İşletim Sistemlerine Genel Bakış (İşletim Sistemi, Bileşenleri, Tipleri) Kaynak: Cisco Networking Akademi Programı Bilişim Teknolojilerinin Temelleri I: PC Donanımı ve Yazılım Yardımcı Kitabı, Cisco Systems, Inc. Cisco Networking Academy Program, Sistem Yayıncılık, 2005. Yrd.Doç.Dr.Cihad DEMİRLİ

İşletim Sistemi Bir bilgisayar sistemini çalıştıran işletim sistemidir. Bilgisayar açıldığında ilk yüklenen programdır ve sorun gidermede göz önüne alınması gereken ana bileşendir.

İşletim Sistemi İşletim sistemi, kullanıcı ile bilgisayar arasındaki ara yüzü sağlar ve binlerce uygulamayı yönetir. Çoğu kişisel bilgisayarda yüklenmiş olarak satılır (PC).

İşletim Sistemi Gelişmiş işletim sistemleri aynı zamanda birçok karmaşık işlemi yerine getirme yeteneğine sahiptir. Birden fazla kullanıcıyla birlikte birçok işlem yerine getirilmek isteniyorsa hızlı bir bilgisayar ve gelişmiş bir işletim sistemine ihtiyaç duyulur.

İşletim Sistemi (NOS) Aynı anda birden fazla kullanıcıya hizmet veren ve birden fazla işi yerine getiren bilgisayarlar ağ sunucuları veya sunuculardır. Bu sunucularda çalışan işletim sistemleri NOS (Network Operating System) olarak adlandırılır.

Temel Tasarım Bileşenleri Üç temel eleman işletim sistemlerinin temel tasarım bileşenlerini oluşturmaktadır: Kullanıcı ara yüzü (User interface) Çekirdek (Kernel) Dosya Sistemi

Kullanıcı ara yüzü (User interface) Kullanıcının işletim sistemiyle etkileşimini sağlayan ara yüzdür. İşletim sisteminin komutlarını veren kısımdır. Komutlar ya bir komut istemcisinde ya da grafik kullanıcı ara yüzünde (Graphical User Interface – GUI) fare ile belli noktalara tıklayarak verilebilmektedir.

Çekirdek (Kernel) İşletim sisteminin merkezidir. Çekirdek sistem BIOS yardımıyla donanımla iletişim yapmaktadır. Programların yüklenmesi, yürütülmesi, giriş ve çıkış işlemlerinin yapılmasından sorumludur.

Dosya Sistemi İşletim sisteminin dosyaları düzenlemek ve yönetmek için kullandığı kısımdır. Dosya verilerin bir araya toplanmış halidir ve işletim sistemi dosyaları bir ağaç yapısı altında hiyerarşik biçimde dizinler sistemi olarak düzenler. Bu dizinler sisteminin başlangıcı kök dizin olarak adlandırılır.

İşletim Sisteminin (İS) İşlevleri Genel olarak tüm işletim sistemlerinin ortak görevleri şu şekilde açıklanabilir. Dosya ve klasör yönetimi Uygulama programlarının yönetimi Yerleşik yardımcı program desteği Bilgisayar donanımının denetimi

Dosya ve klasör yönetimi İS bilgisayarın sabit sürücüleri üzerinde kullanıcı bilgilerini dosyalar halinde düzenleyerek saklar. Bir dosya oluşturulup kaydedildiği zaman, işletim sistemi bu dosyaya bir isim verir ve sabit sürücüde nereye kaydedildiğini hatırlar.

Uygulama programlarının yönetimi Bir kullanıcı bir uygulama programını çağırdığı zaman, programın ilgili dosyalarını geçici belleğe yükler. Başka programlar da yüklendikçe bilgisayarın mevcut kaynaklarını uygun biçimde tahsis eder.

Yerleşik yardımcı program desteği İS bakım ve onarım için yardımcı programlar kullanır. Böylelikle kayıp programlar bulanabilmekte ya da bozuk dosyalar onarılabilmektedir. Aynı zamanda bu tür programlar veri düzenleme ve yedeklemede de kullanılabilmektedir.

Bilgisayar donanımının denetimi İS programlar ile BIOS arasında yer alır. BIOS donanımı denetler. Donanım kaynaklarına ihtiyaç duyan tüm program kaynaklarının İS’ye başvurması gerekmektedir. Eğer İS olmasaydı yeni bir program bilgisayara yüklendiğinde her defasında yeniden yazılmak zorunda olacaktı.

Bilgisayar donanımının denetimi Kullanıcı Uygulamalar İşletim Sistemi Aygıt Sürücüleri BIOS Donanım

Bütün programlar belli bir işletim sistemine göre hazırlanmıştır. Hatırlatma Bütün programlar belli bir işletim sistemine göre hazırlanmıştır. Örneğin; Windows için hazırlanan bir program UNIX içinde çalışmaz.

İşletim Sistemi Tipleri: Temel Terminoloji Bir İS’nin yeteneklerini anlayabilmek için bazı temel terimleri bilmek gereklidir. Günümüzde çoğu bilgisayar bu özellikleri taşımaktadır.

İşletim Sistemi Tipleri: Temel Terminoloji Çok kullanıcılı (multiuser): İki veya daha fazla kullanıcı aynı anda programlarla çalışabilir ve çevre birimlerini kullanabilir. Çok görevli (multitasking): Bilgisayar aynı anda birden fazla uygulama çalıştırılabilir.

İşletim Sistemi Tipleri: Temel Terminoloji Çoklu işleme (multiprocessing): Bilgisayarda programların paylaştığı iki veya daha fazla merkezi işlem birimi (CPU) olabilir. Çoklu kullanımlı (mutlithreading): Program, işletim sistemi tarafından ihtiyaç duyuldukça yüklenebilecek küçük parçalara bölünebilir. Bu sayede farklı programların çok görevli olarak çalışması sağlanabilir.

İşletim Sistemi Türleri Yaygın olarak kullanılan işletim sistemleri: Microsoft Windows 95,98 ve Me Microsoft Windows NT, 2000 ve XP, Vista, 7 Macintosh UNIX LINUX PARDUS (Linux tabanlı Türkçe İS)

Microsoft Windows 95,98 ve Me MSWin En yaygın İS’lerden biridir. Intel uyumlu CPU’lara sahip PC’ler için hazırlanmıştır. Bu İS sürümleri tek kullanıcı için tasarlanmıştır.

Microsoft Windows NT, 2000,XP,Vista,7 Bu İS’ler birden fazla kullanıcıyı desteklemek ve aynı anda birden fazla uygulamayı çalıştırabilecek biçimde tasarlanmıştır. Aynı zamanda bunlar bir çok ağ özelliğini bünyesinde barındırmaktadır.

Macintosh İlk kez Ocak 1984’de ortaya çıkmıştır. O zaman var olan DOS bilgisayarlarına göre daha fazla kullanıcı dostu oldukları söylenebilir. Son sürümü OS X 10.6 Snow Leopard’tır ve UNIX çekirdek teknolojisine göre tasarlanmıştır.

UNIX 1960’larda ortaya çıkmıştır. En eski İS’lerdendir. UNIX ağ yöneticileri tarafında her zaman yaygın olarak kullanılmıştır. İnternetin başlangıcından beri UNIX temelli IBM, HP ve SunMicrosystems bilgisayarlarına yardımcı olmuştur. Günümüzde birçok değişik versiyonu bulunmaktadır.

LINUX UNIX’e benzer bir İS’dir. 1991 yılında internetle tanıştırılmıştır. Dağıtım olarak adlandırılan birçok Linux sürümü bulunmaktadır.

PARDUS 2009 TÜBİTAK’a bağlı Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü (UEKAE) tarafından geliştirilen ulusal işletim sistemi projesidir. Dağıtımı ücretsiz olan Linux temelli bu işletim sisteminin amacı, yazılım konusunda ulusal bağımsızlık, tasarruf ve güvenliği sağlamak ve kullanıcılara tam Türkçe desteği vermektir.

Hatırlatma Windows, UNIX ve MacOS işletim sistemleri bedelleri karşılığında üretici firmalardan satın alınabilir. Linux ve Pardus ise açık kodlu bir sistemdir ve geliştiricilerinden ücretsiz veya çok küçük bedeller karşılığında elde edilebilir.

…