Ahmet TEMUR Nurettin IŞIK Uz.Veteriner Hekim Uz.Veteriner Hekim KUDUZ Ahmet TEMUR Nurettin IŞIK Uz.Veteriner Hekim Uz.Veteriner Hekim

Doğada hastalığın taşıyıcısı olan hayvanlar;  Kuduz; insan ve tüm sıcakkanlı hayvanlarda merkezi sinir sistemini etkileyerek ölüme neden olan, önlenebilir bir viral hastalıktır. Doğada hastalığın taşıyıcısı olan hayvanlar; Rakun, kokarca, tilki, kurt, çakal, çeşitli yarasa türleri’dir.

Bulaşma ; ısırma yoluyla, Bulaşık materyalin (tükürük, beyin dokusu gibi) taze bir yara ya da göz, burun ve ağız gibi zayıf bir örtü ile kaplı dokularla direk temasıyla, inhalasyon (solunum) yoluyla, kornea nakli ile farelerde deneysel olarak sindirim yolu ile, Kuduz bir hayvana; dıştan temas edilmesi ya da kan, idrar ve dışkısıyla temasa gelinmesi bir bulaştırma yolu oluşturmaz.

Bulaşma ; Etken ısırma yerinden sinirler yoluyla merkezi sinir sistemine (beyin ve beyinciğe) ve daha sonra da tükürük bezlerine taşınır. Hastalığın sinirler yoluyla beyine taşınması genellikle 1-3 ay kadar sürer (inkubasyon periyodu). Bu dönemde hastalık belirtileri görülmez. Ayrıca bu dönemde etken tükürükte olmadığından ısırma ile hastalığın bulaşması söz konusu değildir. Etkenin beyine gelmesi, burada hızla çoğalması ve takiben tükürük bezlerine geçmesiyle birlikte klinik belirtiler ortaya çıkar ve belirtilerin ortaya çıkmasından 2-10 gün sonra da (ortalama 3-5 gün) ölüm meydana gelir.

Hastalığın ilerlemesiyle; Klinik Belirtiler İnsanlarda kuduzun ilk belirtileri ateş, baş ağrısı ve genel bir halsizlik hali gibi grip benzeri, spesifik olmayan bulgulardır. Hastalığın ilerlemesiyle; Kaygı (anksiyete), Zihinsel bulanıklık, Uykusuzluk, Sayıklama, Anormal davranışlar, Hayal görme (halüsinasyonlar), Telaşa kapılma (eksitasyon), Kısmi felç (paraliz), Güç yutkunma, Isırma isteği, Aşırı tükürük oluşumu, Su ve ışıktan korkma gibi sinirsel belirtiler ortaya çıkar. Klinik belirtiler görüldükten sonra, hastalık daima ölümle sonuçlanır. Hastalığın kesin tanısı ancak laboratuvar muayeneleriyle konulabilir.

Korunma ve Kontrol (Maruz Kalma Öncesi Korunma) Özellikle yüksek risk grubu içinde kabul edilen kişilere (veteriner hekimler, hayvan sağlık teknisyenleri, hayvan bakıcıları, araştırma lab. ve aşı üretim merkezlerinde çalışanlar, avcılar gibi) uygulanır. Bu tür korunmanın amacı; Maruz kalma sonrası uygulanacak tedaviyi kolaylaştırmak (ihtiyaç duyulan aşı dozu sayısını azaltır, immunoglobulin gereksinimini ortadan kaldırır), Maruz kalma sonrası tedavinin gecikebileceği kişilerde belli bir ön bağışıklık oluşmasını sağlamak, Görünmeyen maruz kalma riski taşıyan kişilerde korunmayı sağlamaktır. Korunma Programı: 0, 7, 21, ya da 28. günlerde 3 doz kuduz aşısı yapılması şeklinde uygulanmaktadır.

Korunma ve Kontrol (Maruz Kalma Sonrası Korunma) Muhtemel kuduz bir hayvan tarafından ısırılan ya da kuduz bir hayvanın tükürük gibi hastalık etkenini taşıyan bulaşık doku öğeleri ile temasa gelen kişilere uygulanır. Uygulamaya olası bir maruz kalmadan hemen sonra başlanmalıdır, ve öncelikle yara bölgesi sabunlu suyla iyice yıkanmalıdır. KUDUZA MARUZ KALMA SONRASI YAPILACAK TEDAVİNİN TIBBİ BİR İHTİYAÇ DEĞİL, TIBBİ BİR ZORUNLULUK OLDUĞU UNUTULMAMALIDIR. Korunma Programı: Genellikle 1 doz insan kuduz immunoglobulini + 5 doz aşı uygulamasından oluşur. İmmunoglobulin ve aşının 1. dozu maruz kalmadan hemen sonra yapılır. Aşının diğer dozları birinci aşılamadan sonra 3, 7, 14 ve 28. günlerde verilir.

Karantina Tedbirleri Bu tedbirler ısıran ya da ısırılan hayvanların kuduz olma ihtimaline karşı alınan tedbirlerdir. Isıran hayvan; 10 günlük bir karantinaya alınır, bu periyot esnasında hayvan hastalanır ya da ölürse kuduzun belirtileri bir veteriner hekim tarafından değerlendirilmeli ve kesin teşhis amacıyla beyin dokusu laboratuvara gönderilmelidir.

Karantina Tedbirleri Test edilme imkanı olmayan yabani bir etçil hayvan ya da yarasa tarafından ısırma gerçekleşmişse, ısırılan hayvan kuduza maruz kalmış olarak kabul edilmelidir. Aşılanmamış kedi ve köpekler euthanasi ile öldürülmelidir. Eğer bunun yapılmasını istemiyorsanız hayvana 6 aylık çok titiz bir izolasyon uygulanmalı ve serbest bırakılmadan 1 ay önce aşılanmalıdır. Aşılaması tamamlanmış olan hayvanlarda bir durum değerlendirmesi yapılır. Günümüzde aşılanmış kedi ve köpekler 45 gün gözlem altında tutulmaktadır.

Kuduzdan Korunmanın Yolları Nelerdir? Evlerde beslenen tüm köpek ve kedilerin zamanında aşılamalarını yaptırın. Evcil hayvanlarınızın yabani hayvanlar ile temasa gelmemesi için direk gözetim altında tutun.Özellikle kedilerinizi mümkün olduğunca dışarıya bırakmayın. Eğer evcil hayvanınız bir yabani hayvan tarafından ısırılmışsa hemen bir veteriner hekim ile temas kurun. Çevrenizdeki başıboş hayvanların bir risk faktörü olduğunu göz önünde tutarak, bu tür hayvanlar hakkında yerel hayvan kontrol merkezlerine bilgi verin.

Kuduzdan Korunmanın Yolları Nelerdir? Gerekli özeni gösteremeyeceğiniz ya da düzenli olarak aşılamalarını yaptıramayacağınız istenilmeyen evcil hayvanların sayılarını azaltmak ve kontrolsüz üremelerini engellemek için kısırlaştırın. Başıboş hayvanlarla direk temastan kaçının. Yabani hayvanları uzaktan sevin, ellemeyin, beslemeyin ya da atık ve çöplerinizi ortada bırakarak bu hayvanların mekanlarınıza gelmesini cezbetmeyin. Hiçbir zaman yabani hayvan edinmeyin ve evinize getirmeyin. Sahipsiz hasta hayvanlara bakmaya teşebbüs etmeyin. Yardım için yerel bir hayvan kontrol merkezine haber verin.

Kuduzdan Korunmanın Yolları Nelerdir? Çocuklarınıza dostça görünseler dahi, hiçbir zaman sahipsiz evcil ya da yabani hayvanlara dokunmamaları gerektiğini öğretiniz. “Kendine ait olanı sev, diğerlerinden uzak dur” çocuklarımıza öğretilecek iyi bir prensiptir. İnsanlar ya da evcil hayvanların bulunduğu bölgede sebebi bilinmeyen tüm hasta, ölmüş veya kolaylıkla yakalanan yabani hayvanları kuduz yönünden test ettirin. İnsanlar ve evcil hayvanların yaşadığı bölgelere yabani hayvanların girişini önleyin. Bir hayvan tarafından ısırılmışsanız, bunu ciddiye alın ve en kısa sürede tıbbi yardım görün. Aksi halde birkaç ay sonra yapabilecek hiçbir şeyiniz kalmayabilir....

Yarasalar ve Kuduz; Amerika ve Avrupa’daki kuduz vakalarının çoğu yarasalardan kaynaklanmaktadır. Çoğu yarasa türü hastalık bulgusu göstermeden hastalığı yayabilmektedir. Bir yarasa için kuduz tanısı ancak laboratuar tarafından konulabilir. Ancak bu hayvanların uçamamaları, kolay yakalanmaları ve gündüz uçuşları göstermeleri kuduz şüphesini akla getirmelidir. Yarasa ısırıklarında kolaylıkla görülemeyen diş izleri oluşur. Bu nedenle kendini ifade edemeyen küçük bir çocuk ya da bilincini yitirmiş bir kişinin yakınlarında yarasa görülmesi mutlak kuduzu akla getirmelidir.

Bölgemizde Kuduz 2001 yılında; Erzurum Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitü’sünün çalışma alanı içerisinde yer alan illerden; kuduz şüphesiyle gelen toplam marazi madde sayısı : 57 Pozitif vakaların sayısı : 30 Negatif vakaların sayısı : 24 İncelemeye uygun olmayanlar : 03’dür.

Bölgemizde Kuduz Hayvan Türlerine Göre Görülme Sıklığı (%)

Bölgemizde Kuduz İllere Göre Kuduz Vakalarının Dağılımı (%) Erzurum Ardahan Artvin Kars Bayburt Erzincan G.hane Ağrı Iğdır

Kuduz Çıkan Bir Bölgede Neler Yapılır? 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununa göre; Kuduz hastalığından şüphe edilen hayvanlar muhtarlıklar ya da belediyeler tarafından yapılan kapalı yerlerde, masrafları hayvan sahibine ait olmak üzere 10 gün gözlem altına alınır. Hastalığa yakalanmış ve hasta hayvan tarafından ısırılmış hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Isırılan hayvan sahiplerinin öldürülmelerine rıza göstermemeleri durumunda en geç 5 gün içinde kuduz aşısı ile tedavi altına alınarak, masrafları hayvan sahibine ait olmak üzere karantina uygulanır. Hastalık çıkan yerdeki sahipsiz köpekler muhtarlar ya da belediye zabıtalarınca tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir.

Kuduz Çıkan Bir Bölgede Neler Yapılır? Kuduz hastalığının bulaşmasından şüphe edilen hayvanlar da tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Sahipleri öldürülmelerine rıza göstermez ise en geç 5 gün içinde kuduz aşısı ile tedavi altına alınarak, masrafları hayvan sahibine ait olmak üzere karantina uygulanır. Karantina süresi; Et yiyenler, tek tırnaklılar ve sığırlarda 6 ay, Koyun, keçi, domuz ve kanatlılarda 3 ay uygulanır. Kuduz hastalığından ya da bulaşmadan şüphe edilen hayvanların bulundukları yerin dışına çıkarılmasına izin verilmez, bu hayvanların kesilmesi, etlerinin tüketilmesi yasaktır, sütleri imha edilir.

Kuduz Çıkan Bir Bölgede Neler Yapılır? Sahipli kedi ve köpeklerin kuduz hastalığına karşı aşılanması mecburidir. Köpekler 6, kediler 3 aylık olduklarında aşılanır ve aşı her yıl tekrar edilir. Aşı belgesi bulunmayan hayvanlar öldürülür ve imha edilir. Kuduz hastalığına yakalanmış ya da hastalıktan şüpheli bir köpek gözlem altında iken kaçarsa, o mıntıkanın 10 km.’lik çevresindeki tüm sahipsiz köpekler öldürülür ve imha edilir. Sahipli köpekler zincire bağlanır. Kuduz hastalığı nedeniyle konulan karantina tedbirleri; et yiyen, tek tırnaklılar ve sığırlarda 6 ay sonra, koyun, keçi, domuz ve kanatlılarda 3 ay sonra kaldırılır.

Hazırlayan: Dr.Veteriner Hekim Ahmet ARSLAN TEŞEKKÜR EDERİZ...