EDATLAR-BAĞLAÇLAR-ÜNLEMLER aslan gibi…. EDATLAR-BAĞLAÇLAR-ÜNLEMLER

E D A T L A R Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle öbekleşerek değişik ve yeni anlam ilgileri kuran, birlikte kullanıldıkları kelimelere cümlede anlam ve görev kazandıran kelimelere edat denir.

Dilimizde kullanılan başlıca edatlar şunlardır: Gibi, kadar, sanki, için, ile -den dolayı, -den ötürü, -den beri, -mek üzere, -e karşın, -e doğru, -e değin, denli, bile, -den öte, -den sonra, -den önce...

İçin: “amaç, sebep,uğruna,aitlik ve hakkında” anlamları verir. Sınavı kazanmak için çok çalıştı. => amaç Hızlı gittiği için kaza yaptı . => sebep Ömrü boyunca davası için yaşadı . =>uğruna Bizim için de bir oda ayırmışlar. => aitlik Onun için asrın müceddidi diyorlar. =>hakkında

Gibi : “benzetme,karşılaştırma,yaklaşıklık,kuşku” anlamları verir. Yosun gibi yeşil gözleri vardı. =>benzetme Ferrari gibi hızlı arabaları var. => karşılaştırma Verilen zaman doldu gibi . => yaklaşıklık Bu köpek bize saldıracak gibi . => kuşku

Göre : “ karşılaştırma, kadar,bakılırsa,göre” anlamları verir. Ahmet Mehmet’e göre daha çalışkandır. =>karşılaştırma Bildiğine göre anlatabilirsin. =>miktar Söylediklerine göre bu yıl Güneş tutulması olacakmış.=>bakılırsa Bana göre çok faydalı oldu. =>göre Sanki: “gibilik,onaylamama” Babam sanki bir aşçı. =>gibi Koşmadın da iyi ettin sanki .=>onaylamama

Üzere : “için,maksat,yaklaşık olma,şart” anlamları katar. Akşam oraya varmak üzere yola çıktılar. => için Sınavı kazanmak üzere dersine çalışmaya başladı.=>amacıyla Neredeyse gelmek üzereler. =>yaklaşık Yarın almak üzere veririm. =>şartıyla

Kadar : “benzerlik,değin,yaklaşıklık, gibi” anlamları verir. Bizim ev dağ kadar büyük. => benzerlik Sabaha kadar ders çalıştık. => değin Gittiğimiz yer buradan Yalova kadar vardı. => yaklaşıklık Yemiş kadar olduk. => gibi

İle # ve  bağlaç değil Uçakla Erzurum’a gittik . => araç İle: “araç,birliktelik,durum,ve” anlamı verir.Kullanıldığı yere göre tür değiştiren bir sözcüktür. İle = ve  bağlaç İle # ve  bağlaç değil Uçakla Erzurum’a gittik . => araç Okula babamla gittik. => birliktelik Araç sahanın ortasına hızla girdi. => durum Annemle babam her sabah namaza kalkarlar. => ve (bağlaç)

Yalnız: “ kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. “ama” anlamında kullanılıyorsa bağlaç ,”sadece” anlamında kullanılıyorsa edattır. Bu durumdan yalnız sen haberdarsın. => sadece(edat) Kitap okumak istiyorum ;yalnız uykum geliyor. => fakat (bağlaç)

Tek : tek = sadece => edat Ancak: “sadece” anlamında kullanılırsa edat, “ ama ,fakat “ anlamında kullanılırsa bağlaç olur. Ancak =sadece  edat Ancak= fakat  bağlaç Bu işi ancak sen başarabilirsin. =>sadece Akşama ancak gelirler . => zaman Seni anlıyorum ; ancak elimden gelen bir şey yok.=>fakat Tek : tek = sadece => edat Sınırı tek ben geçebildim. => Geziye tek sen katılacaksın. => Şu sıralar tek yaşıyorum. =>

Bir = sadece ----- edat Bir : Her zaman edat olarak kullanılmaz. K ulanıldığı yere ve anlama göre tür değiştirir. Bir = sadece ----- edat Akıllı bir sen mi varsın? Bu sesi bir ben duydum. Bir şikayetiniz var mı?

Mı: soru, pekiştirme , koşul, inkar anlamları katar. Beklediğimiz an geldi mi? Soğuk mu soğuk bir suya rastladık. Erken çıktık mı yetişiriz. Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?

B A Ğ L A Ç L A R Eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini, cümleleri birbirine bağlayan sözcük türlerine bağlaç denir. Bağlaçların üç görevi vardır : Eş görevli sözcükleri birbirine bağlar. Sözcük öbeklerini birbirine bağlar. Cümleleri birbirine bağlar. Dilimizde sık kullanılan başlıca bağlaçlar şunlardır: Ve, veya, ya da, ile, yahut, veyahut, de(da), ki, fakat, ama, meğer, zira, madem, mademki, oysa, oysaki, halbuki, yeter ki, ancak, yalnız, nitekim, üstelik, örneğin, gerek... gerek, ister ... ister, ne ... ne, hem ... hem vb.

“VE”: Aralarında birlik ve beraberlik bulunduğunu belirtmek üzere özneleri,nesneleri,tümleçleri,eylemleri ve cümleleri bağlar. “Pınar’ı ve beni babam çağırdı.”

“İLE”. Eş görevli sözcükleri birliktelik ,ilgisiyle bağlar “İLE”.Eş görevli sözcükleri birliktelik ,ilgisiyle bağlar. “ve” anlamında kullanıldığında bağlaç “birlikte ve araç” anlamında kullanıldığında ise edat olur. “ile” nin kurduğu başlıca anlam ilgileri: 1.Araç İlgisi:Otobüs ile gelecek. 2.Nitelik İlgisi:Dikkatle dinledik. 3.Neden İlgisi.Dalgınlıkla adama çarptı. 4.Birliktelik İlgisi:Arkadaşıyla parka gitti. 5.Zaman İlgisi:Geceyle gündüzü karıştırdık. 6.Ölçü İlgisi:Maydanozu kilo ile satmazlar.

“ÇÜNKÜ”: (zira) neden,sebep,açıklama anlamları katar. Bunları söylüyorum; çünkü başarılı olmanızı istiyorum. Ev yıkıldı ;çünkü temeli yoktu. Bakan toplantıya katılamıyor; çünkü uçak arıza yapmış.

“ Bir bildiğimiz var ki böyle söyledik.” “Ki” Bağlacı:Cümleleri bağlar.Cümleyi,ad ve ad soylu sözcüğü kendinden sonraki cümleye neden,sonuç,açıklama ilgisiyle bağlar. “ Bir bildiğimiz var ki böyle söyledik.” DİKKAT. “sanki, oysaki, mademki, belki, a(joker), halbuki, çünkü,eğerki,meğerki” ki bağlacı bitişik yazılır.

“DE” Bağlacı: Birliktelik ve eşitlik ilgisiyle bağlar. “Ahmet de gelecek.” “Ama,ise,bile,hem…hem Ne…ne,ya,ya…ya,ya da, Yoksa” diğer bağlaçlardır

“AMA”:Eşanlamlıları “fakat,lakin,ancak ,yalnız” “AMA”:Eşanlamlıları “fakat,lakin,ancak ,yalnız”. “neden ,dikkat çekme, şart,neden,sonuç” anlamarlı verir. Çok oluyorsun ama. Koştum ;ama değdi. Sizinle gelirim;ama akşama kalmayacaksak. “İSE” : Bağlaç “ise” “isem, isen,ise, isek, iseniz,iseler” olarak çekimlenmez. Ağlarsa anam ağlar,gerisi yalan ağlar. => bağlaç değil( o ise) Kırmızıysa bizim arabadır. => bağlaç (çekimlenmiyor)

“NE…NE” : Eş görevli kelimeleri birbirine bağlar “NE…NE” : Eş görevli kelimeleri birbirine bağlar.”ne…ne” bağlacının bulunduğu cümleler yapıca olumlu anlamca olumsuzdur. Yüklem genellikle olumludur;ama olumsuz da olabilir.

Ü N L E M L E R Ünlemler : Ünlem türündeki sözcüklerle, genellikle, belli durumlar karşısında gösterdiğimiz anlık tepkilerimizi dile getiririz : “Şaşırma, korkma, uyarı, sevinme, üzülme, istemeye istemeye kabul etme, bıkkınlık, rahatlama, isteklendirme, aşırı beğenme, aşırı beğenmeme, onaylama, sesleniş, ayıplama, alay, küçümseme, özlem, anımsama, acıma, yakınma” yalnızca ünlem kullanarak dile getirebileceğimiz anlamların bazılarıdır. Ünlemleri ses ve sözcük halinde olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz :

Ses halinde olan ünlemler : Ses halinde olan ünlemlerin başlıcaları şunlardır : A!(aaa!), e!(ee!), O! (Ooo!), Of!(Off...!), Uf!, Ah!, Ha!, Hay!, Tu!, Tü!, Eh!, Ay!, Ya!, Oh!, Tüh!, Üf!... Örnek : O! Nereye böyle? (şaşma, şakınlık) Ooo! Hoş geldin Ayşeciğim. (Beklenmezlikle birlikte sevinme) Vah zavallı adam!... (Acıma) Haa..! Unutmuşum yahu! (Hatırlama) Ah, şu insanlık! (Kızma, hoş görmeyiş) Eh, hayırlısı neyse o olsun! (Kabullenme) Eee..., Fazla uzun ettin! (Bıkkınlık)

Sözcük halinde olan ünlemler : Sözcük halinde olan ünlemlerin başlıcaları şunlardır : Aman!, Aman tanrım!, Eyvah!, Haydi!, Bravo!, Yazık!, Sakın!, Yaşa!, Allah!, Yarabbi!, Hoppala!, Hop!, Yuh!... Örnek : Eyvah, cüzdanım yok! (şaşkınlık, korku) Aman, bırak gitsin! (Bıkkınlık, usanç) Bravo! Bravo! Büyük başarı. (Takdir etme, övme) Hoppala, bir de bu çıktı. (Beklenmezlik) Sakın o odanın kapısını açmayın! (Uyarı) Yazık pek de gençmiş! (Üzüntü)