BESİN ALIMININ DÜZENLENMESİ BESİN ALIMININ VE ENERJİ DEPOLANMASININ DÜZENLENMESİ AÇLIK, İŞTİHA VE SUSUZLUK BESİN ALIMININ ORTA VE UZUN SÜRELİ REGÜLASYONU erdal@cumhuriyet.edu.tr

BESİN ALIMININ VE ENERJİ DEPOLANMASININ DÜZENLENMESİ Vücut ağırlığının ve içeriğinin uzun süre sabit kalabilmesi için enerji alımının enerji tüketimi ile dengede olması gerekir. Kişi aşırı beslenirse ya da enerji alımı sürekli olarak enerji tüketiminden fazla olursa, enerjinin fazlası yağ olarak depolanır. Enerji alımı kişinin metabolik gereksinimlerini karşılayacak düzeyden az ise vücut kütlesi azalır ve kişide zayıflama görülür.

BESİNLERDEKİ ENERJİ Bir gr karbonhidrat, karbon dioksit ve suya okside edilirken açığa çıkan enerji 4.1 kalori, bir gr yağdan açığa çıkan ise 9.3 kaloridir. Orta düzeyde protein içeren bir diyetin metabolizması sırasında bir gr protein karbondioksit, su ve üreye okside edilirken açığa çıkan enerji 4.35 kaloridir. Karbonhidratların yaklaşık %98’i, yağın %95’i, proteinin %92’si emilir.

AÇLIK Besin alınması açlık duygusu ile başlar. Karında bir boşluk hissi veya mide bölgesinde ağrı ile birlikte bulunan, hoş olmayan duygudur. Ağrı boş midede oluşan kontraksiyonların eseridir İştihadaki gibi özel bir besine karşı değildir. İştihanın aksine deneyimlerle öğrenilmez ve gelişmez. Vücudun enerji ihtiyacının ilkel bir belirtisidir. Doğuştan ölüme kadar aynı kalıpta devam eder.

İŞTİHA İştiha, besinin koku, tad ve görünümü ile ilgili, daha önce geçirilmiş deneyimlere dayanan hoş bir duygudur. Özel bir tip yiyecek veya içeceğe karşı arzuyu, isteği belirtir. İştiha deneyimle gelişir ve kişinin lezzet eğitimi ile çoğalır. Kişinin yediği besinlerin kalitesini seçmesine yardım eder.

Açlık duyusunun doğuşu

Tokluk duyusunun oluşumu

Melanin konsantre edici hormon Alfa-MSH Oreksinler CRH Endorfinler HİPOTALAMUSTAKİ BESLENME VE TOKLUK MERKEZLERİNİ ETKİLEYEN HORMON VE NÖROTRANSMİTTERLER BESLENMEYİ AZALTANLAR BESLENMEYİ ARTIRANLAR Serotonin Nöropeptid Y Nörepinefrin Melanin konsantre edici hormon Alfa-MSH Oreksinler CRH Endorfinler Leptin Galanin İnsülin Aminoasitler(Glutamat, gama-aminobütirik asit) Kolesistokinin Kortizol Enterostatin Glukagon benzeri peptid

BESİN ALIMININ DÜZENLENMESİ SİNİRSEL DÜZENLEME Beslenme merkezi- lateral hipotalamusta Doyma merkezi- ventromediyal hipotalamusta Hipotalamusun diğer alanları: Paraventriküler (Tokluk) Dorsomediyal (Beslenme) Arkuat çekirdekler

Lezyonları beslenmeyi artırır, bazen de azaltır. Besin Alımını Etkileyen Diğer Sinirsel Merkezler Amigdaloid çekirdek Lezyonları beslenmeyi artırır, bazen de azaltır. İki taraflı harabiyeti psişik körlük yapar. Prefrontal korteks

Hormonal faktörler (kolesistokinin, glukagon, insülin) BESİN ALIMININ KANTİTATİF OLARAK DÜZENLENMESİ GI doygunluk Hormonal faktörler (kolesistokinin, glukagon, insülin) Oral reseptörlerle besinin ölçülmesi BESİN ALIMININ ORTA VE UZUN SÜRELİ DÜZENLENMESİ Glukostatik Aminostatik Lipostatik teoriler

BESİN ALIMININ ORTA VE UZUN SÜRELİ REGÜLASYONU Vücut Temperatürü ile Besin Alımı İlişkisi: Bir hayvan soğuğa maruz kaldığı zaman aşırı yemek yeme, sıcağa maruz kaldığı zaman da daha az yeme eğilimi gösterir. Bu durum, hipotalamustaki temperatür düzenleyici sistemle besin alımını düzenleyen sistem arasındaki etkileşimden kaynaklanır. Soğukta besin alımının artışı; metabolizma hızını yükseltmesi ve yalıtkanlık için yağ artışı sağlanması nedeniyle soğuk koşullarını iyileştirme yönünden önemlidir.

Yağ dokusundan Kaynaklanan Feedback Sinyallerle Besin Alımının Düzenlenmesi Vücutta depolanan enerjinin büyük kısmı yağ şeklinde bulunur. Aynı miktar ve çeşitte besin alsalar dahi yağ dokusunun miktarı insanlar arasında belirgin farklar gösterir. Son zamanlardaki çalışmalara göre, hipotalamus, peptid yapısında bir hormon olan leptin yoluyla enerji depoları hakkında bilgilendirilmektedir.

Leptin adipoz dokudan salgılanır ve adipoz dokunun miktarı arttığında adipositler leptin salgılarını artırırlar. Kana verilen leptin beyine gider ve kan-beyin bariyerini kolaylaştırılmış difüzyonla geçerek başta arkuat ve paraventriküler çekirdekler olmak üzere hipotalamusun değişik yerlerinde bulunan leptin reseptörlerine bağlanır.

Leptin reseptörlerinin uyarılması yağ dokusunu azaltma yönünde değişik etkiler gösterirler. 1- Hipotalamusta nöropeptid Y gibi iştahı uyarıcıların yapımı azalır, 2- Hipotalamusta kortikotropin- salıverici hormon gibi besin alımını azaltan maddelerin yapımı artar, 3- Sempatik sinir aktivetesi artar 4- Pankreatik adacık hücrelerinden enerji depolarını azaltan insülin salgılanması azalır. Böylece, leptin beyine adipoz dokuda yeterli düzeyde enerji depoladığını ve daha fazla besin almaya gerek olmadığını bildirir.

Besin Alınmasının Düzenlenmesinde Leptinin Yeri: Leptinin hipotalamusta etki ettiği alanlar

LEPTİN SALINIMININ DÜZENLENMESİ Leptin Salgısını Artıranlar Leptin Salgısını Azaltanlar   İnsülin Katekolaminler (B3 üzerinden) Glikokortikoitler Sempatik aktivite Ostrojen CCk Büyüme Hormonu Sekretin Gastrin

Beslenme ile ilgili olarak çeşitli feedback mekanizmaları da içine alan uzun süreli düzenleyici sistem, dokularda sabit bir besin deposunun tutulmasını sağlar. Böylece, depoların aşırı azalıp çoğalması önlenir.

Beslenme ile İlgili Uzun ve Kısa Süreli Düzenleyici Sistemlere Sahip Olmanın Önemi Kısa süreli düzenleyici uyarılar iki önemli amaca hizmet eder. 1- İnsan veya hayvanın her öğünde az miktarda yemesini sağlarlar. Bu yolla besinler gastrointestinal kanaldan sabit şekilde geçerler ve sindirim, absorbsiyon ve depolama mekaniz malarının hepsi, periyodik olarak aşırı artmak yerine optimal hızda çalışırlar. 2- Kişinin öğünlerde aşırı miktarda yemesini önlerler ve metabolik depolama sistemlerini aşacak besinin emilmesi engellenmiş olur.

Enerji alımının feed-back kontrol mekanizmaları

Bizi güçlü yapan yediklerimiz değil, hazmettiklerimizdir; bizi zengin yapan kazandıklarımız değil, muhafaza ettiklerimizdir; bizi bilgili yapan okuduklarımız değil, kafamıza yerleştirdiklerimizdir. Bacon