KENELER ve KIRIM KONGO KANAMALI ATEŞİ Erhan YALÇIN Dr.Biray OKUMUŞ Veteriner Hekim Veteriner Hekim Erzurum Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü 2006-Erzurum

KENELER

Keneler en önemli hastalık vektörleridir 866 tanımlanmış tür var

Keneler

Argasidae ve Ixodidae aileleri yer alır Argasidae (yumuşak keneler) 120 tür Argas Ornithodoros Otobius Ixodidae (sert keneler) 680 tür Ixodes Rhipicephalus Boophilus Dermacentor Haemaphysalis Hyalomma Ambylomma

Kenelerin Morfolojileri

Ixodidae Argasidae Scutum var Scutum (kitin yaka) yok Larva, nimf ve dişide yaka şeklinde, erkeklerde dorsal yüzeyi kaplar Capitulum üstten görülür Argasidae Scutum (kitin yaka) yok Capitulum üstten görülmez (larva hariç)

ARGASİDAE IXODIDAE Çok-konutlu kenelerdir Bir, iki veya üç konutlu özellik gösterirler Kısa sürelerle defalarca kan emerler Her gelişme dönemi doyana kadar kan emer ve gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya geçer Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar Dişiler yumurtladıktan sonra ölür (2000-15000) 2-7 nimf aşaması var Bir nimf aşaması var

Larva Nimf Erkek erişkin kene Dişi erişkin kene Nimf (deriye yapışmış) Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş

Kenelerde Gelişme Bir konutlu gelişim İki konutlu gelişim Boophilus spp. H.detritum H.marginatum H.a.anatolicum* R.bursa I.ricinus H.a.excavatum R.turanicus D.marginatus

I. Konak Yumurtalar III. Konak II. Konak Larva I.konakta beslenir Larva yeni konak arar Beslenen larva toprağa düşer Larva yumurtadan çıkar I. Konak Yumurtalar Larva nimfe dönüşür Beslenen dişi erişkin kene toprağa düşer III. Konak II. Konak Dişi erişkin kene III.konağa yapışır ve beslenir Nimf II.konağa yapışır ve beslenir Nimf erişkin keneye dönüşür

Kenelerde Vektörlük En etkin biyolojik vektörlerdir Özellikle Ixodidae türleri çok önemli Rikettsia (Ehrlichia, Coxiella, Anaplasma, Rickettsia) Virus (Flaviviridae, Bunyaviridae, Reoviridae, Rhabdoviridae) Bakteri (Borrelia, Francisella, Klebbsiella, Dermatophilus, Staph.) Protozoon (Theileria, Babesia, Hepatozoon)

KENELERLE MÜCADELE Eradikasyon olanaksız Amaç: kene populasyonunu kabul edilebilir düzeyde tutmaktır Evcil hayvanların akarisidler ile ilaçlanması Kenelerin yaşam alanlarının değiştirilmesi Konak hayvanların ortadan kaldırılması Biyolojik Kontrol Yaban hayvanı ve çevre ilaçlaması

Evcil Hayvanların İlaçlanması Periyodik ilaçlamalar Yapılabilecek en etkili uygulamalardır Kene populasyonunu azaltmak açısından önemli İlaçlama stratejileri Yoğun kene mücadelesi Stratejik kene kontrolü (Entegre kene kontrolü) Minimal kene kontrolü Uygulama şekli Sığırlarda İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar Koyunlarda Toplu banyo uygulamaları

Kenelerin Yaşam Alanlarının Değiştirilmesi Herbisidal ilaç kullanımı Arazi (anız) yakma* Arazinin sürülmesi* Kuru yaprak tabakasının hatta orman taban örtüsünün kaldırılması *Ekolojik bozulmaya yol açabilir, ancak zorunlu hallerde denenebilir

Konak hayvanların ortadan kaldırılması KKKA örneğinde Populasyon artışı durumunda tavşan ve kargaların avlanması Ekolojik zarar getirebilir

Çevre ve yaban hayvanı ilaçlaması Çevre ilaçlaması Yerleşkelerde – EVET Doğada - OLANAKSIZ Yaban hayvanı ilaçlaması Geyiklerde- UMUT VERİCİ Tavşan ve kuş ???

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi

Tarihçe 1944 -1945 yılı yaz aylarında Batı Kırım steplerinde görülmüş, Kırım Hemorajik Ateşi adı verilmiş 1956 yılında Zaire’ de ateşli bir hastadan izole edilmiş, Congo virus olarak adlandırılmış 1967 yılında 5’i laboratuvar kaynaklı 12 KKHA olgusundan virus yeni doğan farelere injekte edilerek izole edildi 1969 yılında Congo virus ve Kırım Hemorajik Ateşi viruslarının aynı virus olduğu gösterildi** Simpson DIH. Viral haemorrhagic fevers of man. Bull Wld hlth Org 1978; 56: 819-32. http://www.angelfire.com/punk/lymedisease/cchf56.html

Bunyaviridae Hantavirus gurup Bunyavirus gurup Nairovirus gurup Phlebovirus gurup Tospovirus gurup Crimean-Congo hemorrhagic fever virus Dera Ghazi Khan virus Hughes virus Group Nairobi sheep disease virus Group Qalyub virus Group Sakhalin virus Group Thiafora virus Group * http://www.virology.net/Big_Virology/BVRNAbunya.html

Bunyavirusların özellikleri Küresel yapıda, zarflı viruslardır 90-100 nm çapındadır, Nükleoproteinle birleşik tek sarmal RNA’ları vardır Yüzeylerinde iki glikoprotein bulunur (nötralizasyon ve hemaglütinasyondan sorumlu), Sitoplazmada çoğalır Viriyonunda transkriptazı vardır Yakın akraba üyeler arasında RNA segment alışverişi olabilir

KKHA virusunun özellikleri Nisbeten dayanıksızdır, konakçı dışında yaşayamaz. Ultraviole ile hızla ölür 56° C’ de 30 dk.da inaktive olur Kanda 40°C’de 10 gün yaşayabilir %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarlıdır Hücre kültürlerinde üretilebilir Ribavirine invitro duyarlıdır Mevcut sistemlerde yüksek konsantrasyonda üretilememesi nedeniyle biyoterörizm ajanları arasında ilk sıralarda yer almamaktadır

Epidemiyoloji ve Bulaşma Hastalık sıklıkla Afrika, Asya, Orta Doğu ve Doğu Avrupa’da endemiktir. KKKA’nın son yıllarda Kosova, Arnavutluk, İran, Pakistan ve Güney Afrika’dan sporadik vakaları ve epidemileri de bildirilmiştir.

Risk altındaki ülkeler CCHF virus izolasyonu

Türkiye de Kırım Kongo 2002-2003 ve 2004 Yılları Sağlık Bakanlığı KKKA Verileri

2002 yılında 17 vak’a, 2003 yılında 133 vak’a, 2004 yılında ise (445 şüpheli vak’a) 249 kesin KKKA vak’ası belirlenmiştir. 2003 yılında 6 doğrulanmış KKKA ölüm vak’ası, 2004 yılında ise doğrulanmış 13 KKKA ölüm vak’ası olmuştur.

2004 yılında kkka görülen iller ve ölüm görülen iller

Epidemiyoloji Virüs, bir çok evcil ve yabani hayvanı enfekte etmekte ve hastalık hafif seyretmektedir. Hayvanlardaki hastalık enfekte kenelerin ısırması ile başlamaktadır. Virus, sığır ve koyun gibi büyük memeliler ile tavşan ve kirpi gibi küçük memelilerde belirtisiz infeksiyon ve bir hafta kadar süren geçici viremi yapar İnsanlarda ise KKHA hastalığını oluşturur

Epidemiyoloji Virus, vektör kenelerin tüm formlarından izole edilebilir Vektör kenelerin larval ve nimfal fazı, Avrupa ve Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde gösterilmiş Bu kuşlar virusun iki kıta arasında taşınmasında rol oynamış olabilir İnfekte keneler arasında trans-ovariyan ve transdatial geçiş vardır

Epidemiyoloji Erişkin keneler, kan emdiği sırada virusu infekte hayvanlardan aldıktan sonra; Virus 36 saat içinde replike olmaya başlar 3-5 gün sonunda virus maksimum seviyeye ulaşır Virus titresi azalarak aylarca devam eder İnfekte kene aylarca virus bulaştırabilir Gonzalez JP, et al. Res Vir 1991; 142 (6): 483-8.

Epidemiyoloji KKHA mevsimsel özellik gösterir, vektör kenelerin hareketleri sıcak mevsimde artar Eski SSCB’de Haziran-Temmuz aylarında olgu sayısı en fazla Güney Afrika Cumhuriyeti’nde olguların çoğu ilkbahar ve sonbahar da Genelde çoğu olgu Haziran-Eylül arasında Türkiye’de Mayıs-Ekim arasında görülmektedir

İnsanlarda KKKA Epidemileri Kene populasyonunun artışı ile doğrudan ilgili

KKHA risk grupları Tarım çalışanları Hayvancılık yapanlar - Çiftlik çalışanları - Çobanlar - Mezbaha çalışanları - Kasaplar Veteriner Hekimler Endemik bölgelerde görev yapan sağlık personeli Askerler Kamp yapanlar Deri fabrikası çalışanları RİSK ALTINDADIR

Bulaşma Kene ısırığı (veya ezilmesi) ile İnfekte hayvanların doku ve kanı ile temas İnfekte insanlardan (Genellikle Nozokomiyal)Laboratuvardan Hava yolu? İnfekte sütün içilmesi ile?

İnkübasyon Süresi Bulaşma yolu ile ilişkili Kene ısırığı 1-3 gün en fazla 9 gün İnfekte kan(4-13), doku vb. ile bulaşmada 5-6 gün en fazla 13 gün

Patogenez Virüsün primer replikasyon yeri bilinmemektedir Hastalığın erken döneminde viremi yüksektir Virüs temel olarak; Mononükleer hücreleri Endoteli Karaciğer hücrelerini etkiler Endotel bütünlüğünde bozulma Koagülasyon sisteminde bozulma Massif kutanöz ekimoz

Başlangıç Semptomları (Nonspesifik) Sıklıkla ani başlayan Ateş Baş ağrısı, Aşırı halsizlik, yorgunluk, Eklem ve kas ağrısı, Karın ağrısı, Bulantı, kusma ve ishal,

Başlangıç Semptomları (Nonspesifik) Boğaz ağrısı, Konjunktivit, Sarılık, Fotofobi, Duygu-durum değişikliği

Başlangıç Bulgularını Takiben (Kanama Bulguları) Deri altına kanama (Peteşi, Ekimoz), Burun kanaması, Diş eti kanaması, Hemoptizi, Hematemez, Melena, Hematüri, Metroraji, İç organlarda kanama.

Başlangıç Bulgularını Takiben Hepatomegali Lenfadenopati Konfüzyon Taşikardi

Ciddi ve Ağır Seyreden Olgularda Hastalığın İlerleyen Dönemlerinde Şok Santral sinir sistemi fonksiyon bozukluğu Koma Karaciğer yetmezliği Böbrek yetmezliği Solunum yetmezliği DIC

Prognoz Hafif ve orta derecede klinik seyir gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir İyileşen olgularda sekel görülmez Mortalite oranı ortalama % 30 (% 8-80) Ölüm klinik bulguların 2. haftasında görülür

Tanı Trombositopeni Lökopeni AST, ALT yüksekliği LDH ve CK yüksekliği Total protein düşüklüğü Hiperbilurubinemi PT, aPTT uzaması

TEDAVİ Destek tedavisi Koagülayon bozukluğunun düzeltilmesi Sedasyon ve analjezi Araştırılmakta olan tedaviler İmmun tedavi İmmun serum Monoklonal antikorlar Antiviral tedavi Ribavirin

Korunma ve kontrol Hasta ve hastanın sekresyonları ile temas sırasında mutlaka üniversal önlemler (eldiven, önlük, gözlük, maske vb.) alınmalıdır. Hayvan kanı, dokusu veya hayvana ait diğer vücut sıvıları ile temas sırasında da gerekli korunma önlemleri alınmalıdır. Konakçılar kenelerden uzak tutulmalı ve kenelerin kan emmeleri engellenmelidir.

Korunma ve kontrol Kenelerin bulunduğu alanlardan kaçınılması Kenelerin yaşayabileceği alanlarda bulunulması durumunda, Vücut belirli aralıklarla kene yönünden muayene edilmeli; Vücuda yapışmamış olanlar dikkatlice toplanıp öldürülmeli, Yapışan keneler ise kesinlikle ezilmeden ve kenenin ağız kısmı koparılmadan (bir pensle sağa sola oynatarak, çivi çıkarır gibi) alınmalıdır.

Korunma ve kontrol Piknik amaçlı olarak su kenarları ve otlak şeklindeki yerlerde bulunanlar Döndüklerinde, mutlaka üzerlerini kene bakımından kontrol etmeli ve kene varsa usulüne uygun olarak vücuttan uzaklaştırmalıdır. Ormanlarda çalışan işçilerin ve ava çıkanların lastik çizme giymeleri veya pantolonlarının paçalarını çorap içine almaları kenelerden koruyucu olabilmektedir.

Korunma ve kontrol Hayvan sahipleri Hayvanlarını kenelere karşı uygun akarisitlerle ilâçlamalı, Hayvan barınakları kenelerin yaşamasına imkân vermeyecek şekilde yapılmalı, Çatlaklar ve yarıklar tamir edilerek badana yapılmalıdır. Kene bulunan hayvan barınakları uygun akarisitlerle usulüne göre ilâçlanmalıdır.

Korunma ve kontrol Kene enfestasyonlarından korumak için repellent olarak bilinen böcek kaçıranlar dikkatli bir şekilde kullanılabilir. Kenelerin çevrede çok olması halinde mera, çayır, çalı, çırpı ve gür otların bulunduğu yerler gibi kenelerin yaşamasına müsait alanlarda, diğer canlılara ve çevreye zarar vermeden, insektisit uygulamalarına başvurulabilir.

Korunma ve kontrol Açık alanlarda yapılabilecek kene mücadelesi amacıyla, her bir hektara aktif madde olarak carbaryl ve propoxur hektara 2 kg, deltamethrin ve lambda-cyhalothrin 0,003-0,3 kg, permethrin 0,03-0,3 kg, pirimiphos-methyl ise 0,1-1 kg olarak uygulanabilmektedir. Kene popülâsyonunun kontrolünde biyolojik yöntemlerin kullanılmasına ilişkin çalışmalar da yürütülmektedir.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Tek kullanımlık malzemelerin bulundurulmasına ve kullanılmasına önem verilmeli, enfekte atıklar ve tekrar kullanılmayacak olan malzemeler yakılarak imha edilmelidir. İzolasyon önlemlerinin başlıcalarını ellerin yıkanması, hastaların ayrılması, koruyucu elbiselerin giyilmesi, iğne ve şırıngalar ile hastaya ait kan, dışkı, idrar vb. materyallerin güvenli bir şekilde definlerinin sağlanması oluşturmaktadır.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Dezenfeksiyon işlemlerinde: %5’lik çamaşır suyunun 1/10 ve 1/100’lük çözeltisi Sabun, deterjanlar, su Klorhekzidin veya iyot bileşikleri Ellerin dekontaminasyonunda %70’lik izopropil alkol kullanılabilir

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon %5’lik çamaşır suyunun 1/10’luk çözeltisi Hasta nakil araçlarının Hastaya ait vücut sıvılarının, idrar ve gaitanın (bu materyaller çözelti ile 5’ muamaele edildikten sonra tuvalete dökülmelidir.) Cesetlerin yıkanmasından sonra ceset dezenfeksiyonunda kullanılabilir.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon %5’lik çamaşır suyunun 1/100’lük çözeltisi Tıbbi malzemelerin Hastaya ait malzemelerin Dezenfeksiyon gereken yüzeylerin Tekrar kullanılabilir korunma malzemelerinin (elbise, eldiven, steteskop…) Dezenfeksiyonunda kullanılabilir.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Bunların dışında otoklav ile sterilizasyon Malzemelerin kaynayan suda 20’ muamele edilmesi viruslerin ölmesi için yeterlidir. Yüzey ve hastaya muamele sırasında kullanılan malzemelerin temizliğinde sabunlu veya deterjanlı sular kullanılabilmektedir.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Enfekte materyale temas durumunda: İğne batması durumunda iğnenin battığı yere %70'lik alkol 20-30 saniye uygulanır, sonra sabunlu su ile yıkanır. Hızlı akan su altında 20-30 saniye kadar tutulur. Hastanın kan veya vücut sıvılarına yine kazara bir temas olması halinde, enfekte materyale maruz kalan bölge sabunlu su ile iyice yıkanır. Şayet göze enfekte materyal sıçraması söz konusu olursa, bu durumda göz temiz su ile iyice yıkanmalıdır.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Ayrıca, enfekte materyale maruz kalan kişi, ateş ve diğer belirtiler yönünden iki hafta süreyle takip edilmeli ve ateş günde iki defa ölçülmelidir. Ateşin 38,5 °C veya üzerinde olması halinde gerekli müdahaleler yapılmalıdır.

Bugün Ne yapmalıyız Evcil hayvanların ilaçlanması Mart ayı başından itibaren Kişisel önlemler DEET Pyrethroid emdirilimiş elbiseler

Sonuç Hayvanlarda kene kontrolü Çiftçi eğitimi Ani etkili, uzun süre koruyucu pratik uygulamalar Çiftçi eğitimi Risk haritalarının oluşturulması Yaban hayatının gözlenmesi Mera, yağışlar ve avcılık ne durumda?? Tavşan populasyonundaki değişim Kuş populasyonu (karga, saksağan, keklik) Sığırlarda yapılacak serosurvey Türkiye’de KKKA’nın yaygınlığını ve riskli bölgeleri ortaya koyabilecektir

?

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Eldivenlerin dezenfeksiyonu: Eldivenler tek kullanımlık olmalıdır. Mümkün olmadığı durumlarda; Deterjanlı suda yıkanıp temiz su ile durulanmalı, delik olup olmadığı kontrol edilmeli ve kurutulmalıdır Elde takılı iken sabunlu su ile yıkanıp 1/100’lük çamaşır suyu çözeltisine 1’ daldırılır, havada veya kağıt havlu ile kurutulabilir.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Tıbbi malzemelerin dezenfeksiyonu: Termometreler 1/100’lük çözelti ile ıslatılmış kağıt havlu veya bezle silinebilir veya Aynı çözeltide 10’ bekletilebilir %70 lik izopropil alkolle ıslatılmış kağıt havlu veya bezle silinebilir ve 30 saniye beze sarılı olarak tutulur.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Tıbbi malzemelerin dezenfeksiyonu: Steteskopların metal parçaları %70 lik izopropil alkolle ıslatılmış kağıt havlu veya bezle silinebilir ve 30 saniye beze sarılı olarak tutulur veya 1/100’lük çamaşır suyu çözeltisi ile ıslatılmış kağıt havlu veya bez ile silinebilir

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Hastanın kullandığı malzemelerin dezenfeksiyonu: Hastanın kullandığı malzemeler deterjanlı suda yıkanıp 1/100’lük çamaşır suyu çözeltisinden geçirilir Lazımlık ördek gibi malzemelerin içine 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi eklenip tuvalete dökülmeli (tuvalet dezenfeksiyonu da yapılmalıdır.)

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Enfekte materyallerin yere dökülmesi halinde dezenfeksiyon Materyal fazla ise üzerine 1/10’luk az ise 1/100’lük çözelti dökülür 15’ beklenir 1/100’lük çözelti ile ıslatılmış bez ile enfekte materyal alınıp atılır Yüzey ise sabunlu veya deterjanlı su ile yıkanır

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Enfekte yüzey ve duvar temizliği: 1/100’lük çözelti ile silinir Daha sonra sabunlu ve deterjanlı sularla yıkanır

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Hasta yatağı ve koruyucu elbise dezenfeksiyonu: 1/100’lük çözeltide 30’ yıkanır Daha sonra sabunlu su ile temizlenir. Hastanın kullandığı şilte veya döşekler 1/10’luk çözelti ile ıslanıp sabunlu su ile yıkanır ve birkaç gün kurutulur.

İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon Konvaselan dönemde izolasyon ve dezenfeksiyon: Konvaselan dönemin 6. haftasına kadar idrarla virus atılabilir Bunun için idrar 1/10’luk çözelti ile 5’ muamele edilip tuvalete dökülmelidir.

Cenazelerin hazırlanması ve gömülmesi Cenazeyi hazırlayacak olan kişi öncelikle kendisi için koruyucu önlemleri (plastik önlük, kalın eldiven, maske, gözlük vb.) almalıdır. Ceset yıkandıktan sonra; 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile spreylenmeli ceset torbasına konarak kapatılmalı 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile tekrar spreylenmelidir.

Cenazelerin hazırlanması ve gömülmesi Ceset torbası mevcut değilse; Ceset yıkandıktan sonra yine 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile spreylenmeli İki katlı pamuklu bir bez ile sarılmalı 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile tekrar muamele edilmelidir Daha sonra plastik bir malzeme ile sarılmalı 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile tekrar spreylenmelidir.

Cenazelerin hazırlanması ve gömülmesi Daha sonra ceset tabutlanmalı ve mühürlenmelidir Yıkamanın yapıldığı bütün yüzeyler 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile dezenfekte edilmelidir.

Cenazelerin hazırlanması ve gömülmesi Cenazelerin taşınması sırasında, taşıma işlemini yapanlara da gerekli koruyucu önlemlerin aldırılması sağlanmalıdır Tabutun açılmasına müsaade edilmemeli ve gerekirse bir görevli eşliğinde defin işlemlerinin gerçekleşmesi sağlanmalı Mezarın derinliği en az 2 metre olmalı ve cenazeler tabutla gömülmelidir.

Cenazelerin hazırlanması ve gömülmesi Cenaze naklinde kullanılan araç 1/10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile yıkanmalı ve bu çözeltiye 10’ maruz bırakılmalıdır Araba, çözeltinin koroziv etkisi nedeniyle, iyice durulanmalı ve havada kurumaya bırakılmalıdır.

SUNUMUZ TÜRKİYE GENELİNDE BU KONU İLE İLGİLİ BİLGİLER IŞIĞINDA HAZIRLANMIŞTIR.