Yasal Yönleri ile Açık Erişim İlkay Holt, Kütüphane Direktörü 50. Kütüphane Haftası, Panel: Bilimsel Bilgiye Erişimin Sorunları ve Açık Erişim Hareketi 4 Nisan 2014, Şehir Üniversitesi (İstanbul) 1

Kapsam Açık erişim tanımında erişim ve kullanım Sözleşmeler, lisanslar Yayıncı politikaları Yayın versiyonları Hemen depolama Arşivlemede kontrol noktaları

Açık erişim nedir? Budapeşte, Bethesta ve Berlin Açık Erişim Deklarasyonları açık erişimin üç yaygın tanımını içerir. Dijital, online, ücretsiz, telif hakkı ve lisans sınırlamalarından arınmış literatür bu tanımların ortak noktalarını oluşturur. 3

Açık erişim; Herkesin erişebildiği bir literatürü ifade eder. Yazar paylaştığı yayın versiyonunun elektronik ortamda paylaşım hakkında sahiptir. Okuma, kaydetme, kopyalama, paylaşma, depolama, harmanlama izniniz vardır. 4

Telif hakkı Kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağlanan haklardır. Telif yönetiminde yazar ve yayıncı dengesi; Yazarın haklarının tümünü devretmediği; kendi yayını istediği gibi kullanma, geliştirme hakkının olduğu; eğitim ve araştırma için erişimi kısıtlamayan ve yayın kullanıldığında doğru atıf yapılmasını gerektiren bir yapıdadır. Yayıncı açısından finansal hakları içeren, yazarın istediği hakları kendinde tutabilmesini sağlayan ve yayını gelecek teknolojilere hazır etmeyi gerektirir. 5

Telif sözleşmeleri, kullanım lisansları 6 Yayıncılar ile yapılan anlaşmalar Yazar ek anlaşmaları (SPARC Author Addendum) Açık lisanslar: Creative Commons Atıf Lisansı (CC-BY)

Yazarların telif hakkı devri 7 Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s

Yazarlar nasıl hareket ediyor? 8 Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s

Yazar ek anlaşmaları 9

Creative Commons lisansları 10

Yayıncı politikaları 11 Yeşil30% Mavi33% Sarı8% Beyaz30 Yayıncıların 70%’i, dergilerin 90’ı arşivlemeye izin veriyor

Yayıncı politikaları 12

Yayıncı politikaları 13

Ön baskı, son baskı, yayıncı baskısı Ön baskı (pre-print): makalenin yayınlanmak üzere dergiye gönderilen, hakem/editör değerlendirmesi öncesi ilk hali Son baskı (post-print): makalenin hakem/editör değerlendirmesinden geçmiş, yayına hazır son hali. Yayıncı baskısı: makalenin dergide yayınlanmış formatı 14

ID/OA: Hemen depolama, seçimli erişim “Immediate deposit, optional access” Yayın kabulünden sonra son baskının kurumsal açık bir açık arşive hemen konması. Maksimum 6 aylık bir ambargo uygulanması. Metadatanın (üst veri) hiç beklemeden arşivlenmesi. Tam metni açılamayan yayınlar için istek butonu “request print” 15

Bir yayını elektronik ortamda paylaşırken kontrol noktaları: Elektronik ortamda paylaşım koşulları Yazarın elektronik ortamda paylaşım, kullanım hakları Yayıncı politikası Fon sağlayıcı kuruluşun politikası; ambargo varlığı Yayının son baskısının arşivlenmesi Metadata kaydının tamlığı ve doğruluğu Yayıncı baskısına link verilmesi 16

Dağıtım lisansı- örnek 17

50. Kütüphane Haftası Panel: Bilimsel Bilgiye Erişimin Sorunları ve Açık Erişim Hareketi “Yasal Yönleri ile Açık Erişim” 4 Nisan 2014, Şehir Üniversitesi (İstanbul) Teşekkürler 18