatır Intel’in ticari adı: SpeedStep AMD’nin ticari adı: PowerNow! Yeni nesil masaüstü işlemcilerde de aynı teknoloji kullanılmaya başlanmıştır Mobil işlemciler dizüstü bilgisayarlar için özel tasarlanırlar ve genellikle isimlerinin yanlarına konulan bir M harfi ile ifade edilirler. Isınma ve güç gereksinimi problemlerinden dolayı daha az güç kullanılması amacıyla geliştirilmiştir. Güç tüketimini ve ısınmayı azaltmak için “Throttling” denilen bir yöntem kullanırlar. Önceki adıyla SMM, yani “System Managment Mode” olarak bilinen bu işlev sayesinde, CPU’ya az ihtiyaç duyulduğunda CPU’yu yavaşlatılır. Intel bu özelliğini ticari olarak SpeedStep, AMD ise PowerNow! olarak isimlendirmektedir.

Sunucu İşlemcileri Sunuculara özel güçlü işlemciler Büyük önbellekler Kolayca simetrik çok işlemcili sistem oluşturmakta kullanılabilir 2, 4 ve hatta 8 CPU setlerinde çalışmak için özel olarak dizayn edilmişlerdir Intel Xeon ve AMD Opteron markaları ile sunmuştur İlk Itanium (64-Bit) işlemciler de özel sunucu işlemcileridir Sunucu işlemcileri, adından da anlaşılabileceği gibi sunuculara özel güçlü işlemcilerdir. Büyük önbellekler ile ciddi performans artışı sağlanırken, maliyet de önemli ölçüde artmaktadır. Bir diğer önemli avantajı ise kolayca simetrik çok işlemcili sistem oluşturmakta kullanılabilmeleridir. 2, 4 ve hatta 8 CPU setlerinde çalışmak için özel olarak dizayn edilmişlerdir. Intel’in sunucu işlemci markası Xeon, AMD’nin ise Opteron’dur. İlk 64-Bit Itanium işlemcileri de, özel sunucu işlemcileridir.

64-Bit İşlemciler 64-Bit komutları kabul etme ve işlem yapabilme 64-Bit adres yolu demektir 64-Bit veri yoluna sahibiz 264 (çok büyük miktarda) bellek adresler İlk olarak Intel Itanium işlemciler Itanium sunucular için Itanium II PC’ler için Sadece 64-Bit 32-Bit’de çalışan 64-Bit’ler Athlon64 ilk masaüstü 64-Bit işlemci Intel’de devamında bu desteği sağladı Yeni işlemcilerin çoğu 64-bit desteği sağlar 64-Bit işlemci, 64-Bit işlem yapabilmek anlamına gelir. 64-Bitlik adres ve veri yolu bulunur. Bu da 2 üzeri 64, yani çok büyük miktarda belleğin adreslenebilmesini mümkün kılar. İlk gerçek 64 bit işlemci, Intel Itanium’dur ve daha sonraki 64 bit işlemciler için yolu açan üründür. Ancak Itanium serisinde 32-bit çalışma desteği bulunmamaktaydı. AMD bu noktada Intel’i izlememiş ve geriye dönük 32-Bit desteği de veren işlemciler üretmeyi tercih etmiştir. Intel’de başta yatırım yatırım maliyetlerinin de etkisiyle, bu konuda AMD’yi takip etmişti. Artık yeni nesil işlemcilerin çoğu hem 32-bit, hem de 64-bit çalışma desteği sunmaktadır.

FSB, HT-Link ve QPI-Link Kavramları Hepsi aslında CPU ile RAM arasındaki harici veri yolunun teknolojisini, dolayısıyla da hızını ifade eder İlk olarak Intel ve AMD FSB (Front Side Bus) hızı olarak ifade ediyorlardı AMD bellek kontrolcüsünü Athlon64 ile CPU içine entegre edince HT-Link (Hyper Transport) olarak ifade ettiği üçüncü nesil veri yolu teknolojisini kullanmaya başladı Intel Corei7 ile birlikte bellek kontrolcüsünü CPU içine entegre etti ve QPI-Link (QuickPath Interconnect) adını verdiği veri yolu teknolojisini kullanmaya başladı Üçüncü nesil veri yolu teknolojileri, daha yüksek hız ve aynı anda daha çok aygıtın aynı anda veri yolunu kullanabilmesi ve çift yönlü kullanım gibi teknolojik gelişmeleri içerir Şimdi FSB, HT-Link ve QPI-Link kavramlarını ele alalım. Bu kavramların hepsi aslında CPU ile RAM arasındaki harici veri yolunun teknolojisini, dolayısıyla da hızını ifade eder. FSB bir çoğunuzun aşina olduğu ve uzun süredir kullanılan bir kavramdı. Intel’de, AMD’de bu hızı FSB yani “Front Side Bus” olarak ifade ediyorlardı. AMD bellek kontrolcüsünü Athlon64 ile CPU içine entegre edince HT-Link, yani Hyper Transport olarak ifade ettiği üçüncü nesil veri yolu teknolojisini kullanmaya başladı. Intel ise, Corei7 ile birlikte bellek kontrolcüsünü CPU içine entegre etti ve o da QPI-Link (QuickPath Interconnect) adını verdiği veri yolu teknolojisini kullanmaya başladı. Üçüncü nesil veri yolu teknolojileri, elbette sadece isim değişikliğinden ibaret değiller. Bu teknolojiler, daha yüksek hız ve aynı anda daha çok aygıtın aynı anda veri yolunu kullanabilmesi ve çift yönlü kullanım gibi teknolojik gelişmeleri içermektedir.

FSB, HT-Link ve QPI-Link Karşılaştırması Versiyon Yıl En Yüksek Frekans En Yüksek Genişlik En Yüksek Hız Çift Yönlü Kullanım FSB 2008 2.0 GHz 64-Bit 32-Bit: 8.0 GB/s 64-Bit: 16.0 GB/s Yok HT-Link 1.0 2001 800 MHz 32-Bit 16-Bit: 3.2 GB/s 32-Bit: 6.4 GB/s Var HT-Link 1.1 2002 HT-Link 2.0 2004 1.4 GHz 16-Bit: 5.6 GB/s 32-Bit: 11.2 GB/s HT-Link 3.0 2006 2.6 GHz 16-Bit: 10.4 GB/s 32-Bit: 20.8 GB/s HT-Link 3.1 3.2 GHz 16-Bit: 12.8 GB/s 32-Bit: 25.6 GB/s QPI-Link 1.0 20-Bit 16-Bit: 12.8 GB/s 20-Bit: 16.0 GB/s Şimdi daha iyi anlayabilmemiz için FSB, HT-Link ve QPI-Link için oluşturduğumuz karşılaştırma tablosunu inceleyelim. FSB hızları şu anda 2 GHz frekansı için en fazla 16 GB/s olabilmektedir. Ayrıca FSB’de çift yönlü kullanım desteği de bulunmamaktadır. HT-Link’in güncel sürümü 3.1’de, 3.2 GHz frekansı için 25.6 GB/s hıza çıkabildiği belirtilmektedir. Ayrıca çift yönlü kullanım desteği ile HT-Link ve QPI hızlarını 2 ile çarpabilirsiniz. QPI Link ise 3.2 GHz frekansı için 16 GB/s transfer hızına çıkabilmektedir. Burada bir noktaya daha dikkatinizi çekelim. En yüksek hız sütununda 16, 20 ve 32 bit için hızlar verildiğini görüyorsunuz. Bunun sebebi, bu serilerin ilk işlemcilerinde, örneği Athlon64 ve Corei7’nin ilk versiyonlarında veri yolu genişliğinin 16-Bit olmasıdır. Bu tabloda gördüğünüz değerler Wikipedia’dan derlenmiştir.

İşlemci Karşılaştırması CPU Phenom Phenom II Core i7 Core 2 Duo Üretim 65 nm 45 nm 65 ve 45 nm En Yüksek Saat 2.6 GHz 3.0 GHz 3.2 GHz L1 Önbellek 64 + 64 KB 32 + 32 KB L2 Önbellek 512 KB 256 KB 4 MB L3 Önbellek 2 MB 6 MB 8 MB Güç Tüketimi 140 W 125 W 136 W Veri Yolu Türü HT-Link QPI-Link FSB Veri Yolu Hızı (En Yüksek) 3.2 GHz 25.6 GB/s 6.4 GT/s 12.8 GB/s 400 MHz 12.8 GB/s Veri Yolu Hızı (En Düşük) 800 MHz 6.4 GB/s 4.8 GT/s 9 GB/s 200 MHz 6.4 GB/s Bütün bu öğrendiklerimizi ışığında, bilgilerimizi pekiştirmek için, en güncel 4 işlemci modelini karşılaştıralım. Tabloda AMD’nin Phenom ve Phenom II işlemcileri ile, Intel’in Core i7 ve Core 2 Duo işlemcilerinin bazı özelliklerini görmektesiniz. Bu tabloyu bir süre incelemek için dersin otomatik ilerlemesini durdurabilirsiniz.

İşlemci Seçimi Kullanım Yeri İşlemci Modelleri İş istasyonları, sunucular, güçlü kullanıcılar Tasarımcılar, mühendislik yazılımları kullananlar, video kurgu yapanlar, oyun meraklıları, yoğun ofis ve ev kullanıcıları Ev kullanıcıları, ofis uç terminalleri, basit eğitim bilgisayarları, internet erişimi Mobil bilgisayarlar ve diğer taşınabilir üniteler Bu slaydımızda, kullanım verilerine göre bazı işlemci önerilerini sıralayacağız. Ancak bilinmelidir ki, bu sınırlar asla kesin değildir. Her bilgisayarın kullanım amacına yönelik farklı optimizasyonlara gidilmesi gerekebilir. İş istasyonları, sunucular ve çok güçlü kullanıcılar için Itanium 2, Xeon, Corei7, Corei7 Extreme Edition, Opteron ve Itanium tercih edilebilir. Tasarımcılar, mühendislik yazılımları kullananlar, video kurgu yapanlar, oyun meraklıları, yoğun ofis ve ev kullanıcıları gibi, üst seviye kişisel kullanımlar için… Core2 Duo, Core 2 Extreme Edition, Core2 Quad, Core i7, Athlon64X2, PhenomII ve PhenomX3 önerilebilir. Ev kullanıcıları, ofis uç terminalleri, basit eğitim bilgisayarları, internet erişimi gibi daha düşük gereksinimler için Celeron Dual Core, Pentium D, Sempron ve Athlon64 kullanılabilir. Mobil bilgisayarlar ve diğer taşınabilir üniteler için ise Core Duo, Core2 Duo, Celeron M, Truion64, Turion64X2, Turion64X2 Ultra ve Atom işlemcileri tercih edilir.

Niçin CPU değiştirilmeli? Maliyet Beraberinde anakartı ve RAM’de değiştirilmeli Bu maliyete değer mi ? Soğutma Alacağınız daha güçlü bir CPU için soğutmanız yetersiz kalabilir Performans Daha hızlı bir CPU her zaman PC’nin hızını arttırmaya yetmez Çoğu zaman daha fazla belleğe ihtiyaç duyulur Performansı etkileyen faktörler iyi analiz edilmeli Şimdi işlemcilerin montaj ve demontaj işlemlerine geçebiliriz. Öncelikle yeni bir bilgisayarın oluşturulması durumu dışında, bir CPU neden değiştirilmelidir, bunu ele alalım. CPU sisteminizin beynidir. Bu yüzden eski ve yavaş bir CPU’yu çıkarıp yerine yeni ve hızlı bir CPU taktığınızda bilgisayarınızın daha hızlı çalışmasını beklemek, doğru bir varsayım gibi görünür. Ancak bundan önce maliyet, soğutma ve performans gibi bir kaç konuyu değerlendirmelisiniz. CPU’nuzu yeni bir taneyle değiştirmeniz, anakartın ve olasılıkla RAM’lerin de değiştirilmesini gerektirir. Bu yapılabilir, ancak maliyet açısından mantıklı mıdır? Bu yükseltme ile bütün sistemi değiştirmek kıyaslandığında aralarındaki fark nedir? Soğutma açısından hızlı CPU’lar yavaşlarından daha çok ısınır. Eğer yeni bir CPU alırsanız, daha güçlü işlemcinin yarattığı ısı için kasa fanlarınız yetersiz kalabilir. Ayrıca daha hızlı bir CPU her zaman PC’nin hızını arttırmaya yetmeyecektir. Örneğin daha fazla bellek bir çok performans sorununu çözebilir. Bunun için öncelikle performansı etkileyen faktörler çok iyi analiz edilmelidir.

Doğru İşlemciyi Seçmek Her anakart her işlemci ile çalışmaz Anakart üretici web siteleri Anakart kullanım kılavuzu Bellekleriniz, işlemciniz ile uyumlu olmalı Güç kaynağınız ihtiyacınızı karşılamalı Yapısal olarak, yani PIN sayıları açısından uyumlu olsalar dahi, her anakart her işlemciyi desteklemeyecektir. Bunun için eğer önce CPU’yu alacaksanız buna uygun bir anakart veya tersi şekilde anakartınız ile uyumlu bir CPU seçmeniz gerekir. Bunun için başvuracağınız en sağlık kaynakları anakart kitapçığı ve üretici web sitesidir. Bunları incelemeden alım yapmayın. Anakart ve işlemci uyumu kadar önemli olan bir diğer husus da, RAM uyumluluğudur. Bunda kısıt CPU olabileceği gibi, anakartınız da bu konuda sizi sınırlayabilir. Çoğunlukla anakartın desteklediği RAM modelleri doğal olarak işlemciniz tarafından destekleneceği için, bu konuda da yine anakart kaynaklarına başvurmanızı tavsiye ederiz. Bir diğer önemli husus da, bilgisayarınızdaki tüm aygıtlar için geçerli olan güç kaynağı seçimidir. Güç kaynağınızın CPU’nuz ve sisteminiz ile uyumlu ve yeterli olup olmadığına dikkat edin.

İşlemci Montajı ve Soketin Hazırlanması İşlemci montajını kesinlikle kasanın dışında yapın PIN’ler (iğnelere) sakın dokunmayın Elektrostatik boşalma ve fiziksel hasar Soketi montaja hazır hale getirin AMD işlemcilerde PIN’ler CPU’nun üzerindedir Intel işlemcilerin çoğunda PIN’ler anakart üzerindedir Türüne göre sabitleme kolunu veya çerçeveyi açık duruma getirin İşlemci montajını kesinlikle kasanın dışında yapın. Eğer upgrade yapıyorsanız, anakartı kasanın içinden sökün. Montaj sırasında PIN’ler, yani iğnelere sakın dokunmayın. Elektrostatik boşalma ile ve fiziksel hasar vererek işlemci veya anakartınızı kalıcı olarak bozabilirsiniz. AMD işlemcilerde PIN’ler halen CPU üzerinde iken, Intel işlemcilerin çoğunda PIN’ler anakart üzerindedir. İşlemcinizin türüne göre PIN’ler işlemcinin üzerinde ise soketin yanında yer alan kolu kaldırın. PIN’lerin anakart üzerinde olması durumunda ise, CPU’yu çevreleyen koruma kapakçığı açarak montaja hazır hale getirin. Kolu kenara çekip kaldırdığınızda soketin kenarlarını kapatan çerçeve serbest hale gelecektir.

İşlemcinin Sokete Yerleştirilmesi ZIF veya BGA yönlendirmesine dikkat edin İşlemciyi doğru ve sorunsuz şekilde takabileceğiniz tek yön vardır İşlemciyi Yatağına Yerleştirin Düşürmeyin, olabildiğince dengeli ve yavaşça davranın İşlemciye "yumuşak iniş” yaptırın ve eğim olmayacak şekilde oturtun İşlemci yerine tam oturmamışsa kenarlarından tutup dikkatlice kaldırın ve yeniden yerleştirmeyi deneyin ZIF veya BGA yönlendirmesi, işlemci hatalı takmanızı önler ve montaj işlemini kolaylaştırır. İşlemciyi doğru ve sorunsuz şekilde takabileceğiz tek bir yön vardır. Kenar PIN yönlendirmesi ve çentiklere dikkat edin. Uyumsuz yada yanlış yönde takıldığında PIN’lere zarar verebilirsiniz. PIN hasarları bir çok teknik servis tarafından garanti dışı bırakılır. İşlemciyi yatağına yerleştirirken, düşürmemeye dikkat edin. Olabildiğince dengeli ve yavaşça davranın… İşlemciye sokete "yumuşak iniş” yaptırın ve yuvaya eğim yapmayacak şekilde oturtun… İşlemci yerine tam oturmamışsa kenarlarından tutup dikkatlice kaldırın ve yeniden yerleştirmeyi deneyin

İşlemcinin Sabitlenmesi PIN’ler işlemcinin üzerinde ise soketin yanında yer alan kolu aşağıya doğru bastırarak kilitleyin PIN’ler anakartın üzerinde ise ise, çerçeveyi CPU üzerine kapatın ve kolu kilitleyin İşlemciyi yatağına düzgün şekilde yerleştirdikten sonra işlemciyi sabitlemeniz gerekmektedir. PIN’ler işlemcinin üzerinde ise soketin yanında yer alan kol aşağıya doğru bastırılarak kilitlenerek ve işlemci sabitlenir. PIN’lerin anakart üzerinde olması durumunda ise, çerçeve CPU’nun üzerine kapatılır ve kapakçığın yanındaki kol kilitlenerek sabitleme yapılır.

Soğutma Sistemi İşlemcinin ardından, soğutma sisteminin parçaları monte edilir Soğutma sistemi; fan, ısı transfer bloğu (heat sink) ve termal macun’dan oluşur; heat sink, fan ve CPU arasında monte edilir Heat sink; alüminyum, bakır ya da bu maddelerin karışımından yapılır ve yüzeydeki ısıyı iletken yüzeyi sayesinde emer İşlemci ile heatsink arasındaki iletim ne kadar iyi ise, işlemcinin sıcaklığı da o kadar kolay düşürülür İşlemci ile heatsink arasına termal macun sürülerek, iki birim arasındaki boşluklar doldurulur ve ısı iletimi kolaylaştırılır İşlemcinin ardından, sıra soğutma sisteminin parçalarını monte edilmesine gelir. Soğutma sistemi; fan, ısı transfer bloğu ve termal macun’dan oluşur. Heat sink olarak da bilinen bu ısı transfer bloğu, soğutma fanı ve CPU arasında monte edilir. Heat sink; alüminyum, bakır ya da bu maddelerin karışımından yapılır ve yüzeydeki ısıyı iletken yüzeyi sayesinde emer. İşlemci ile heatsink arasındaki iletim ne kadar iyi ise, işlemcinin sıcaklığı da o kadar kolay düşürülür. Bu iletimin güçlü olabilmesi için işlemci ile heatsink arasına termal macun sürülür. Böylece iki birim arasındaki boşluklar doldurulur ve ısı iletimi kolaylaştırılmış olur. Termal macunun bir miktar yapıştırıcı özelliği olsa da, tek başına yapıştırıcı işi görecek kadar da güçlü değildir. Hem katılaşmayan, hem de akıcı nitelikte olmayan bir maddedir. Yeni Eklendi

İşlemci Fanının Takılması Montaj öncesinde mutlaka termal macun uygulanmalıdır Sabitleyiciler kilitlendikten sonra kımıldamıyor olmalı Fan türüne göre farklı bağlantılar 4 ayaklı sabitleyiciler Çerçeveli sabitleyiciler Ortadan sabitleyiciler Aşırı baskı uygulanmamalı İşlemcinin sabitlenmesinden sonra soğutucu fanın takılması gerekir. Fandan önce işlemcinin üzerine termal macun uygulanmalıdır. Termal macun, fan ile işlemci arasında boşluk kalmasını engeller ve ısı transferini güçlendirir. Anakart üzerinde, uygun fan türüne göre sabitleme noktaları bulunur. Bu sabitleyicilerin kilitlenmesinden sonra soğutucunun kımıldamıyor olması gerekir. PIN’lerin anakart üzerinde yer aldığı işlemcilerde 4 ayaklı sabitleyiciler vardır. 4 ayağın da dikey olarak üzerine bastırılması ile karşılık gelen deliklere sabitlenecektir. Diğer işlemcilerde ise yaygın olarak 2 tür fan sabitleyici bulunur. Çerçeveli sabitleyicide soket etrafında 4 bağlantı noktası bulunan bir plastik çerçeve yer alır. Fan üzerinde de buna karşılık gelecek şekilde olan bir çerçeve bulunur. Fan üzerindeki ayakların üzerine bastırılarak alttaki çerçeveyle kavuşması sağlanır. Daha sonra fanın üst kısmında bulunan 2 adet kol yardımı ile sıkıştırma yapılır. En eski tip olan ortadan sabitleyicilerde ise, fanın ortasında yer alan metal bir köprü ile soketin yanındaki iki çentiğe üzerine baskı uygulanarak takılır. Sonra çevrilebilir olan kol yardımı ile sıkıştırma yapılır. Fan CPU üzerine yerleştirilirken aşırı baskı uygulanmamalıdır. Güncellendi

İşlemci Fanının Sökülmesi 4 ayaklı sabitleyicilerde ayak vidaları sökme durumuna getirilmeli Çerçeveli modelde sıkıştırıcılar açılmalı ve hafif baskı uygulanarak (gerekirse bir kargaburnu yardımı ile) çentikler birbirinden ayrılmalı Ortadan sabitlenenlerde sıkıştırıcı açıldıktan sonra önce bir tarafa baskı uygulanarak çentikten kurtarılmalı İşlemci montajında önemli hususlardan birisi de, işlemci fanının sökülmesidir. Fan sabitleyicilerin sökülmesi, montaja göre oldukça zor gelebilir. Aslında birkaç noktaya dikkat edilirse oldukça kolaydır.

İşlemci Fanının Enerji Bağlantısının Yapılması İşlemci ve fan türüne 3 veya 4 PIN bağlantı kullanılabilir Anakart üzerinde işlemciye yakın bir noktada bulunur Genellikle anakart üzerinde PIN’lerin yan tarafında fan bağlantısı olduğunu belirten bir ifade yer alır CPU_FAN İşlemci montajında son yapılması gereken işlemci fanının enerji bağlantısının yapılmasıdır. İşlemci ve fan türüne 3 veya 4 PIN bağlantı kullanılabilir. Bu bağlantı genellikle anakart üzerinde işlemciye yakın bir noktada bulunur ve anakart üzerinde PIN’lerin yan tarafında fan bağlantısı olduğunu belirten bir ifade yer alır.

Demo: İşlemciyi Monte Etmek

Soğutma Sanatı CPU’ların kutusundan çıkan OEM fanlar bazen yetersiz kalır Overclock gibi normalin üzerinden ısı üreten müdahaleler Hava transferi iyi olmayan kasalar İçerisinde aşırı parça olan kasalarda sirkülasyonun azalması Daha sessiz ortam oluşturma ihtiyacı Büyük ve özel fanlar Su ve nitrojen bazlı soğutmalar Bazen CPU’ların kutusundan çıkan OEM fanların yetersiz kaldığı durumlar olur. Bunlar, overclock gibi normalin üzerinden ısı üreten müdahaleler… Hava transferi iyi olmayan kasalar… İçerisinde aşırı parça olan kasalardan sirkülasyonun azalması gibi durumlar olabileceği gibi…. Daha sessiz bir ortam oluşturma ihtiyacından da kaynaklanabilir. Bu amaçla daha büyük ve teknolojik özelliklerle donatılmış özel fanlar kullanılabilir. Bunun dışında su ve nitrojen gibi sıvı bazlı soğutma sistemleri de bulunmaktadır. Sıvı soğutmada, sıvı üzerinden geçtiği metalin ısısını absorbe ederek soğutma sağlamaktadır. Alternatif soğutma sistemlerini alınmadan önce kasa ve anakart üzerindeki komponentlere uyumlu olup olmadığını araştırmak gerekir. Özel soğutucular genellikle özel aparatlar ile anakarta tutturulabilir. Bu sebeple anakartın sökülmesi gerekebilir. Ayrıca büyük hacimli ve ağırlıktaki soğutucular işlemcinize veya anakartınıza zarar verebilir.

Overclock (Hız Aşırtma) CPU’yu önerilen stabil hızından daha hızlı çalıştırmaya denir Overclock kolaylaştırıcı ayarlar vardır Garanti ortadan kalkar Stabil çalışmama, aşırı güç tüketimi, aşırı ısınma ve bunlara bağlı kullanım ömrünün kısalması gibi sonuçlar doğurabilir Son zamanlarda hız aşırtma olarak Türkçeleştirilmeye başlanan overclock işlemi CPU’nun önerilen stabil hızından daha hızlı çalıştırılmasına denir CPU’lar stabil çalışma frekanslarından etiketlenir ve her zaman için daha yüksek hızlarda çalışma imkanı vardır. Bu alanın bir sektöre dönüşmeye başlamasıyla üreticiler donanımlara overclock kolaylaştırıcı ayarlar eklemişlerdir. Hatta bazı anakartlar ihtiyaç durumunda otomatik olarak işlemciyi overclock'lu çalıştırabilmektedir. Ancak tüm bunlara rağmen legal kabul edilmeyen bir işlemdir. Overclock sonucu oluşabilecek hasarlar hemen hemen tüm üreticilerde garanti dışı kabul edilir. Ayrıca stabil çalışmama, aşırı güç tüketimi, aşırı ısınma ve bunlara bağlı kullanım ömrünün kısalması gibi sonuçlar da doğurabilir.

Seslendirme Metinleri Bölüm Sonu Göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ederiz… Niyazi Saral Genel Koordinatör Eğitim İçerikleri Erman Üret Seslendirme Eğitim Videoları Hüseyin Yiğit Görsel Tasarım Seslendirme Metinleri Video Montaj Gülnaz Kocatepe Fatma Yılmaz Yiğit Ses Montaj Betül Bayrakdar Slayt Senkronizasyon Kontrol Fon müziği