KUATERNER DÖNEMİNDEKİ ÖSTATİK HAREKETLER

Östatik Hareketler Okyanus seviyesinin alçalma veya yükselmeye maruz kaldığı hareketlere ÖSTATİK HAREKETLER denir.

Östatik Hareketler 2 şekildedir: Deniz yüzeyinin yükselmesine; 1) Pozitif Östatik Hareket (Transgresyon)

Deniz yüzeyinin alçalmasına; 2) Negatif Östatik Hareket (Regresyon)

Transgresyon Denizin karaya doğru ilerlemesi olayına transgresyon denir. Kaide seviyesinin yükselmesiyle deniz, karaların içerilerine doğru ilerleyerek karaları basar. Kıyılardaki vadilerin ağız bölümleri ile vadilerin aşağı çığırları deniz işgaline uğrar. Bir trasgresyonda deniz suları kısa sürede içerilere kadar ilerlemez. Önce vadinin ağız kısmındaki çukur yerler sular tarafından işgal edilir. Deniz seviyesi yavaş yavaş yükselir ve sonuçta trasgresyon maximum seviyesine ulaşır.

Transgresyon esnasında akarsuyun aşağı çığırı koy ve körfezlere çevrilir. Akarsuların getirdiği alüvyonlar koy ve körfezi doldurarak alüvyal ovaların oluşmasına neden olabilir.

Regresyon Deniz seviyesindeki alçalmaya bağlı olarak karaların açığa çıkması, kıyıların genişlemesine regresyon denir. Denizin regresyon sırasında oluşmuş bir katmanlar dizisinde, her yeni katmanın yatay yayılışı, hemen altındaki katmanın yayılışından daha azdır.

Östatik hareketlerin üç nedeni vardır: 1- Tektonik nedenler 2- Klimatik nedenler 3- Sedimano Östatik hareket

Sedimano Östatik Hareket Karalardan akarsular, buzullar gibi faktörlerle okyanuslara taşınan malzemelerin, okyanus tabanında birikmesi, zamanla okyanus çanaklarının daralmasına neden olur. Bunun sonucunda, kütlesi sabit olan okyanusların seviyesi yükselecektir.

Tektonik Neden Okyanus çanağında biriken bu maddelerin gittikçe artan ağırlıkları okyanus diplerinin alçalmasına ve çanağının genişlemesine neden olur. Bunun sonucunda da okyanus seviyesi alçalacaktır.

Tektonik hareketlerin etkisiyle meydana gelen hacim değişiklikleri sonucunda okyanus seviyesindeki bu değişimlere DİASTROFİK ÖSTATİK HAREKETLER denir.

Klimatik Neden Okyanuslardan buharlaşan suların, sıcaklığın düşük olduğu dönemlerde daimi kar ve glasiyeler şeklinde karalar üzerinde tutulması, okyanus seviyesinin alçalmasına,

Sıcaklığın yükseldiği dönemlerde ise karalar üzerindeki daimi karların eriyerek okyanusların su kütlesine katılması da okyanus seviyesinin yükselmesine neden olur.

İklime bağlı olarak oluşan okyanus seviyesindeki bu değişimlere KLİMATİK ÖSTATİK HAREKET denir.

KUATERNER DÖNEMİ Pleistosen Holosen Pleistosen; yaklaşık 2.5 milyon yıl önce başlayan ve yine yaklaşık 10-14 bin yıl önce bugün içinde bulunduğumuz ve Holosen olarak adlandırdığımız dönemin başlamasıyla biten buzul çağları dönemidir. Holosen; Pleistosende yaşanan son buzul çağının kapanmasıyla başlayan bölüm yani 11 bin yıl öncesinden günümüze kadar süren zaman dilimini ifade eder.

Kuvaterner dönemindeki iklim çok değişkendir Kuvaterner dönemindeki iklim çok değişkendir. Buzul devreleri soğuk, kurak ve yağışlı, buzul arası devreler ise sıcak-ılıman ve nispeten yağışlıdır.

Buzul Dönemleri (Glasyal) Buzul Arası Dönemler (İnterglasyal) Biber Tuna Günz Mindell Riss Würm Buzul Arası Dönemler (İnterglasyal) Kalabrien Sicilien Milazzo Tirenien 1 Monastir (Tirenien 2) Flandriyen Nice

PLEİSTOSENDEKİ ÖSTATİK HAREKETLER

Akdeniz sektöründe (Ülkemizin geniş alanlarında) deniz seviyesi Kuaterner esnasında çok değişik salınımlar göstermiştir. Bugünkü seviye en az 4 kez alçalmış ve yükselmiştir. En son alçalmada (Würm) deniz seviyesi -90 m’ye inmiştir.

Deniz seviyesinin her inişi, derine doğru kazma faaliyetini hızlandırmış, her çıkışı ise birtakım dolgulara neden olmuştur. Bunda esas, kaide seviyesinin yükselmesidir. Bu sebeplerden dolayı kıyılarımızda çeşitli yükseltilerde denizel taraçalar oluşmuştur. !

Bu denizel taraçaları bugün, hemen bütün kıyılarımızda, bazen tipik, bazen aşınıp, ortadan kalkmış olarak görmekteyiz. Bunları sadece Ege denizi kıyılarında göremeyiz. Nedeni; Egeid kıtasının son epirojenik hareketlerle yavaş yavaş çökmesi ve halen de çökmeye devam etmesidir.

BİBER GLASYALİ: Kuaterner döneminin başlangıcıdır. Günümüzden 2.6 milyon yıl önceki buzul çağıdır. Deniz seviyesi alçalmıştır.

KALABRİEN İNTERGLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 1.9 milyon ile 2.4 milyon yıl önce yaşanan buzul arası dönemdir. Bu dönemde deniz seviyesi 150-200 metre yükselmiştir. TUNA GLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 1.4 ile 1.9 milyon yıl öncesini kapsar. Bu dönemde deniz seviyesi 50-60 metreye kadar düşmüştür.

SİCİLİEN İNTERGLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 1.2 ile 1.4 milyon yıl önce yaşanmıştır. Deniz seviyesi tekrar 80 ile 100 metre arasına yükselmiştir. GÜNZ GLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık olarak 1 milyon ile 1.2 milyon yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 30-40 metreye kadar düşmüştür.

MİLAZZO İNTERGLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 800.000 yıl ile 1 milyon yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 55-60 metreye kadar yükselmiştir. MİNDEL GLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 700.000 ile 800.000 yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 20 ile 30 metrelere kadar düşmüştür.

TRENİEN İNTERGLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık olarak 700.000 yıl ile 400.000 yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 30-40 metreye kadar yükselmiştir. RİSS GLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık olarak 250.000 yıl ile 400.000 yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 30 ile 40 metreye kadar düşmüştür.

MONASTİR İNTERGLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 100.000 yıl ile 250.000 yıl öncesini kapsar. Deniz seviyesi 15-20 metreye kadar yükselmiştir. Akdeniz havzasında son interglasyale tekabül eden yüksek seviyedir. Esas Monastır (Monastır I): +15-18 m Monastır II: 7-8 m ‘dir.

WÜRM GLASİYELİ: Günümüzden yaklaşık 30.000 yıl ile 100.000 yıl öncesini kapsar. Son buzul dönemidir. Deniz seviyesi 80-100 metreye kadar düşmüştür. Bu genel taban seviyesi alçalmasının bütün Akdeniz havzası, Karadeniz ve Marmara havzaları, Ege’den Fas’a kadar bütün kıtaların kıyı bölgelerinin morfolojik evrimi üzerinde çok derin etkisi olmuştur. !

Adria’nın kuzey kısmında, Karadeniz’in çevresinde geniş sahalar kara haline geçmiş, Kuzey denizi’nin kuzey kesmi kara haline dönüşmüş ve Britanya adaları kıtaya bağlanmıştır. Güney Çin Denizi’nde, Cava Denizi’nde, Kuzey Amerika’nın geniş sahaları sular üstüne çıkmış, Sunda adaları Asya’ya, Yeni Gine Avusturya’ya bağlanmıştır.

NİCE İNTERGLASİYELİ: 30.000 ? yıl öncesinden günümüzde de devam eden dönemdir. Deniz seviyesi 2-3 metre kadar yükselmiştir.

Buzul çağlarında bütün dünya denizlerinin yüzeyi alçalmış, Buzul arası çağlarda ise deniz seviyeleri yükselmiştir. Böylece dört büyük buzul çağına uyan dört Pleistosen kıyı sekisi doğmuştur. Fakat dünya denizlerinden sığ eşikler ve dar boğazlarla ayrılmış iç denizlerde yüzey değişmeleri dünya denizlerine her zaman ayak uyduramamıştır. Örn: Akdeniz, Marmara ve Karadeniz

Akdeniz’in Geçirdiği Evreler Sekinin Adı Denizden ort. Yüksekliği (m) Zaman Kalabriyen sekileri +150-200 Günz Öncesi Sicilien sekisi +80-100 Milaziyen sekisi +60-70 Günz/Mindel buzularası Tireniyen sekisi +35-40 Mindel/Riss buzularası Monastriyen 1 sekisi +15-18 Riss/Würm buzularası Monastriyen 2 sekisi +7-8 Nice sekisi +2-5 Postglasyal Klima Optimumu Bugünkü kıyı Bugün

Akdeniz sekileri ve Pleistosen’de Akdeniz’in yüzey oynamaları

Akdeniz’in aksine, Marmara ve Karadeniz dünya denizlerindeki östatik yüzey oynamalarına pek ayak uyduramamış, bu denizler bazen Akdeniz’e bağlandıkları halde bazen de ondan ayrı gelişmişlerdir.

Bu birleşmeler ancak Mindell/Riss ve Riss/Würm buzularası çağları ile Postglasyalde yüzeyi yükselen Akdeniz’in Çanakkale ve İstanbul Boğazları yoluyla Marmara ve Karadeniz’e taşması şeklinde olmuştur. Riss ve Würm Buzul çağlarında ise Akdeniz’in yüzeyi alçalınca bu denizler arasındaki bağlantılar kaybolmuştur.

Karadeniz’in Geçirdiği Evreler Bugüne göre ort. Su yüzeyi yüksekliği Diğer havzalar ile ilişkisi Akdeniz’e göre zaman Çavda +95-105 m Hazar ve Marmaraya bağlı Pleistosen başı Üst Çavda -60-100 m Kapalı Günz Regresyon Mindel Uzunlar +48-60 m 1. Akdeniz Subaskını Tireniyen +35-43 m Riss Karangat +6-15 m 2. Akdeniz Subaskını Monastır. 1.R/W Yeni Öksin - 20-80 m Würm Eski Karadeniz +4-5 m 3. Akdeniz Subaskını Flandriyen Yeni Karadeniz 0 m Bugün

Pleistosen’de Östatik Seviyelerin Saptanması Östatik deniz yüzeyi oynamalarının en kesin izleri, yükselmiş ve fosilli eski kıyı birikintileri ve onlara bağlı kıyı sekileridir. Benzer şekiller olarak Tropikal bölge kıyılarında eskiden oluşmuş ve bugün yükseklerde kalmış mercan resiflerinin de önemi büyüktür. Diğer yandan Glasyal dönemlerde su yüzeyinde kalmış ve üzerinde karasal yerşekilleri gelişmiş bulunan şelf alanları da önemlidir.

Bahsedilen bu alanlar yeryüzünün %2-3’ünü kaplamaktadır Bahsedilen bu alanlar yeryüzünün %2-3’ünü kaplamaktadır. Bu yüzden Kuaterner araştırmaları bakımından ihmal edilmemesi gerekmektedir. Böylece Östatik hareketler sadece bugün yükseklerde görülen deniz sekilerinin değil; buzul çağı çekilmeleri sırasında oluşmuş ve bugün su altında kalmış şelf alanları ile bazı sualtı sekilerinin ve vadilerinin oluşmasına da neden olmuştur.

Seviye oynamalarına bütün okyanus kütlesi katıldığına göre, aynı safhada oluşan seviyelerin dünyanın bütün kıyı bölgelerinde aynı yükseltide bulunması gerekir. Bu ideal şartlar gerçekleşmiş olsaydı Pleistosen’deki östatik seviyeleri tespit etmek çok kolaylaşırdı.

Fakat bugün gözlenen durum çok daha karışıktır Fakat bugün gözlenen durum çok daha karışıktır. Çünkü Pleistosen’de östatik hareketler gerçekleşirken yerkabuğu, bazı sahalarda tektonik hareketlere, alçalma ve yükselmelere maruz kalmıştır. Plesitosen’de deniz seviyelerinin saptanmasında karşılaşılan diğer bir güçlük, faunanın aynı derecede duyarlık ve hızla bu değişiklikleri yansıtamamasıdır.

teşekkürler

Kaynakça: EROL, O., 1979, “Dördüncü Çağ (Kuvaterner) Jeoloji ve Jeomorfolojinin Ana Çizgileri”, Ank ERİNÇ, S.,1982, “Jeomorfoloji I”, 3. baskı, İstanbul ARDOS, M., 1996, “Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi”, 2. baskı, İstanbul Jeomorfoloji Dergisi,Nisan 1970,Yıl: 2,Sayı: 2 TUROĞLU, H., “Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi” ATALAY, İ., 1987, “Türkiye Jeomorfolojisine Giriş”, II. Baskı, İzmir

ERİNÇ, S. , “Türkiye Kuaterneri ve Jeomorfolojinin Katkısı”, İst. Üni ERİNÇ, S., “Türkiye Kuaterneri ve Jeomorfolojinin Katkısı”, İst. Üni. Fiziki Coğrafya Kürsüsü HOŞGÖREN, M.Y., 2003, “Jeomorfolojinin Ana Çizgileri II” 3. baskı, İstanbul http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/11728.pdf http://www.tikdek.itu.edu.tr/bildiriler/ahmet_nisanci.pdf