DESTAN

BAŞLICA DOĞAL DESTANLAR Yunanlı şair Homeros’un İlyada ve Odysseia İranlı şair Firdevsi’nin Şehnamesi Finli Dr. Lönnort’un Kalevala’sı Almanların Nibelungen ve Gudrun’u Hintlilerin Ramayana ve Mahabarata’sı

BAŞLICA YAPAY DESTANLAR Milton’un Kaybolmuş Cennet’i Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Üç Şehitler Destanı ve Yedi Mehmetler Destanı Ceyhun Atuf Kansu’nun Sakarya Meydan Savaşı Tasso’nun Kurtarılmış Kudüs’ü

TÜRK DESTANLARI İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI İSLAMİYETTEN SONRAKİ TÜRK DESTANLARI

İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI Yaratılış Destanı Saka Türklerinin -Alp Er Tunga Destanı -Şu Destanı Hun Türklerinin Oğuz Kağan Destanı Göktürklerin -Bozkurt Destanı -Ergenekon Destanı Uygur Türklerinin -Göç Destanı -Türeyiş Destanı

İSLAMİYETTEN SONRAKİ TÜRK DESTANLARI Saltuk Buğra Han Destanı Er Manas Destanı Köroğlu Destanı Battal Gazi Destanı Danişment Gazi Destanı Genç Osman Destanı Dede Korkut Hikayeleri Dini-Tasavvufi Menkıbeler

Bu devirden itibaren toplumun destan devri bitmiş demektir . NOT Destanlar yazıya geçtiği andan itibaren anlatısı durdurulduğu için yozlaşmaya başlamış olur. Bu devirden itibaren toplumun destan devri bitmiş demektir .

MİTOS Tarih öncesi devirlerde tanrılar veya tanrılaştırılmış insanlar hakkında söylenerek zamanla inanış haline gelen efsaneye mitos denir. Mitoslarda tanrılar ve insanlarla birlikte devlerin,cinlerin,perilerin ve diğer masal kahramanlarının da hikâyeleri vardır. Bir milletin mitoslarını inceleyen ilme mitoloji (mythologie) denir.Bu kelime Yunancadır.

TÜRKLERDE MİTOLOJİK UNSURLAR IŞIK AĞAÇ MADEN VE MADEN ÜRÜNLERİ BOZKURT KADIN AT YA DA TAŞI AK SAÇLI İHTİYARLAR

IŞIK Dini bir unsurdur. Destanların büyük kahramanları,bu kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar çoğunlukla ilâhî bir ışıktan doğar. Ya da kahramanların yüzünde doğumlarında ilâhî bir ışık oluşur.

ÖRNEK: Yine günlerden bir gün: Oğuz kağan bir yerde tanrıya yalvarırken: Karanlık bastı birden,bir ışık düştü gökten! Öyle bir ışık indi,parlak aydan,güneşten! Oğuz kağan yürüdü,yakınına ışığın, Oturduğunu gördü,ortasında bir kızın!

İnsanlığın türeyişinde önemli yeri olduğuna inanılır İnsanlığın türeyişinde önemli yeri olduğuna inanılır.Ağaca pek çok destanda annelik ruhu verilmiştir.Pek çok kahraman ağaç kovuğunda doğmuştur.Yavrusunu ağaç kovuğunda doğuran annenin çocuğuna “Kıpçak” (oyuk ağaç) dendi. AĞAÇ

ÖRNEK Osman Gazi rüyasında Osmanlı devletinin doğup gelişmesini,nerelere kadar yayılacağını gösteren bir ağaç görmüştü.

ÖRNEK: Ne zaman ki, gün batar, ışık gökten inermiş, Kayından sesler çıkar, herkes müzik dinlermiş. Bunu duyan Uygurlar, hep birden şaşırmışlar, Bu durumu görenler, aklını kaçırmışlar. On ay on gece kayın, ışık ile sarılmış, Bir gün tam şafakleyin, kayın birden yarılmış. Beş güzel çocuk çıkmış, kayının ortasından, Gözleri kamaştırmış, bakmışlar arkasından. Gün olmuş zaman olmuş, hepsi kocaman olmuş, Küçükleri 'Böğü-Han', Uygurlara Han olmuş.

MADEN VE MADEN ÜRÜNLERİ Türk destanlarında altın,demir, gümüş,bakır isimleri çok sık kullanılır. Maden isimleri tamamen Türkçedir.

ÖRNEK: Güneyde barkan adlı bir il var idi bu kez. Av kuşları çok olan zengin bir bucak idi, Vahşi hayvan yurduydu,havası sıcak idi. Mücevher,gümüşü çok altını da paradır, Halkın yüzünün rengi,tanrı’dan kapkaradır.

BOZKURT Türk hayat ve savaş gücünü temsil eder. Türkler kurda önce tanrı diye tapmışlar. Sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine,böylelikle birer kurt olduklarına inanmışlardır. Savaşlarda Türkler düşman üzerine bozkurt sesleriyle atılırlardı. O yürüyerek ordular da yürümüş,o durunca ordularda durmuştu. İlk Türk bayraklarından birinde altından bozkurt başı bulunmaktadır.

ÖRNEK Bir kurt ki erkek bir kurt! Gök tüylü,gök yeleli! Bu kurt döndü Oğuz’a,bakmadan sağa sola, Dedi:’’Ey Oğuz şimdi,ordunu çıkar yola! Halkını beylerini,atlandır çıkar yola, Baş çekip göstereyim,doğru yol nerde ola!’’

KADIN Türk evinin direği,erkeğinin vefalı arkadaşı,mukaddes Türk çocuklarının annesidir. Oğuz’un ilk karısı ışıktan,ikinci karısı ağaçtan doğmuş mukaddes kadınlardır. Annelik unsuru kadını yüceltmiştir.

ÖRNEK: Bir ben vardı başında,ateş gibi ışığı, Çok güzel bir kız ki gülse gök güledurur! Kız ağlamak istese gök de ağlayadurur! Oğuz kızı görünce aklı gitti beyninden Kıza vuruldu birden,sevdi kızı gönülden

AT Destan kahramanlarının vefalı ve sevgili arkadaşıdır. Kahramanı hedefe ulaştırır. Savaşlarda kahramanın hangi ata bindiği özellikle belirtilir ve atın kahramanlığı da anlatılır. İslamiyet’ten önce olduğu gibi İslamiyet’ten sonra da attan kahraman olarak bahsedilir. Köroğlu’nun “Kır At”ı destanda Köroğlu ve Ayvaz kadar önemlidir.

ÖRNEK: Oğuz bunu görünce ne çok sevinmiş idi, Alaca aygırına severek binmiş idi, Apalaca aygırın,oğuz severdi özden Ama at dağa kaçtı,kayboldu birden gözden. Bu dağ buzlarla kaplı,çok büyük bir dağ idi, Soğuğun,şiddetinden başı da apak idi, Ne yorgunluk ne soğuk erişmez idi ona, O bey dağlara girdi,dokuz gün erdi sona Aygırı yakaladı memnun etti oğuz’u.

Destanın bir diğer anlatımında bu taş bir yüzüktür. YADA TAŞI Uygur destanında yurt bütünlüğünün ve halk saadetinin sembolü olarak bilinen tılsımlı bir yaştır. Destanın bir diğer anlatımında bu taş bir yüzüktür. Yada taşı için savaşlar yapılmıştır.

ÖRNEK: Evlendikten sonra Prenses Kiu-Lien, Sarayını Hatun Dağında kurdu Hatun dağının çevre yanı da dağlıktı ve Bu dağlardan birinin adı da Tanrı Dağıydı, Tanrı Dağının güneyinde de Kutlu Dağ derler Bir başka dağ vardı, kocaman bir kaya parçası Bir gün elçileri, falcılarıyla birlikte Kiu-Lien' in sarayına geldiler Kendi aralarında konuşup dediler ki: -Hatun Dağının varı yoğu, bütün bahtiyarlığı Kutlu dağ denilen bu kaya parçasına bağlıdır. Türkleri zayıflatıp yıkmak istiyorsak bu kayayı onların elinden almalıyız.

AK SAÇLI İHTİYARLAR Hakanların akıl danışıp öğütlerini dinledikleri güngörmüş ihtiyarlardır. Örneğin;Oğuz Kağan Destanı’ndaki Uluğ Türk adlı vezir Oğuz’a söz dinleten, devlet yönetimini öğreten kişidir.

ÖRNEK: Söz dışında kalmasın,bilsin herkes bu işi, Oğuz kağan’ın yanında,vardı bir koca kişi. Sakalı ak,saçı boz,çok uzun tecrübeli, Asil bir insan idi,akıllı,düşünceli. Ünvanı Tüşimel’di,yani kağan veziri, Uluğ Türük’tü adı,Oğuz’un seçme eri.

ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ KEŞAN ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ HAZIRLAYAN ALPCAN DEMİR