KANSER PSİKİYATRİSİ “TÜKENMEDEN BAŞETME” Prof. Dr. Sedat Özkan İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı Kurucusu ve Başkanı(1987-2011) Onkoloji Enstitüsü Psikososyal Onkoloji Bilim Dalı Başkanı(1993-2011) Psikososyal Onkoloji Derneği Başkanı Avrupa Psikosomatik Tıp Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Dünya Psikoonkoloji Kongresi Başkanı(2011) Prof.Dr. Mine Özkan İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı Başkanı Onkoloji Enstitüsü Psikososyal Onkoloji Bilim Dalı Başkanı Dünya Psikoonkoloji Kongresi Genel Sekreteri

Kanserle mücadele bedenin ve beynin ortak mücadelesidir (Özkan S)

Sağlık, fiziksel ve ruhsal yönleri ile bir bütündür. Bedendeki değişiklikler beyni ve ruhu etkiler Ruhsal durumdaki çatışmalar ve sarsıntılar da bedeni etkiler. Sağlık hizmeti vermek, sağlığa, hastalığa, tanı ve tedaviye, bedensel, ruhsal, sosyal etkileşim ve bütünlük içerisinde yaklaşmak demektir.

Her fiziksel hastalık bir krizdir Tıbbi açıdan  fizyopatolojik-organik süreçleri içerir Hasta için Biyopsikososyal bir yaşam, kimlik ve varoluş krizidir.

PSİKOONKOLOJİ Kanser  Tıp ve psikiyatrinin bütünleştiği alanda, insana ait her şeyi, tıptan psikolojiye, sosyolojiden antropolojiye bir çok farklı disiplini gündeme getiren bir alandır.

PSİKOSOMATİK TIP ANLAYIŞI Biyopsikososyal Bütünlük Psikolojik Biyolojik Sosyal

Hastalık Dinamikleri İntrapsişik Yaşantı Fiziksel Patoloji Psikososyal Çevre Fiziksel Patoloji

HASTALIK DİNAMİKLERİ Psikososyal Biyolojik Psikolojik  Kalıtsal yapısal etkenler  Temel fizyolojik süreçler  Gerçek işlev kaybı  Etkilenen organ  Hastalık niteliği ve şiddeti  Hastanın yaşı, cinsiyeti  Hastalığın algılanışı  Kişilik yapısı/savunma mekanizmaları  Stresle baş etme gücü ve biçimi  Obje ilişkileri  Yaşam dönemi, yaşam idealleri  Daha önceki psikiyatrik ve psikososyal uyum  Medeni durum  Aile ilişkileri dinamiği  Kültürel durum Değer yargıları  Aile ve toplumdaki statüsü Ailenin ve toplumun tutumu  Mesleki uyum ve işlevler

TIBBİ HASTALIKLAR ANATOMİK - FONKSİYONEL KAYIP - KRONİK HASTALIK Bedensel boyut Psikolojik boyut Sosyal boyut Mesleki boyut Beden imajı ve cinsel boyut Yaşam biçimi, günlük yaşam aktiviteleri Ailede ve toplumda roller-işlevler Kişilerarası ilişkiler

PSİKİYATRİK VE PSİKOSOSYAL AÇIDAN KANSER Psiko-onkoloji ekibi  Kanser hastalarındaki psikiyatrik ve psikososyal morbiditenin araştırılması  Kanser olgusunun ya da tedavi yöntemlerine ilişkin ortaya çıkan psikolojik sorunların çözümlenmesi Hasta, aile tedavi ekibi üçgeninde oluşabilecek iletişim ve etkileşim sorunlarının çözümlenmesi için çalışır. Çalışmalarını onkoloji ekibi ile işbirliği içinde yürütür.

KANSER TANISINA TEPKİ Kanserde ortaya çıkan emosyonel/davranışsal reaksiyonlar Bolund kanser tanısını takip eden süreci 4 aşamalı olarak tanımlar Şok hali Tepki aşaması Direnme Uyum Elisabeth Kübler Ross ‘un tanımında ise bu süreç 5 aşamadan oluşur İnkar Öfke Pazarlık Depresyon Kabullenme

KANSER HASTALARINDA PSİKOLOJİK TEPKİLER Adaptif Maladaptif 1. Tanı konmadan belirti geliştirme 2. Hastalık olasılığının inkarı ve tedavide gecikme Tanı öncesi 1. Kanser olasılığı ile ilgili kaygılı bekleyiş Tanı Aşaması 1. Şoke olma 2. inanamama 3. Kısmi inkar 4. Kaygı 5. Kızgınlık, isyan, suçlayıcı tavır 6. Depresif mizaç 1. Kesin inkar, tedaviyi reddetme 2. Ölümün kaçınılmaz olacağı düşüncesiyle tedaviyi reddetme

KANSER HASTALARINDA PSİKOLOJİK TEPKİLER Adaptif Maladaptif 1.İnkar 2.Tedaviyi reddetme 3.Patolojik bağımlılık 4.Ciddi düzeyde kaygı 5.Öfke patlamaları 6.Yalnızlık, izolasyon 7.Uyum bozukluğu 8.Umutsuzluk 9.Depresyon 10.İntihar düşüncesi 11.Tedavinin psikiyatrik yan etkileri Radyoterapi 1.Tedavinin yan etkilerinden korkma 2.Terk edilme korkusu Kemoterapi 1. Yan etkilerden korkma 2. Vücut imajı değişiklikleri 3. Kaygı, izolasyon eğilimi, hafif depresyon 4. Altruistik duygular Tedavi Aşaması

KANSER HASTALARINDA PSİKOLOJİK TEPKİLER Adaptif Maladaptif 1. Şoke olma 2. İnanamama 3. Kısmi inkar 4. Kaygı 5. Kızgınlık, isyan, suçlayıcı tavır 6. Depresif mizaç Tedavi Sonrası 1. Normal başetme düzeneklerine ve hastalık-tedavi sınırları içinde yaşama dönüş 2. Nüks korkusu

KANSER HASTALARINDA PSİKOLOJİK TEPKİLER Adaptif Maladaptif Hastalığın seyir ve ilerlemesi 1. Yeni bilgi araştırma ve çeşitli tedavi olasılıklarına dönük arayış ve konsültasyonlar 1. (Major) Depresyon 1.Terk edilme korkusu, ağrı, bilinmezlik korkusu, varoluşçu endişeler 2. Ölüm düşüncesine bağlı kişisel elem duygusu ve kabulleniş 1. Depresyon 2. Deliryum Terminal palyatif dönem

KANSER TANISINA TEPKİ Kanserin hastada yarattığı korku odakları  Ağrılı, acı çekerek ölüm korkuları Sakat kalma Beden görünümünde bozulma Bağımlılık Kişiler arası ilişkilerde bozulma

STRESÖR OLARAK HASTALIK Fiziksel kapasitede azalma Ölümle yüzleşme Tanı Korku Aile içi rollerde değişim STRES Tedaviyle ilgili kararlar Fiziksel kapasitede azalma Sosyal çevrede değişimler Zorlayıcı tedaviler

PSİKİYATRİK VE PSİKOSOSYAL AÇIDAN KANSER Kanser ciddi ve kronik bir hastalık olmasının ötesinde Belirsizlikler içeren, Ağrı ve acı içinde ölümü çağrıştıran, Suçluluk, terk edilme, kaos, panik ve kaygı uyandıran bir hastalık olarak algılanır Kanser tedavisi, cerrahi girişim, kemoterapi, radyoterapi gibi çoğul tedavileri gündeme getirir Tanı ve tedavide kullanılan tekniklerin başlı başına psikolojik yan etkileri vardır ve kullanılan ilaçların bir çoğunun ciddi nöropsikiyatrik yan etkileri vardır

KANSER HASTALARINDA PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR Uyum bozuklukları Anksiyete bozuklukları Depresif sendromlar Organik beyin sendromları (deliryum, demans, diğer organik psikiyatrik sendromlar, kemoterapötik ajanların nöropsikiyatrik yan etkileri) Kişilik bozuklukları Ağrı bozukluğu İştahsızlık, bulantı, kusma (kemoterapiye bağlı) Diğer psikiyatrik boyutu olan sendromlar

KANSERDE PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR DAĞILIMI %0 %50 %80 %100 Kansere normal yanıtlar Günlük krizler, stresler Depresif/Anksiyöz uyum bozuklukları Depresyon Deliryum Anksiyete Bozuklukları Kişilik Bozuklukları Majör Mental Hastalıklar

KANSER VE UYUM Kanser hastalarının uyumunda rol oynayan faktörler: Hastalığın doğası, tuttuğu organ, belirti ve bulguları, seyri, tedavi biçimleri, prognoz ve survi Hastanın daha önceki uyum potansiyeli Hastanın tıbbi hastalıkla ilgili duygu ve düşünceleri Yaş dönemi ve hastalığın yaşamda oluşturduğu tehdit düzeyi Çevre destek sistemleri Hastalığa ilişkin kültürel ve sosyal tutumlar Hastanın genel, fiziksel ve psikolojik potansiyeli, kişilik yapısı ve baş edebilme süreçleri Hastanın davranışsal ve duygusal tepkileri beklenen ya da normal kabul edilebilecek sınırları aşınca psikiyatrik ve psikososyal sorunlar ortaya çıkar. 21

Kansere Uyumda Etkili Olan Faktörler Toplum Birey Kanserin kendisi

Kansere Uyumda Etkili Olan Faktörler Toplum Yaşanılan toplumun kansere ve tedavilerine bakışı Kansere ilişkin atıflar Stigmatizasyon Tedavi edilemez Acı-ağrı-terkedilme Bulaşıcı olabilir Depresyon-üzüntü-stres kansere neden oldu Bazı kişilik özellikleri kansere yatkınlık yaratıyor

Kansere Uyumda Etkili Olan Faktörler Birey Kişilik özellikleri Baş-etme becerisi Ego gücü Gelişimsel dönem Hayatın o gelişimsel düzeyinde kanser tanısı almanın anlamı ve etkileri Alınan sosyal destek düzeyi Sosyoekonomik düzey

UYUM BOZUKLUĞU RİSKLERİ Sosyal izolasyon Düşük sosyoekonomik düzey Alkol veya madde bağımlılığı Psikiyatrik öykü Geçmişte kanserle olumsuz deneyim (yakın kaybı) Yakın zamanda kayıp, yas Esnek olmayan, katı savunma mekanizmaları Pesimist yaşam felsefesi Yaşam ve ölümü değerlendirebilen bir inanç veya değer sisteminin olmaması Yaşam yükümlülüklerinin çokluğu 25

Uyum mekanizmaları şu şekilde tanımlanmıştır Çaresizlik ve umutsuzluk KANSER VE UYUM Uyum mekanizmaları şu şekilde tanımlanmıştır Savaşma ruhu Çaresizlik ve umutsuzluk Bunaltılı aşırı uğraş Kaderci kabulleniş Kaçınma ve inkar 26

Savunma mekanizmaları Anksiyete belirtileri Fizyolojik yakınmalar Tehditler Yok olma Ayrılma Denetim kaybı Çatışmalar Anksiyete Savunma mekanizmaları Serbest anksiyete Panik bozukluk Psikotik kaygı Baş etme yöntemleri: Bilgilenme çabası Paylaşım Eyleme yönelme İnkar Bağımlılık Geri çekilme Yansıtma Anksiyete belirtileri Huzursuzluk Endişeli bekleyiş Fizyolojik yakınmalar Uyku bozukluğu 27

ANKSİYETE Bu hastalarda kaygı şiddetini etkileyen faktörler ve kişilerarası farklılılar 1. Tıbbi Faktörler: Kanserin tipi, evresi, seyri, ağrı bulantı gibi yan etkileri, tedavi ile ilintili faktörler 2. Psikolojik Faktörler: Daha önceki uyum ve başetme becerileri, gelişimsel olgunluk düzeyi, narsisistik amaçlar, yaşla ilişkili ego idealleri, yaşam planı 3. Sosyal Faktörler: Aileden,çevreden, arkadaşlarından, tıbbi ekipten duygusal ve psikososyal destek görme derecesi

ANKSİYETE NEDENLERİ Durumsal Kanser tanısı, prognoz tartışması Kriz, hastalık/tedavi Aile veya tedavi ekibiyle çatışma Korkutan bir girişim öncesi Test sonuçlarını beklerken Tedavi sonlanımında nüks endişesi

ANKSİYETE NEDENLERİ Hastalık kaynaklı Şiddetli ağrı, kontrol edilememesi Bozuk metabolik tablo Hormon salgılayan tümörler Paraneoplastik sendromlar (uzak MSS etkileri)

ANKSİYETE NEDENLERİ Tedavi kaynaklı Korkutan veya ağrılı girişimler (MR, yara debridmanı) Anksiyete nedeni ilaçlar (antiemetik, nöroleptik, bronkodilatatör) Geriçekilim durumları (opioid, benzodiyazepin, alkol) Tekrarlayan kemoterapilere bağlı koşullanmış beklenti anksiyetesi, bulantı, kusma

ANKSİYETE NEDENLERİ Varolan anksiyete bozukluğunun alevlenmesi Fobiler (enjeksiyon, klastrofobi) Panik veya yaygın anksiyete bozukluğu Travma sonrası stres bozukluğu (yakın birinin kanserden kaybı) Obsesif-kompülsif bozukluk

DEPRESYON ORANLARI NEDİR? Genel populasyonda %9-20, Kadında daha fazla Her 3 veya 4 kanserli hastadan biri Kanser hastalarında depresyon prevalansı, %20-50 Yatan hastalarda bizim deneyimimizle de bu oran yarıdan fazlası anksiyete ve/veya depresyon belirtileri göstermekte

PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER Stres, sosyal ilişkiler, destek, başetme kişilik, anksiyete, depresyon A B ENDOKRİN AKTİVASYON HPA ekseni, otonom aktivasyon, diğer hormonlar SİRKADYEN RİTMLER uyku, aktivite, endokrin, metabolik ve immün ritmler C E F G D IMMÜN SAVUNMALAR CTL, T hücreleri, B hücreleri, NK ve LAK hücreleri, makrofajlar H Tümör progresyonu (Semphton, 2003)

DEPRESYON Stres kanser gelişimini tetikler Depresyon beyni ve bağışıklık sistemini etkileyerek hastanın uyumunu, tedaviye katılımını, mücadele gücünü, başetmesini, yaşam kalitesini, hastalığın seyrini, yaşam süresini olumsuz etkiler.

KİM DEPRESYONA DAHA YATKIN Kanser tipi Hastalık ciddiyeti, metastaz varlığı Kişinin sosyodemografik konumu Psikososyal destek sistemleri Baş etme mekanizmaları Psikiyatrik bozukluk öyküsü Madde kullanımı

TIBBİ KAYNAKLI DEPRESYON RİSK FAKTÖRLERİ Kontrol edilemeyen ağrı Diğer kronik hastalık/disabilite, ileri dönem kanser Tedavi yan etkileri Metabolik (anemi, hiperkalsemi) Nutrisyonel (vitamin B12 veya folat eksikliği) Endokrin (hiper-hipotiroidism, adrenal yetmezliği) Nörolojik (paraneoplastik sendromlar) Kanserin yeri (pankreas, küçük hücreli akciğer, meme, lenfoma)

DEPRESYON TANISI Yaygın ve sürekli depresif duygu durum Hemen her gün ve yaklaşık gün boyu devam eden ilgi alanları ve etkinliklere dönük yaygın ilgi ve zevk duygusu azalması (öz. kişilerarası ilişkilerde) Değersizlik duyguları (kişi hastalığı ile ilgili değil, kendisi hakkında üzülür) ve uygunsuz suçluluk duyguları (hastalığı, işlediği yanlışlıklar için ceza gibi algılama) 38

DEPRESYON TANISI Tekrarlayıcı ölüm düşünceleri (ölüm korkusu değil), belli bir planı içermeyen intihar düşünceleri veya intihar girişimi Organik mental bozukluk, hastalık ve tedavi yöntemlerine bağlı açıklanamayan düşünce yetisi ve dikkat odaklaştırmada azalma, kararsızlık Psikomotor retardasyon veya ajitasyon 39

DEPRESYON TANISI Hasta tedaviye katılmıyor, tıbbi durumu düzelmesine rağmen kendini iyi hissetmiyor ve/veya tıbbi durumu elverdiğinden daha alt düzeyde işlevsellik gösteriyorsa Bedensel belirtiler beklenenden şiddetli, sürekli, fiziksel hastalıkla orantılı değil, depresif duygudurumla ilişkili ise, depresyon lehine değerlendirilebilir 40

DEPRESYON KANSER TANISINA UYGUN BİR YANIT MI? Kanser tanısına eşlik eden kayıp algısıyla hüzün, üzüntü, kaygı normal tepkiler Yas süreci-günler, haftalar içinde eş, aile, arkadaşlar, tedavi ekibi desteğiyle azalır Anhedoni, tedavi reddi veya sosyal izolasyona neden olabilen derin ümitsizlik, intihar düşüncesi dikkat “Blues” hüzün normal yanıt Depresif sendrom hiçbir zaman “normal” değil mutlak tedavi edilmeli

Psikolojik Yardım Ne Zaman Gerekli Hastalığa uyum güçlüğü Hastalığın seyrini, tedaviye cevabını olumsuz etkileyen anksiyete, depresyon, korku gibi duygusal, zihinsel, davranışsal tepkiler İntihar girişimi, çevredekilere zarar verme, agresif tutumlar İleri davranış bozuklukları İşbirliği, tıbbi bakım ve tedaviye uyum güçlüğü Tedavi ekibi ile çatışma

Psikolojik Yardım Ne Zaman Gerekli Geçmiş psikiyatrik hastalık öyküsü İlaç yan etkisi ve ilaç etkileşimleri Kişilik değişiklikleri Tedaviyi reddetme Uyku ve gıda alımına ilişkin sorunlar Tıbbi bakım ve tedaviyi olumsuz etkileyen kişilik sorunları Fiziksel hastalığa bağlı ya da tedavi sürecinde ortaya çıkan cinsel sorunlar

PSİKOLOJİK TEDAVİNİN HEDEFLERİ  Mücadele ve yaşama güç ve dürtüsünü arttırıcı ruhsal-davranışsal uyumu güçlendirmek  Öfke, kızgınlık, suçluluk vs... gibi duygu ve tepkilerin serbestçe ifade edilmesini ve hastalıkla ilgili düşüncelerin anlatılmasını cesaretlendirmek  Gelecekte ve var oluşla ilgili bilinmezlikte baş etme yollarını incelemek

KANSERDE PSİKOTERAPİ  Bilişsel Davranışçı Terapi  Psikodinamik oryantasyonlu terapiler (Ekspresif-Destekleyici)  Kriz müdahale ve kısa psikoterapiler  Davranışsal teknikler  İçgörü kazandırıcı psikoterapi  Kısa dinamik psikoterapi  Grup psikoterapisi  Psikososyal bakım ve terapötik ortama ilişkin düzenlemeler

MEDİKAL PSİKOTERAPÖTİK YAKLAŞIM İLKELERİ (I) Empatik tutum gösterilmeli Aşırı sembiyotik ya da sakınma davranışından kaçınılmalı Temel güven duygusu verilmeli Hastanın kişisel tasarruf ve gizliliğine saygı gösterilmeli 46

MEDİKAL PSİKOTERAPÖTİK YAKLAŞIM İLKELERİ (II) Bilgilendirilmeli Açık iletişim, hastalığı ve endişeleri ile ilgili konu, yanlış bilgi ve tutumları düzeltilmeli Kızgınlık, öfke, suçluluk gibi (örtülü) duygu ve tepkilerin serbestçe ifade edilmesi ve hastalıkla ilgili düşünce ve duygularını anlatması cesaretlendirilmeli Hasta ile aile ve sosyal etkileşim alanları arasındaki iletişimin güçlendirilmesi 47

MEDİKAL PSİKOTERAPÖTİK YAKLAŞIM İLKELERİ (III) Tedavide erken katılım ve işbirliğinin sağlanması Hastalık ve yaşamlarında kendi denetimi olduğu duygusunun geliştirilmesi Umudu koruyarak, gerçekçi kabullenişin sağlanması Kaygı, depresyon, katastrofik tepki gibi davranışsal semptomların düzeltilmesi Psikolojik ve sosyal uyumu sağlayarak yaşam kalitesinin arttırılması 48

MEDİKAL PSİKOTERAPÖTİK YAKLAŞIM İLKELERİ (IV) Mücadele ve yaşama güç ve dürtüsününün arttırılması Uyum için zaman tanınması Önce olumlu tepkilerin desteklenmesi, hastadaki yedek güçlerin harekete geçirilmesi Nelerin mümkün olmayacağından önce yapabileceklerinin ortaya koyulması Terapötik ortamın oluşturulması Gelecekle ve varoluşla ilgili bilinmezlikte başetme yollarını incelemek 49

çok önemli rol oynarlar. KANSER VE AİLE Kanser hastalarının aileleri ve yakınları hastalığın seyrinde ve hastanın psikolojik mekanizmalarında çok önemli rol oynarlar. Bu nedenle hasta için geçerli olan bir çok psikososyal yaklaşım bu kişilere de uygulanmalı ve aileler hastaya daha faydalı olabilmeleri ve kendi sağlıkları açısından desteklenmelidirler.

Kanser, bir aile hastalığı KANSER VE AİLE Kanser, bir aile hastalığı Kişinin ailesi de hasta kadar bir çok problem yaşar. Aile üyelerinden birinin yaşadığı olumsuz durumlardan bütün fertler etkilenir. Aile üyeleri problemi yaşayan kişinin sahip olduğu duygulara benzer duygular içerisindedir. Eğer duygularını anlamak için çaba sarf edilmezse ve önemsenmezlerse daha da sinirli ve endişeli olacaklardır. Hastalık nedeniyle zaman içinde çeşitli ekonomik zorlukların gelişmesi aile içi dinamikleri değiştirebilir.

KANSER VE AİLE Kanser, bir aile hastalığı Sevdikleri kişinin geçirdiği değişikliklerin çaresiz gözlemcileri olduklarını hisseden hasta yakınları.... - Ailede meydana gelen rol değişimi, - Hastanın işlevlerini üstlenme, - Gelirin azalması, - Giderlerin artması Hasta için geçerli olan bir çok psikososyal yaklaşım bu kişilere de uygulanmalı ve aileler hastaya daha faydalı olabilmeleri ve kendi sağlıkları açısından desteklenmelidirler.

-Hastalığın aile bireylerindeki etkilerini araştırılmalı, -Tedaviyle ilgili verilen kararlar birlikte gözden geçirilmeli, -Hastalıkla ilgili duygu ve düşünceler paylaşılmalı -Hasta ve aile bir araya getirilerek hastalık hakkındaki duyguların paylaşılması cesaretlendirilmelidir.

KANSER VE TEDAVİ EKİBİ Tedavi ekibinin yaşadığı kaygı ve zorlanmalar; Kanser hastaları ile çalışan tedavi ekibi hastalığın her aşamasında ve özellikle terminal dönemde stres altındadır Tedavi ekibinin yaşadığı kaygı ve zorlanmalar; Hastanın durumundan Hasta ve hasta ailesi ile ilişkilerden Bakım ortamından Tedavi koşullarından Kendi rol ve beklentilerinden kaynaklanır

KANSER VE TEDAVİ EKİBİ Bir çok uzmanda hastanın ölümünü takiben; Suçluluk duyguları Baş ağrısı Uyku düzensizliği Çeşitli psiko-fizyolojik işlev düzensizlikleri görülür.  KLP ekibi, psikiyatrik ve psikososyal bakım ve tedaviyi sağlayarak klinik iş yükünü hafifletmenin yanı sıra tedavi ekibinin bu alanda yaşadıkları güçlüklerin giderilmesinde yardımcı olmalıdır

Hem aile bireylerinde hem de tedavi ekibinde; İş yükü ve sorumlulukların artması, kişinin kendine ayırdığı zamanın azalması Tükenmişlik, yetersizlik, suçluluk ve öfke gibi duygular ve tüm bunlar sonucunda tedavi gerektirecek düzeyde psikiyatrik tablolar gelişebilir

KANSERLE DOĞRU BAŞ ETME NASIL OLMALI? Hastalığı tedavi ederken hasta bireyi bütün olarak ele alalım Hastalığın ne olduğu kadar kişinin kim olduğunu dikkate alalım Psikolojik vazgeçiş bedenin tükenmesini hızlandırır Tükenmeden hasta, aile ve multidisipliner tedavi ekibi birlikte bir maraton yürütelim

KANSERLE DOĞRU BAŞ ETME NASIL OLMALI? Kişi dünyayla ne kadar çok psikolojik ilişki ve işlev ortaya koyarsa yeni duruma o kadar iyi uyum sağlayacaktır Bedenin yeniden yapılanması yanında, beynin ve psikolojinin yeni duruma adapte olması ve yeniden yapılanması sağlanmalı Yaşam, beden ve psikolojiye uygun yeniden yapılanmalı İlişkiler doğal sürdürülmeli

KANSERLE DOĞRU BAŞ ETME NASIL OLMALI? Tedavi ekibinin hastayı ve hastalığı algılayışı, hastanın kendini algılayışını etkileyecektir Kansere ilişkin stigmatik tutumdan uzak durmalı Tedavide yaşam da ihmal edilmemeli Pozitif ve ortak mücadeleci ruh yaratılmalı

KANSERLE DOĞRU BAŞ ETME NASIL OLMALI? Psikolojik tedavi, tıbbi tedaviye entegre edilmeli (liyezon modeli) Tıbbi tedavi ve bakım ile psikiyatrik tedavi ve bakım eş zamanlı ve eşgüdümlü sunulmalı Hasta, aile ve tedavi ekibi birlikteliği sağlanmalı Bilimsel tedavi ve hizmet sevgiyle sunulmalı, sevgi bilimle desteklenmelidir

İnsan biyopsikososyal bir varlıktır. Beynimiz direndikçe bedenimiz direnecektir. Psikoloji bedenimizin ve hayatımızın lideridir. Çözüm üretici, pozitif, değişken koşullara adapte olabilmeli.

KENDİNİZİ SEVİN OLUMLU DUŞÜNÜN