Embriyonik ve Fetal Dönem Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

Embriyonik Dönem Embriyon, döllenmeyi takiben 8. haftanın sonuna kadar belirgin insan görünümü kazanır. Temel organ ve sistem gelişimi, ilk 8 haftada çok hızlıdır. Teratojenite etkisi daha fazla.

Embiyonik Kıvrımlar Bu dönemde  Endoderm daha ileri seviyede farklılaşır. Üç tabakalı disk  Silindirik şekle girmeye başlar. Kıvrımlar  Hem kraniyokaudal hem de mediyolateral yönlerde ve üç boyutlu düzlemde gerçekleşir.

Embiyonik Kıvrımlar En önemli etken  Çeşitli embriyonik yapıların gelişim farkları. Uzunlamasına (Kraniyokaudal) Kıvrılma: - Embriyonun baş ve kuyruk bölgeleri, ventral yönde hareket eder.

Embiyonik Kıvrımlar Kaudalden kraniyale doğru sırasıyla: - Nöral plak - Bukkofaringeyal zar - Kardiyojenik alan vardır. Septum Transversum: Kardiyojenik alanla embriyonun kraniyal kenarı arasındadır.

Embiyonik Kıvrımlar Kıvrılmanın Sonuçları: - Bukkofaringeyal zar  Gelecekteki ağız bölgesine, - Kardiyojenik alan  Gelecekteki göğüs bölgesine, - Septum transversum  Kardiyojenik bölgenin kaudaliyle vitellüs kesesinin boynu arasına yerleşir.

Embiyonik Kıvrımlar Katlanmaya Yol Açan Faktörler: - Kraniyokaudal Yönde: MSS’nin uzunlamasına hızlı büyümesi - Mediyolateral Yönde: Somitlerin hızlı büyümesi

Kuyruk Kıvrımı Kaudal kıvrım, kraniyalden daha sonra olur (22. ve 23. günler). Nöral tüp ve somitler, vitellüs kesesinin kaudal ucu üzerinde hızla uzar  Kaudal kıvrılma başlar. Kıvrılma esnasında  Vitellüs kesesinin bir kısmı son bağırsağın yapısına katılmak üzere embiyonun içine katılır. Allantoyis ise  Kısmen embriyona katılır.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma Sağ ve sol lateral vücut duvarları  Mediyan düzleme doğru ilerler. Embriyonik diskin kenarları, ventral olarak birleşir. Sonuçta, embriyon silindirik şekle girer.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma Vitellüs kesesi  Ventral ve lateral karın duvarları oluşurken, orta bağırsağı meydana getirmek üzere embriyona katılır. Orta bağırsak  6. haftanın sonuna kadar tüp halini alır  Vitellüs kesesinin boynunda, vitellüs kesesi sapını oluşturur. Lateral kıvrımlar ventralde birleşir  Umblikal kordon meydana gelir.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma Embriyonik kıvrımlar tamamlanırken: - Amniyon boşluğu genişler. - Amniyotik membran tüpü oluşur. - Bu tüp  Vitellin kanalın ve bağlantı sapının etrafındadır.  Buna, umblikal kordon denir.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma Umblikal kordon uzadıkça: - Vitellin kanal darlaşır. - Vitellüs kesesi cismi, umblikal kılıfın içinde kalır. Vitellüs kesesi ve vitellin kanal, normalde doğuma kadar kaybolur. Amniyonun genişlemesi  Embriyonun serbestçe büyüyüp gelişebileceği bir ortam.

Endodermin İleri Derecede Farklılaşması 4. Haftada  Endodermal bağırsak tüpü ortaya çıkar. Bağırsak tüpünün sınırları: - Kraniyalde  Bukkofaringeyal Membran - Kaudalde  Kloaka Membranı - Ortada  Vitellin kanala açılır.

İlkel Bağırsağın Bölümleri Faringeyal Ön (Foregut) baş kıvrılması Orta (Midgut) enine kıvrılma Son (Hindgut) kuyruk kıvrılması

İlkel Bağırsaktan Meydana Gelen Yapılar Mide – Bağırsak ve solunum yolları epiteli Tonsil, tiroid, paratiroid, timus, karaciğer ve pankreasın parankimleri Mesane ve üretra epitelinin büyük kısmı Timpanik boşluk ve östaki borusu epiteli

4. Hafta Embriyon düzdür. Nöral tüp oluşur. 26. güne kadar  Üç çift faringeyal yay görülebilir. Ön nöropor kapanır. Ön beyinde belirgin büyüme gözlenir. Üst ekstremite tomurcukları.

4. Hafta Lens plakları gözlenir. Sonlarına doğru  4. faringeyal yay çifti de gözlenir. 4. Hafta sonundaki en belirgin yapılar: - Somitler - Yutak yayları

5. Hafta Baş gelişimi daha hızlıdır. İkinci faringeyal yay  3. ve 4. yayların üzerinde gelişir  Servikal Sinüs denilen yapı meydana gelir. Kol ve bacak tomurcukları, belirgin olarak seçlebilir.

6. Hafta Üst ekstremitede  Dirsek ve bilek bölgeleri seçilebilir. İlk iki faringeyal arkus arasındaki oluktan dış kulak yolu, buradaki kabartıdan dış kulak avrikulası meydana gelir. Retina pigmentleri görülmeye başlanır.

7. Hafta İlkel bağırsakla vitellüs kesesi arasında vitellin kanal meydana gelir. Bağırsaklar  Umblikal kordonun proksimal kısmından embriyon dışı sölom boşluğuna geçer  Fizyolojik Umblikal Herniasyon. El plaklarında çentikler belirir.

8. Hafta El parmakları, kısa ve perdelidir. Ayak plaklarında çentikler belirir. Kafa derisinde damar pleksusu gözlenir. Belirgin insan şekli görülür. Baş / Vücut Oranı = 1 / 2 Boyun bölgesi meydana gelir. Göz kapakları daha belirgindir. Bağırsaklar umblikal kordondadır.

8. Hafta Gözler genellikle açıktır. Dış kulak avrikulası, son şeklini almaya başlar. Dış genital ayrımı zordur.

Fetal Dönem 9. haftadan doğuma kadar olan süreyi kapsar. Esas olarak, organ sistemlerinin olgun laşması ve büyümesi görülür. Baş gelişimi daha yavaştır. 4.-6. aylarda  Vücut gelişimi çok hızlıdır. 7.-9. aylarda  Ağırlık artışı ön plandadır.

Fetal Dönem Fetal yaşın belirlenmesi  Baş-kalça (CRL) uzunluğu Bu dönemdeki en belirgin değişiklik  Baş gelişiminin vücuda göre daha yavaş olmasıdır.

9.-12. Haftalar 9. Hafta: - Yüz geniş - Gözler birbirine uzak - Göz kapakları birleşik - Bacaklar kısa - Karaciğer  Hematopoez merkezi

9.-12. Haftalar 12. Haftanın sonuna doğru: - Üst ekstremitelerin uzaması tamamlanır. - Birincil kemikleşme merkezleri ortaya çıkar. - Cinsiyet ayrımı yapılmaya başlanabilir. - Kan yapımı (hematopoez) işlevi  Karaciğerden dalağa geçer.

9.-12. Haftalar İdrar oluşumu başlar. Umblikal herniasyon  Bağırsaklar, 11. haftaya kadar karın boşluğuna geri döner.

13. – 16. Haftalar Başın orantısal büyüklüğü azalmıştır. Alt ekstremitelerde uzama meydana gelir. Ekstremite hareketleri  8. haftada başlar, 14. haftada koordine olur. Etkin iskelet kemikleşmesi görülür. Kafa derisinde saç belirir.

13. – 16. Haftalar Overler  16. haftaya kadar farklılaşır  Primordiyal folliküller içerir Dış kulaklar  Asıl konumlarına yakın yere gelir.

17. – 20. Haftalar Büyüme yavaşlar. Alt ekstremitelerin uzaması tamamlanır. Fetal hareketler hissedilmeye başlanır. Deri  Kazeöz verniksle (peynirimsi maddeyle) kaplıdır.

17. – 20. Haftalar Kazeöz Verniks Nedir ? - Fetus derisindeki yağ bezlerinin salgısın dan ve ölü epitel hücrelerinden meydana gelir. - Fetusun ince derisinin dış etkilerden korunmasında görev alır. Lanugo görülür: - Fetusu kaplayan ince tüylerdir. - Kazeöz vernikse desteklik sağlar.

17. – 20. Haftalar Kaşlar ve saç  20. haftada görülür. Kahverengi yağ dokusu  17. haftada meydana gelir. Uterus  18. haftaya kadar oluşur. Testisler  20. haftaya kadar inmeye başlar.

21. – 25. Haftalar Ağırlık artışı belirgindir. Deri: Buruşuk ve saydam. Kan damarları dolayısıyla kırmızı görünümlü. Hızlı göz hareketleri  21 .haftada başlar. Akciğerler kanaliküler aşamadadır. 24. haftada: - Sürfaktan salgısı - Tırnak oluşumu

26. – 29. Haftalar Bu haftalar arasında doğan prematür bebeklerin yaşama ihtimali, sürfaktan salgısı dolayısıyla biraz daha fazladır. Akciğerin parankim ve damar yapısı gelişmiştir. MSS  Solunum hareketlerini ve vücut ısısını kontrol etmeye başlar. Lanugo ve saçlar belirgindir.

26. – 29. Haftalar Ayak başparmağı belirgindir. Derialtı yağ dokusu gelişir  Kırışıklıklar gider. Dalak  28. haftaya kadar hematopoeze devam eder. Daha sonra, kan yapım işlevini Kemik İliği üstlenir.

30. – 34. Haftalar Deri pembe görünümlü ve düzgündür. Üst ve alt ekstremiteler tombuldur.

35. – 38. Haftalar Fetus bu dönemde şişmandır. 36. haftaya kadar  Baş ve karın çevresi eşittir.  Daha sonra, karın çevresi daha geniş hale gelmeye başlar. Testisler: - 28.-32. haftalar arasında skrotuma inmeye başlar. - Miyadındaki bebeklerde, genellikle skrotumdadır. - Prematürlük durumunda  İnmemiş testis görülebilir.

35. – 38. Haftalar Sürfaktan  Doğumdan önceki son iki haftada artış gösterir.