ÇATILAR

ÇATILAR Cümlede eylem bildiren sözcükler, yüklemdir. Yüklemin bildirdiği işi yapan varlığa da özne; öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa da nesne denir. Eylemlerin özne ve nesnelerine göre gösterdiği özelliğe de çatı denir.

EYLEM ÇATILARI ÖZNELERiNE GÖRE EYLEM ÇATILARI NESNELERiNE GÖRE ETKEN EYLEMLER EDİLGEN EYLEMLER İŞTEŞ EYLEMLER DÖNÜŞLÜ EYLEMLER GEÇİŞLİ EYLEMLER GEÇİŞSİZ EYLEMLER OLDURGAN EYLEMLER ETTİRGEN EYLEMLER

ÖZNELERİNE GÖRE EYLEM ÇATILARI

ETKEN EYLEMLER Yüklemin bildirdiği iş, oluş, hareket, bir varlık tarafından yapılıyorsa; yani gerçek bir özneye sahipse etken eylemdir.

ÖRNEKLER Ahmet, bütün gün çalıştı. (Ben) Bütün gün uyudum. özne yüklem Yapraklar sarardı. özne yüklem Güneş battı. özne yüklem

EDİLGEN EYLEMLER Gerçek öznesi bilinmeyen eylemlerdir. Bunlar, eylemlerce –in ve –il eki getirilerek türetilir.

ÖRNEKLER sormak sor-ul-mak atmak at-ıl-mak bulmak bul-un-mak silmek sil-in-mek Bu bina, geçen yıl yapıldı. sözde özne yüklem Yapılan varlık bellidir fakat binanın kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Yani gerçek öznesi olmadığı için edilgendir. akjk

SÖZDE ÖZNE Edilgen eylemlerin yüklem görevi üstlendiği cümlelerde, işi yapan gerçek özne bilinmez. Bilinmeyen öznenin yerine, eylemden etkilenen varlık geçer. İşte bu varlığa sözde özne denir. NOT:

?İşi yapan belli değildir. ÖRNEKLER Odanın duvarları, sarıya boyandı. sözde özne yüklem ?İşi yapan belli değildir.

İŞTEŞ EYLEMLER Eylemin aynı anda birlikte yada karşılıklı yapıldığını anlatan eylemlerdir. İşteş çatı –iş ekiyle sağlanır. Bu ek, sesli uyumlarına göre, -iş, -ış, -üş, -uş biçimlerini alır.

anda birlikte yapıldığını ÖRNEKLER Bak-ış-mak Döv-üş-mek Anlatılan fıkraya gülüştüler. işteş eylem Gülme işinin aynı anda birlikte yapıldığını anlatılmaktadır.

UYARI Adlardan –leş ekiyle türeyen eylemlerin çoğunda işteşlik anlamı vardır: &mektuplaşmak &sözleşmek

UYARI -iş –leş ekini alan kimi eylemler, bir durumdan diğer duruma geçiş anlamı taşıdığından işteş değildir: &esmerleşmek &odunlaşmak

UYARI Sonu -ş sesiyle biten bazı eylemlerde işteşlik anlamı vardır: &savaşmak &yarışmak

DÖNÜŞLÜ EYLEMLER Bazı eylemlerin bildirdiği eylem, özneden başka bir varlığı ilgilendirmez; yani özne üzerinde kalır.Böyle eylemler dönüşlüdür.Bunlarda edilgen eylemler gibi, -in ve –il ekleriyle yapılır.Yalnız, dönüşlü eylemlerde özne, daima gerçektir.

ÖRNEKLER Ayşe giy-in-di. Hamit bana kır-ıl-dı. Oğlum, peşime takıldı. gerçek özne

UYARI Edilgen eylemlerle aynı eklerle yapıldığından karıştırılmaması gerekir: &Masa hazırlandı. &Annem hazırlandı.

NESNELERİNE GÖRE EYLEMLER

GEÇİŞLİ EYLEMLER Yapılan işin, özneden başka bir varlığı ilgilendirdiği eylemlerdir.Geçişli eylemler her zaman nesne alır.Eylemlerin geçişli olup olmadığını anlamak için eyleme, ne? neyi? kimi? sorularını sormalıyız.

ÖRNEKLER **************** Ali, masadaki kitabı aldı. -Kim aldı? -Ali. -Ali neyi aldı? -Kitabı … **************** Neyi? Sorusuna cevap verdiğine göre alma eylemi geçişlidir.

GEÇİŞSİZ EYLEMLER Yapılan işin, özneden başka bir varlığı ilgilendirdiği eylemlerdir.Geçişsiz eylemler kesinlikle nesne almaz.Geçişsiz eylemler, ne? neyi? kimi? sorularına cevap vermez.

ÖRNEKLER **************** Dalgıç, suya dalmıştı. -Kim dalmıştı? -Dalgıç (ne? neyi? kimi?) dalmıştı? -(Cevap yok.) **************** Özne hiçbir yanıt alamadığımıza göre eylem geçişsizdir

OLDURGAN EYLEMLER Geçişsiz eylemlerin (nesne almayan) “-r, -dir, -t” ekleriyle geçişli hâle getirilmesiyle oluşturan eylemlere oldurgan eylemlerdir. Eylemin ilk hâli “ne? neyi? kimi?” sorularına cevap vermezken yukarıdaki eklerle bu sorulara cevap verir hâle getirilmesine denir.

ÖRNEKLER Geçişsiz Geçişli Yapılmış uyumak “-t” uyu-t-mak pişmek “-r” piş-ir-mek gülmek “-dir” gül-dür-mek “Sonunda çuvalı yukarı çıkardım.” Buradaki bütün eylemler geçişsiz olduğu hâlde bazı ekler getirilerek geçişli yapılmış ve oldurgan eylem hâline getirilmiştir.

ETTİRGEN EYLEMLER Geçişli eylemlerin “-r, -dır, -t” ekleriyle geçişlilik derecesinin artırılmasıyla oluşturulan eylemlere ettirgen eylem denir.Bu eylemlerde özne işi yapmaz daha çok başkasına yaptırır.

ÖRNEKLER anlamak “-t” anla-t-mak duymak “-r” duy-ur-mak Geçişli Geçişliliği Artırılmış anlamak “-t” anla-t-mak duymak “-r” duy-ur-mak yazmak “-dır” yaz-dır-mak

SORULAR

SORU 1 1 1 1-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılıdır? A)Semtimize bu yıl yeni parklar yaptırılıyor. B)Otomobilimiz on gündür boyanıyor. C)Hırsızlar, her gün birer ikişer yakalanıyor. D)Çocuklar, oyun sahasının yokluğundan yakınıyor.

SORU 2 2 2 2- 1.Kağıtlarda yarım bırakılmış şiirler gördüm. 2.Ebedî âğşığın dönüşünü bekler gönül. 3.Hatırlar bir gün camı açtığını. 4.Bu akşam temizlendi yine sokaklar. Bu cümlelerin hangisinde yüklem, edilgen çatılıdır? A)1 B)2 C)3 D)4

SORU 3 3 3 3-Aşağıdaki eylemlerden hangisi edilgen yapılmaz? A)Görmek B)Bilmek C)Uyumak D)Seçmek

SORU 4 4 4 4 4-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılı bir eylemdir? A)Akşam hep birlikte tiyatroya gidildi. B)Araba hırsızını çocuklar yakalatmışlar. C)Takımdaki öğrenciler çok çabuk giyindiler. D)Tahminlerimde kolay kolay yanılmam.

SORU 5 5 5 5 5-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz çatılı bir eylemdir? A)Cümledeki yardımcı fiilleri bulunuz. B)Çocuklar güle oynaya geliyorlar. C)Dağılmış oyuncaklarını topluyordu. D)Evin kapısını değiştirmişler.

SORU 6 6 6 6 6-Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem geçişli olduğu halde nesne kullanılmamıştır? A)Kış aylarında milyonlarca insan gribe yakalanmaktadır. B)Küçük çocuk, ailesinden öyle gördüğü için çok okuyordu. C)Murat, beni rahat bırak, dedi. D)Kendi işini kendin hallet.

SORU 7 7 7 7 7-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “gülmek” fiili edilgen çatılıdır? A)Ali fıkra anlatırken çok güler. B)Konferans, konser dinlerken gülünmez. C)Masaldaki anlatılanlara gülüverdi. D)Karagöz’ün hareketlerine çocuklar çok güldü.

SORU 8 8 8 8 8-Aşağıdakilerden hangisinde eylemin karşılıklı olarak yapılması söz konusudur? A)Çocuklar palyaçoyu görünce gülüştüler. B)Sinemaya gitmek için sözleştiler. C)Çukurova’da başaklar erken olgunlaşır. D)Gürültüyü duyan keklikler hemen uçuştular.

SORU 9 9 9 9 9-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir eylemdir? A)İki arkadaş akşama kadar durmadan çalıştılar. B)Kardeşim benimle konuştuktan sonra okula gitti. C)Çocuk, arabanın önüne aniden fırlayıverdi. D)Elindeki küçük çantayı masanın üzerine bıraktı.

SORU 10 10 10 10 10-“Geliverdi” fiilinin çatısı, aşağıdakilerden hangisidir? A)Edilgen-geçişli B)Etken-geçişli C)Etken-geçişsiz D)Edilgen-geçişsiz

SORU 11 11 11 11 11-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı bir eylemdir? A)Pehlivanlar güreşten önce kucaklaştılar. B)Arkadaşlarıyla vedalaşırken tek tek el sıkıştı. C)Bekçi gelince çocuklar kaçıştılar. D)Hızlı hızlı yürüyünce kafileye yetişti.

SORU 12 12 12 12-Hangi cümlenin yüklemi dönüşlü bir fiildir? A)Kardeşim birdenbire karşıma dikildi. B)Çocuk tabaktaki meyveleri yedi. C)Ev sahibi bizi kapıya kadar geçirdi. D)Annesi bize pencereden el salladı.

SORU 13 13 13 13 13-Aşağıdaki cümlelerden hangisinde dönüşlü bir eylem kullanılmıştır? A)Ona yardım edemediğim için çok üzüldüm. B)İnsanların birbirlerini sevmeleri gerektiğini düşünüyorum. C)Okulların kapanmasına az bir zaman kalmış. D)Annesinin hastalığını ona söylememişlerdi.

SORU 14 14 14 14 14-Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi çatısı bakımından farklıdır? A)Evin bütün odaları boyanıyor. B)Okula giderken her gün taranıyor. C)Sınavlara çok iyi hazırlanıyor. D)Bayramlık elbiselerini giyiniyor.

SORU 15 15 15 15 15-Yüklemi geçişli olduğu hâlde nesne kullanılmamış cümle aşağıdakilerden hangisidir? A)Çok aradı ama bulamadı. B)Kitabı hazırlarken çok çalıştı. C)Okula kısa zamanda alıştı. D)Televizyondan halka seslendi.

SORU 16 16 16 16 16-Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, ötekilerden farklıdır? A)Bu kitabı seninde okumanı istiyorum. B)Saatlerce seni burada bekledim. C)Söylediklerimi yapacağımı biliyordu. D)Sınavı kazanamasan çok üzülme.

SORU 17 17 17 17-Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, dönüşlüdür? A)Mendilini katlayıp cebine koydu. B)Sabahleyin yola çok erken çıktı. C)Dışarı çıkmak için hazırlandı. D)Arkadaşıyla buluşmak üzere sözleşti.

SORU 18 18 18 18 18-”Fark etmelisiniz.” fiilinin çatı özellikleri, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A)Etken-geçişsiz B)Etken-geçişli C)Dönüşlü-geçişli D)İşteş-geçişsiz

SORU 19 19 19 19 19-“Alıverdi” fiilinin çatısı, aşağıdakilerden hangisidir? A)Edilgen-geçişli B)Etken-geçişli C)Etken-geçişsiz D)Edilgen-geçişsiz

SORU 20 20 20 20-hangi cümlenin yüklemi edilgen çatılı bir fiildir? A)Bahçedeki ağaçlar iki ayda bir sulandı. B)Bütün gün evin etrafında dolandı. C)Çocuklar soba yanınca ısındı. D)İnşaatı bitirince uzun süre dinlendi.

SORU 21 21 21 21-Aşağıdaki cümlelerin hangisi ettirgen yapılı fiildir? A)Pişirdiği yemek çok hoşuma gitti. B)Çocukcağızın hâli oradaki herkezi ağlatmıştı. C)İnsan selinin içinde yalnız yaşıyor. D)Başarılı olmak için çok kitap okutmalıyız.

SORU 22 22 22 22-aşağıdakilerin hangisinde işteş çatılı fiil yoktur? A)Rüzgâr eser, dallarınız atışır, B)Kuşlarınız birbiriyle ötüşür, C)Ören yerler bu bayramda pek üşür, D)Sümbül niçin yaslı bakışır,dağlar?

SORU 23 23 23 23-Hangi cümlenin yüklemi etken çatılıdır? A)Sokaklar Cumhuriyet Bayramı için süslendi. B)Misafirler için çok güzel yemekler hazırlandı. C)En ince ayrıntısına kadar bütün hazırlıklar tamamlandı. D)Ahmet şaşkın şaşkın etrafına baktı.

SORU 24 24 24 24-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem oldurgandır? A)Ona bir şarkı daha söylettim. B)Dünkü gazetede çıkan haberler beni korkuttu. C)Gazetedeki haberi büyük bir ilgiyle okuttu. D)Elbisemi yeni temizlettim.

SORU 25 25 25 25 25-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, ettirgen değildir? A)Arka bahçeye küçük bir çukur kazdırdı. B)Çocuklara renkli kartonlardan ev yaptırıyorduk. C)Yaşlı kadın, mektubu küçük torununa okuttu. D)Görüşme öncesinde gazetecileri saatlerce bekletti.

SORU 26 26 26 26-Aşağıdaki cümlelerin hangisi oldurgandır? A)Sınıfı kahkahalarla güldürdü. B)Ali’ye dilekçe yazdırdım. C)Başından geçenleri ona anlattırdım. D)Bu kaseti herkese dinlettirdik.

SORU 27 27 27 27 27-Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi çatısı bakımından farklıdır? A)Aynanın karşısında taranıyor. B)Erkenden kalkmış yıkanıyor. C)Okul çantaları hazırlanıyor. D)Yeni elbisesini giyiniyor.

SORU 28 28 28 28-Aşağıdaki cümlelerden hangisi geçişlidir? A)Üzümcü, küfeyi yavaşça yere bıraktı. B)Pencerenin önünde ona bakıyordu. C)Küfenin altında iki büklüm gidiyordu. D)Soluklanıp, derin derin mavi denize baktı.

SORU 29 29 29 29 29- Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi çatısı bakımından farklıdır? A)Kanatları düşmüş uyumuş. B)Bir sabah vakti bir kuş gelmiş. C)Sallanmışım tahta beşikte. D)Yıldızlara uçalım demiş.

SORU 30 30 30 30 30-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişli hâle getirilmiştir? A)Olayları ilk önce o başlattı. B)Derslerine çalışması gerektiğini hatırlattı. C)Bulaşıkları güzelce yıkattı. D)Bütün eşyaları bana taşıttı.