Bitkilerde Taşıma Sistemi Zafer Zengin Özel Yamanlar Fen Lisesi Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

I- BİTKİLERDE TAŞIMA SİSTEMİ A- Gazların Taşınması  Bitkilerde, hayvanlardaki gibi Özel bir solunum sistemi yoktur. Ancak, vücudun farklı kısımlarında gaz alış-verişini gerçekleştiren özel yapılar vardır. Bitkiler, hayvanlardan farklı olarak ışıklı ortamda karbondioksiti de ortamdan almak zorundadırlar.

1- Stoma (Gözenek)  Bütün bitkilerin yapraklarında ve otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur.  Stomanın kapatma hücreleri turgor basınçlarını artırıp azaltarak, açılıp kapanırlar. Bu sayede, gündüzleri CO2 alıp O2 vermeyi, geceleri ise 02 alıp CO2 vermeyi gerçekleştirirler.  Ayrıca ortam sıcaklığına göre farklı oranlarda terlemeyi sağlarlar  Stomalar genellikle gündüzleri açık, geceleri kapalıdırlar.

Stomaların açılıp & kapanması  Bütün bitkilerin yapraklarında ve otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur.  Stomanın kapatma hücreleri turgor basınçlarını artırıp azaltarak, açılıp kapanırlar. Bu sayede, gündüzleri CO2 alıp O2 vermeyi, geceleri ise 02 alıp CO2 vermeyi gerçekleştirirler.  Ayrıca ortam sıcaklığına göre farklı oranlarda terlemeyi sağlarlar  Stomalar genellikle gündüzleri açık, geceleri kapalıdırlar.

Stomaların açılması Işıklı Ortam Fotosentez Başlar Glikoz Üretilir Stoma Hücrelerinin Osmotik Basıncı Artar, pH Azalır Yoğunluk Artar Stoma Hücrelerine Su Girer Stoma Hücrelerinin Turgor Basıncı Artar Su, Stoma Hücrelerinin İnce Kısımlarına (Dış Çeper) Etki Ederek Stomaların Açılmasını Sağlar

Stomaların Kapanması Stoma Hücrelerinde Fotosentez ve Glikoz Üretimi Durur Üretilen Glikozlar Nişastaya Dönüştürülür Hücre İçi Yoğunluk Azalır, pH Artar Stoma Hücrelerine Su Girişi Durur Stoma Hücrelerin Kapanır

B- Madde Taşınması 2- Lentisel (Kovucuk)  Stomaların bozulmasıyla meydana gelmiş açıklıklardır.  Açılıp kapanma özelilikleri yoktur.  En çok gövdeler üzerinde, bazı kalın köklerde ve bazı bitkilerin meyveleri üzerinde bulunurlar. Sadece O2 alıp CO2 verirler. B- Madde Taşınması  Bitkilerde; yapraklarda oluşan besinin kullanım yerlerine (köklere) taşınmasını ve üst yapıların ihtiyacı olan su ve minerallerin köklerden alınıp üst dokulara taşınmasını sağlayan yapılara iletim demeti denir. Bunlar Fluem ve Ksilem’dir.

1- Fluem (Soymuk Borusu)  Fluem; soymuk boruları, arkadaş hücreleri, fluem parenkiması ve fluem sklerankiması’ndan oluşur.  Fluem canlı hücrelerden meydana gelir.  Fotosentez sonucu meydana gelen organik maddeleri kullanım ve depo yerleri olan köklere, köklerde üretilen amino asit ve azotlu bileşiklerin bitkinin üst kısımlarına taşınmasında görev yaparlar.  Fluem’de , yapraklardan köklere doğru ve köklerden yapraklara doğru olmak üzere çift yönlü madde taşınması görülür.  Hücreleri canlı olduğu için madde taşınması yavaştır. Floem borularında, ara çeperler kısmen eriyerek büyük porlar meydana geldiği için, bu yapılara kalburlu borular da denir.

2- Ksilem (Odun Borusu)  Ksilem; Trake, Trakeid, ksilem Parenkiması ve ksilem sklerankimasından meydana gelir.  Trakeler, gelişmiş bitkilerde bulunmaktadır. İki ucu açık, geniş ve uzun borulardır. En uzun trakelere tırmanıcı bitkilerde rastlanmaktadır.  Trakeitler, trakelere oranla daha dar ve iki ucu kapalı borulardır. Eğrelti otlarında ve açık tohumlu bitkilerde ksilem dokularında yalnız trakeitler bulunmaktadır.  Odun boruları topraktan alınan su ve suda erimiş inorganik maddelerin yukarı bölgelere taşınmasında görev yaparlar.  Hücreleri ölü olduğu için madde taşınması hızlıdır.  Ksilem hücrelerinde ara çeperler tamamen eridiği için mikroskobik borular oluşmuştur. Yan çeperler ise kalınlaşmıştır. Tek yönlü madde taşınması görülür.

Ksilem Borularında Taşıma Kök Basıncı  Kök hücrelerinin, içlerinde taşıdıkları organik maddelerden dolayı osmotik basınçları oldukça yüksektir. Yapraklarda meydana getirilen organik besinler sürekli, kullanım ve depo yerleri olan köklere taşınır.  Bu nedenle topraktaki en ufak bir nem dahi kök hücreleri tarafından emilir.  Ancak bu basınçla su en fazla 5 - 10 metre yukarılara taşınabilir. Suyun yüksek bitkilerde yapraklara kadar taşınmasında tek başına etkili değildir. Kılcallık  Odun borularının kılcal yapıda (mikroskobik borular) olması suyun yükselmesine neden olur.  Suyun kılcal borularda yükselmesi yavaştır ve kısa mesafelere taşınmasında etkilidir. Bundan dolayı kesilmiş olan dal ve yapraklar suya konursa bir süre daha canlılıklarını sürdürebilirler.

Adhezyon  Kılcal borular içerisindeki suyun çeper tarafından çekilmesidir. Böylece su, kılcal borular içerisinde ilerler. Kohezyon  Kılcal borular içerisindeki su moleküllerinin birbirini çekmesidir. Böylece su, kılcal borular içerisinde ilerler. Terleme  Suyun stomalardan buhar olarak atılmasına terleme denir. Terleme ile bitkilerde: * Fazla ısı vücuttan uzaklaştırılır. * Metabolizma sonucu oluşmuş fazla su atılır. * Topraktan minerallerin emilimi devam ettirilir. * Bu olayla fazla tuzlar atılmaz.

Terlemeyi Arttıran Faktörler:  Sıcak ve kurak hava  Neme doymamış hava  Rüzgazlı hava  Stomaların açık olması  Kutikulanın ince olması  Yaprak yüzeyinin geniş olması Stomların, yaprağın üst epidermisinde bulunması Terlemeyi Azaltann Faktörler:  Nemli hava  Kutikulanın kalın olması  Yaprakların dar ve iğne şeklinde olması Stomların, yaprağın alt epidermisinde ve içeri gömülmüş olarak bulunması  Stomaların kapalı olması