Rekabeti Bozucu Uygulamalar 03.04.2017 Rekabeti Bozucu Uygulamalar Sektörel Rekabet ve Tüketici Hakları Dairesi Başkanlığı

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Sunum İçeriği Giriş Telekomünikasyon Piyasalarının Özellikleri Rekabeti Bozucu Uygulamalar Yıkıcı Fiyat Uygulaması Çapraz Sübvansiyon Uygulaması Fiyat Ayrımcılığı Uygulaması Fiyat Sıkıştırması Uygulaması Rekabeti Bozucu Uygulamalara Karşı Yasal Altyapı – Dünya ve Türkiye Uygulamaları Sonuç Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Giriş Liberalleşmiş piyasalarda iş yapan işletmelerin çoğunluğu yoğun rekabet şartlarıyla birlikte diğer işletmelerin rekabeti bozucu çoğu eylemleriyle de karşı karşıya kalmaktadır. Yıkıcı fiyatlandırma, çapraz sübvansiyon, fiyat ayrımcılığı, fiyat sıkıştırması gibi çeşitli uygulamaların diğer piyasalara göre daha yoğun yaşandığı bu piyasalarda gerek devlet gerekse işletmeler tarafından gerçekleştirilen her türlü eylem beklenenden büyük etkilere yol açmakta ve bu durum söz konusu piyasaları düzenleyen sektöre özgü otoritelerin rolü ve etkinliğini gün geçtikçe arttırmaktadır Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Giriş Çoğu iktisadi konu üzerinde olduğu gibi rekabeti bozucu uygulamalar konusunda da görüşler temel olarak ikiye ayrılmaktadır. Bir görüşe göre rekabeti bozucu uygulamalar gerçekleştiren işletmeler genel olarak olumsuz bir hareket yapmaktadır. Ancak bu hareket tarzı, uzun vadede sektörde iş yapan diğer işletmelerin karlarını koruyabilmek amacıyla maliyetlerini mümkün olan en düşük seviyeye düşürmesine ve üretim etkinliklerini arttırmasına yardımcı olmakta; bu süreç içerisinde maliyetlerini düşürmek ya da verimi arttırmak gibi bir amaç gütmeyen toptancı ve perakendeci işletmelerin ise artan rekabet karşısında güç kaybetmesine yol açmaktadır. Bir başka deyişle rekabeti bozucu uygulamalar gerçekleştiren işletmeler uzun vadede kendi kazdıkları kuyuya düşecektir ki bu da toplam da toplum refahının pek fazla değişmeyeceği anlamına gelir. Dolayısıyla bu tarz sorunlar piyasa şartlarının emin ellerine bırakılmalıdır Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Giriş Bir diğer görüşe göre ise piyasaların işleyiş mantığının bozulması durumunda devletin aksaklığı düzeltmek için müdahele etmesi gereklidir. Bu bakış açısına göre rekabeti bozucu uygulamalar tehlikeli ve önlenmesi gereken davranışlardır ve yakalandıkları anda müdahele edilmelidir çünkü piyasalar belli bir seviyenin üzerindeki rekabet ihlallerinin yarattığı zararlı etkilerden kolaylıklar arınamaz. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Telekomünikasyon Piyasalarının Özellikleri Dikey entegre olmuş güçlü yerleşik işletmeciler. Özel sektör işletmecilerinin, yerleşik işletmecinin müşterilerini kendi hizmetlerini almak için ikna etmek durumunda olması. Yüksek sabit ve ortak maliyetlere katlanma zorunluluğu. Yerleşik işletmecinin altyapısını kullanma zorunluluğu. Firma bazında analiz yapmanın zorluğu. “Ortalama maliyet, değişken maliyet” gibi kavramlar yerine “Uzun dönemli artan maliyet” kavramının kullanılması. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Yıkıcı Fiyat Yıkıcı fiyat uygulaması, pazarı tekeline almak isteyen bir firmanın, ürün satış fiyatını, maliyetlerinin oldukça altına düşürerek, rakip firmaları piyasanın dışına itmesi ve gelecekte daha büyük kar elde etme amacıyla hareket etmesi olarak tanımlanabilir Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Yıkıcı Fiyat Yıkıcı fiyat uygulamasının mantığı oldukça basittir. Bu uygulamada, hakim konumda olan firma fiyatlarını belirli bir zaman aralığı süresince rakip firmaların piyasadan ayrılmalarına yol açacak veya piyasaya girmelerine engel olacak seviyede maliyetlerinin altına düşürür ve maliyetinin altında sattığı mal ya da hizmetlerin zararını rakip firmaları piyasadan çıkartıncaya kadar kendi kaynaklarından karşılar. Rakip firmalar piyasadan çıkınca ise tekel şekline dönüşerek fiyatları eski zararlarını karşılayacacak şekilde yükseltir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Yıkıcı Fiyatın Tespiti İçin Gerekli Unsurlar Firma tek başına fiyatı arttırabilecek ya da azaltabilecek kadar güçlü olmalıdır. Firmanın bu gücü diğer firmalarla dikey bütünlüğü, yüksek piyasa payına sahip olması, çapraz sübvansiyon yapabilme gücü gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Firmanın satış fiyatı maliyetlerinin altında olmalıdır. Hangi fiyatın maliyet altı olduğu ve yıkıcı fiyat kapsamında değerlendirilebileceği konularında farklı görüşler bulunmakla birlikte kanunlarda genel olarak belirlenen referans noktası fiyatların ortalama toplam maliyet veya ortalama değişken maliyetin altında olmasıdır. Telekomünikasyon sektöründe ise yıkıcı fiyat tespiti için fiyatlar uzun dönem artan maliyetin altında olmalıdır. Ekonomik anlamda dönemsel, piyasa hareketlerine göre fiyatlamanın yapılmadığı ve firmanın rakiplerin piyasa dışına itme amacıyla yıkıcı fiyat uyguladığına dair kanıt olmalıdır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Çapraz Sübvansiyon Çapraz sübvansiyon uygulaması birden çok alanda iş yapan bir firmanın iş yaptığı alanlardan birinde maliyetinin altında sattığı bir ürünün ya da hizmetin zararını iş yaptığı başka bir alandan elde ettiği aşırı karla karşılaması olarak tanımlanabilir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Çapraz Sübvansiyon Çapraz sübvansiyon uygulamasının temelinde birbirinden farklı iki pazarda iş yapan bir firmanın iş yaptığı pazarlardan birindeki güçlü durumunu kötüye kullanarak daha güçsüz olduğu diğer pazardaki rekabet gücünü arttırma amacı yatar. Dolayısıyla bu tarz bir uygulamaya girişmenin, dahası bu tarz bir uygulamadan başarı elde edebilmenin temel koşullarından biri birden çok piyasada iş yapmak ve bu piyasalardan en az birinde çok güçlü olmak olarak tanımlanabilir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Çapraz Sübvansiyonun Tespiti İçin Gerekli Unsurlar Firma birden çok alanda iş yapan bir firma olmalıdır. Firma iş yaptığı alanlardan en az birinde piyasayı etkileyecek kadar güçlü olmalıdır. Firmanın bu gücü diğer firmalarla dikey bütünlüğü, yüksek piyasa payına sahip olması, yıkıcı fiyat uygulayabilme gücü gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Firma zayıf olduğu pazarda maliyet ayrıştırması yapmamış olmalıdır ya da maliyet ayrıştırması yapmakla birlikte hizmeti maliyetin altında satıyor olmalıdır. Firma güçlü olduğu pazardan zayıf olduğu pazara finansal kaynak aktarıyor olmalıdır. Bu aktarım ise mevcut yasa, yönetmelik, tebliğ ve diğer hukuki altyapıya aykırı olmalıdır. Anlık ve yasalara uygun yapılan sübvansiyonlar analizden çıkartılmalıdır. Firmanın rakiplerini piyasa dışına itme amacıyla çapraz sübvansiyon uyguladığına dair kanıt olmalıdır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Fiyat Ayrımcılığı Fiyat ayrımcılığı uygulaması bir işletmenin ürettiği mal ya da hizmeti farklı müşteri gruplarına farklı fiyatla satıp bu uygulamadan normalin üzerinde kar ederek toplum refahını azaltması olarak tanımlanabilir. Fiyat ayrımcılığı konusundaki çoğu ekonomik kaynak bu uygulamanın monopolcü tarafından son ürünler üzerinde gerçekleştirilmesine odaklanırken bazı diğer kaynaklar da aynı uygulamanın dikey üretim zincirleri, düzenlenmemiş kar aktarımları ve son kullanıcı üzerindeki etkilerini inceler. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Fiyat Ayrımcılığı Fiyat ayrımcılığı doğrudan yapılabileceği gibi dolaylı olarak da yapılabilir. Doğrudan fiyat ayrımcılığı bir mal ya da hizmetin farklı kişilere farklı fiyattan satılması durumunda söz konusu olurken dolaylı fiyat ayrımcılığı aynı mal ya da hizmetin farklı kişilere aynı fiyattan satılmasıyla birlikte indirimler ya da ödemeler yoluyla tüketiciler arasında farklılık yaratarak gerçekleştirilir. Fiyat ayrımcılığı uygulamasının mantığı oldukça basittir. Bu uygulamada tekel gücüne haiz bir işletme müşterilerinin bir kısmına normal fiyatla sattığı bir mal ya da hizmeti piyasadaki bilgi asimetrisini, diğer müşterilerin o mala ya da hizmete ihtiyaç durumunu, coğrafi faktörleri veya sosyal yapıyı kullanarak diğer müşterilerine daha yüksek fiyata satar ve bu satıştan normalin üstünde kar eder. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Fiyat Ayrımcılığının Tespiti İçin Gerekli Unsurlar Firma aynı mal ya da hizmeti farklı müşteri gruplarına farklı fiyatlarla satıyor olmalıdır. Müşteriler kendilerine satılan mal ya da hizmetin başkalarına farklı fiyattan satıldığının farkında olmamalı ya da farkında olmakla birlikte daha farklı fiyat ödemeye gönüllü olmamalıdır. Farklı fiyat uygulamasını olumlu kılan herhangi bir yasal dayanak ya da sosyal uygulama bulunmamalıdır. Farklı fiyat uygulaması piyasanın şartlarının ve dolayısıyla fiyatların tüm aktörler için değişmekte olduğu geçiş dönemleri dışında yapılıyor olmalıdır. Anlık fiyat düzenlemeleri ile çapraz sübansiyon ve yıkıcı fiyat uygulamaları gibi rekabeti bozucu etkileri olan fiyatlandırmayı önlemeye yönelik fiyat değişiklikleri analizden çıkartılmalıdır. Ekonomik anlamda dönemsel, piyasa hareketlerine göre fiyatlamanın yapılmadığı ve firmanın toplum refahını azaltırken kendi kazancını arttırmak amacıyla fiyat ayrımcılığı uyguladığına dair kanıt olmalıdır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Fiyat Sıkıştırması Fiyat sıkıştırması, iş yaptığı bir piyasanın aktörlerinden bir ya da birkaçı ile dikey bütünleşik durumda olan bir işletmenin, bir başka deyişle iş yaptığı piyasaya hem hammadde sağlayıp hem de o piyasada perakende şekilde çalışan bir işletmenin; piyasadaki diğer aktörleri pazar dışına itme amacıyla kendi işletmesine sağladığı hammaddenin fiyatı dışındaki hammadde fiyatlarını normalin üstünde yükselterek ya da diğer işletmeler için hammadde fiyatlarını sabit tutarken kendi işletmesi için hammadde fiyatlarını düşürerek bu etkiyi perakende fiyatlara yansıtması ve dolayısıyla diğer işletmelerin kar marjı aralığını daraltması olarak tanımlanabilir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Fiyat Sıkıştırması İlk bakışta yoğun fiyat savaşlarıyla karıştırılabilecek olan bu durum tam rekabet ortamına yakın bir piyasada iş yapan ve her biri tüm hammadde sağlayıcılardan bağımsız olan işletmelerin uyguladıkları fiyat düşüşlerinden farklıdır. Gerçekte kar marjının düşüşünün bir çok sebebi bulunabilir. Piyasa durgunluk ya da doygunluk aşamasına gelmiş ya da tam rekabete yaklaşmış olduğu için karlar düşebilir fakat fiyat sıkıştırmasındaki özel durum bu anlatılanlardan çok daha farklıdır çünkü fiyat sıkıştırmasında yukarıdaki örneklerdeki gibi hem toplum refahı artmaz hem de piyasada iş yapan firmaların hayatta kalma şansları azalır. Dolayısıyla fiyat sıkıştırması rekabeti bozmakla birlikte toplum refahını da azaltan bir uygulamadır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Fiyat Sıkıştırmasının Tespiti İçin Gerekli Unsurlar Yerleşik işletmecinin toptan düzeyde yalnız başına veya perakende düzeydeki işletmesi ile birlikte piyasa şartlarını etkileyebilecek kadar güçlü olduğu kanıtlanmalıdır. Toptan ve perakende işletmeler birlikte önemli bir pazar payına sahip olmalıdırlar. Bu payın önemli olup olmadığı diğer işletmelerin hepsinin pazar payları toplamı ile toptan ve perakende işletmecinin toplam pazar payının karşılaştırılmasıyla elde edilebilir. Sıkıştırmayı yapan işletmenin rekabeti engelleyici bir amaçla yaptığı kanıtlanmalıdır. Toptan ve perakende birlikteliğine katılmak için engeller olmakla birlikte pazara giriş için de engeller olmalıdır. Müşterilerin büyük bir çoğunluğunun tercihlerini değiştirmesi bile pazarın yapısını sarsacak derece de büyük bir etki yaratmamalıdır. Perakende pazarda gözle görülür biçimde rekabet azalması yaşanmalıdır. (İleri durumlarda pazardan çıkışlar ve pazarın diğer aktörlerinin piyasa paylarında düşüşler yaşanabilir.) Sıkıştırma uzun süreli ve devamlı olmalıdır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Hepsi İçin Ortak Yorum Firma pazardaki avantajını (hakim konumunu) objektif olarak kötüye kullanıyor olmalıdır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalara Karşı Yasal Altyapı ABD 1890 Tarihli Sherman Yasası 1914 Tarihli Clayton Yasası 1914 Tarihli Trade Commission Yasası 1936 Tarihli Robinson-Patman Yasası 1996 Tarihli Telekomünikasyon Yasası Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalara Karşı Yasal Altyapı Avrupa Birliği Roma Antlaşması’nın 81 , 82 , 86 87 ve 89’uncu maddeleri. 7 Mart 2002 Tarihli ve 2002/19/EC Sayılı Erişim Direktifi 7 Mart 2002 Tarihli ve 2002/21/EC Sayılı Çerçeve Direktif 16 Eylül 2002 Tarihli ve 2002/77/EC Sayılı Elektronik Haberleşme Şebekeleri ve Hizmetlerinde Rekabet Direktifi 7 Mart Tarihli ve 2002/22/EC Sayılı Evrensel Hizmet Direktifi Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalara Karşı Yasal Altyapı Türkiye 27.01.2000 Tarihli ve 4502 Sayılı Kanun 28.08.2001 Tarihli Tarife Yönetmeliğini 1.12.2003 Tarihli Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin Bazı Hizmetlerine İlişkin Tarifelerin Tavan Fiyat Yöntemi ile Onaylanmasına Yönelik Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğ Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Sonuç Serbestleşen telekomünikasyon piyasalarında etkin rekabetin tesisi bu piyasalarda gerek maliyetlerin çok hızlı düşmesi gerekse yeni teknolojilerin çok hızlı gelişmesi nedeniyle diğer piyasalara göre daha zordur. Bu noktada düzenleyici kurumun cevaplandırması gereken en önemli soru sektördeki rekabet stratejisinin ne olacağı ve düzenleyici kurumun bu strateji içerisinde nerede yer alacağıdır. Gerek ABD gerekse Avrupa Birliği uygulamalarına bakıldığında telekomünikasyon, elektrik, su, ulaşım gibi şebeke endüstrilerinin düzenlenmesi aşamasında izlenen yöntem öncül (ex-ante) düzenlemelerle gelecekte oluşması muhtemel piyasa aksaklıklarının önüne geçmek; bu düzenlemelerin yeterli olmadığı noktada ise artçıl (ex-post) düzenlemelerle piyasayı düzenlemek olarak karşımıza çıkmaktadır. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender

Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender Sonuç Bu tarz bir uygulamayı başarıyla yürütmenin yolu belirlenecek ulusal bir hedef doğrultusunda ve mümkün olan en büyük oranda özel sektör, kamu kurumu ve tüketici katılımıyla hazırlanacak olan sektörel politikalara ağırlık vermekten geçmektedir. Bu doğrultuda Telekomünikasyon Kurumu ulusal telekomünikasyon politikasının rekabet ayağının oluşturulmasında kritik bir rol oynamaktadır. Bu çerçevede rekabeti bozucu uygulamaların mümkün olduğunca etkin bir şekilde önlenmesi hem tüketici hakları, hem de toplum refahı açısından büyük önem arz etmektedir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar - Gökhan İskender